Tytuł : PORTRETY BISKUPÓW WARMIŃSKICH Z ZAMKU SKOKLOSTER W SZWECYI. Michał Kromer. Wacław Leszczyński.

Michał stefan Radziejowski. Szymon Rudnicki.

Wymiary grafiki : 13,3 na 17 cm.

Grafika ( Drzeworyt sztorcowy ) ukazała się w latach 70-tych XIX wieku w czasopiśmie Kłosy ( nr 591- tom XXIII )

Stan db+ Delikatne przebarwienia papieru. Druga strona zadrukowana. Grafika idealna do przycięcia i oprawy.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Info o diezezji i biskupach :

Historia

Utworzona w Prusach jako diecezja dekretem legata papieskiego bpa Modeny Wilhelma z 28 lipca 1243. Tym utworzono na terenach zajmowanych przez pogańskich

Prusów – warmińska wzięła nazwę od Warmów. Dekret Wilhelma z Modeny w tym samym roku, 30 lipca 1243, zatwierdził papież Innocenty IV. Pierwszym biskupem

warmińskim powołanym przez papieża 6 października 1250 był biskup Anzelm. Diecezja warmińska była największa z wyżej wymienionych. Granice diecezji

warmińskiej w jej ostatecznym kształcie (przed 1525) przebiegały od północnego zachodu wzdłuż Zalewu Wiślanego do rzeki Pregoły, dalej granica północna

biegła lewym brzegiem Pregoły, aż za miasto Wystruć do rzeki Węgorapy, granica wschodnia biegła lewym brzegiem Węgorapy do najdalej wysuniętej na wschód

części jeziora Mamry. Dalej (północna granica) wzdłuż linii równoleżnikowej prosto na wschód do granicy litewskiej. Leżąca przy granicy Gołdapia znajdowała

się już na terenie diecezji sambijskiej. Granica wschodnia biegła wzdłuż granicy krzyżacko-litewskiej, a granica południowa – wzdłuż ówczesnej granicy

biskupstwa płockiego (w przybliżeniu wzdłuż granicy polsko-niemieckiej z 1939), aż do rzeki Omulew. Dalej diecezja warmińska graniczyła z diecezją

pomezańską. Dalej granica biegła wzdłuż rzeki Omulew, Jeziora Omulew, potem w kierunku północnym na pewnym odcinku wzdłuż rzeki Pasłęki i dalej do jeziora

Drużno. Diecezja warmińska znajdowała się na etnicznych pruskich terytoriach: Pogezanii, Warmii, Natangii, Barcji i Galindii. Terytorium diecezji określa

także sieć parafii zgrupowanych wówczas w 14 archiprezbiteratach (dekanatach): braniewski, elbląski, fromborski, krzyżborski, ornecki, pieniężnieński,

iławecki, dobromiejski, lidzbarski, jeziorański, biskupiecki, frydlądzki, reszelski i sępopolski. Po wprowadzeniu na terenie Prus Książęcych jako

obowiązującego wyznania luterańskiego przez księcia Albrechta "odpadły" archiprezbiteraty wraz z parafiami w miejscowościach: Krzyżbork (niem. Kreuzburg,

dziś w obwodzie kaliningradzkim), Iława Pruska (niem. Preussisch Eylau, ros. Bagrationowsk, obecnie w obwodzie kaliningradzkim), Frydląd (niem. [Friedland,

ros. Prawdińsk w obwodzie kaliningradzkim) i Sępopol. W 1525 z ogólej liczby 243 kościołów (parafialnych i filialnych) 143 odpadły na rzecz nowego wyznania,

lub zostały opuszczone. W 1772 parafii było 78.

Na mocy wcześniej zawartego układu w każdej z pruskich diecezji (z wyjątkiem chełmińskiej) jedna trzecia obszaru diecezji była dominium biskupim, a

pozostała część diecezji była zarządzana (gospodarczo i militarnie) przez Krzyżaków. W diecezji warmińskiej owo dominium było w jednym kompleksie, a na

terenie pozostałych diecezji części biskupie były rozproszone po terenie każdej z diecezji. Dominium warmińskie przyjęło z czasem nazwę Warmii. Na terenie

Warmii lokowane były wszystkie główne instytucje kościelne diecezji warmińskiej. Dominium warmińskie podzielone zostało na dziesięć komornictw. Trzy

komornictwa znajdowały się pod zarządem kapituły warmińskiej, a pozostałe w gestii biskupów warmińskich. Na terenie dominium biskupiego sprawami

administracyjno-gospodarczymi i wojskowymi zajmował się wójt krajowy, który miał siedzibę początkowo w Braniewie, później w Lidzbarku i w Jezioranach.

Obok wójta krajowego na szczeblu dominium występował też ekonom biskupi. Był to jakby minister finansów biskupstwa.

W VIII punkcie II pokoju toruńskiego stwierdzono: Zgodziliśmy się również, że kościół warmiński i jego biskup każdorazowy ze swą czcigodną kapitułą

warmińską odtąd i nadal pozostawać będą pod władzą, w poddaństwie i pod protekcją wspomnianego pana Kazimierza króla i następców jego, królów, i Królestwa

Polskiego ze wszystkimi swymi grodami, miastami, miasteczkami i twierdzami, mianowicie Lidzbarkiem, Braniewem, Ornetą, Jezioranami, Olsztynem, Dobremmiastem,

Melzakiem, Fromborkiem, Biskupcami, ze wszystkimi okręgami, szlachtą, wasalami, wsiami, przynależnościami i przyległościami swymi. A my, Ludwik mistrz,

i następcy, komturowie i Zakon wyraźnie wyrzekamy się władzy nad nim, jego poddaństwa i protekcji nad nim, a wszelkie prawo, które nam w jakikolwiek sposób

przysługiwało dotąd wobec wspomnianego kościoła, biskupstwa i kapituły, w całej pełni przelewamy (i) przenosimy niniejszym na wspomnianego najjaśniejszego

króla pana Kazimierza, następców jego, królów, i Królestwo Polskie.

Na temat biskupstwa warmińskiego w Geografii historycznej ziem dawnej Polski (wydanie 1900) Zygmunt Gloger pisał w sposób następujący: ...Przez traktat

toruński z 1466 i unię ziem pomorsko-pruskich z Polską, biskupi warmińscy zyskali bardzo wiele, bo pozbywali się uciążliwego zwierzchnictwa Zakonu,

a stawali się niby prymasami polskiego Pomorza, prezydując z urzędu w "generałach pruskich", czyli sejmach prowincyi, złożonej z trzech województw:

pomorskiego, chełmińskiego i malborskiego, do którego i księstwo Warmińskie się zaliczało. ... Hozyusz wysoko podniósł znaczenie biskupstwa Warmińskiego,

pierwszy był na tej katedrze kardynałem. Po nim szli kardynałowie, synowiec króla Stefana, Jędrzej Batory, i królewicz Jan Olbracht, syn Zygmunta III.

Czwartym kardynałem na tej katedrze był Michał Stefan Radziejowski. Kiedy biskupstwo Sambieńskie w Prusiech krzyżackich przyjęło luteranizm, biskup

warmiński objął władzę duchową nad pozostałymi tam katolikami i dodawszy sobie tytuł sambieńskiego przybrał do swojej dyecezyi Królewiec i rozszerzył

ją aż po Niemen...

Obok głównej rezydencji w Lidzbarku biskupi warmińscy posiadali jeszcze 5 zamków, 2 pałace (przy kolegiacie w Dobrym Mieście i przy katedrze we Fromborku)

oraz 2 rezydencje letnie w Smolajnach i Sątopach-Samulewie.

Szymon Rudnicki

Szymon Rudnicki herbu Lis (1552 - 1621) – biskup warmiński w latach 1604 - 1621

Szymon Rudnicki urodził się 20 października 1552 w Rzeczycy k. Gopła. Swoją edukację rozpoczął w Kaliszu, później studiował w Krakowie, Bolonii i Rzymie.

W Rzymie kilka lat przebywał na dworze kardynała Stanisława Hozjusza. W kraju pracował na dworze króla Stefana Batorego, a później Zygmunta III. Pracując

w kancelarii królewskiej pełnił funkcje sekretarza królewskiego, a później koronnego. W międzyczasie otrzymał kilka beneficjów kościelnych, w tym kanonikat

w kapitule warmińskiej. Po wyborze biskupa Tylickiego na biskupstwo kujawskie zajął jego miejsce w diecezji warmińskiej.

Rudnicki nie znał języka niemieckiego, ale biegle posługiwał się łaciną. Był dobrym gospodarzem diecezji. Przeprowadził wizytacje kilkudziesięciu parafii.

Był fundatorem budowli sakralnych i stypendiów. W 1611 konsekrował kaplicę sióstr katarzynek w Braniewie, w 1616 konsekrował kościół w Królewcu, w 1617

odzyskał na rzecz katolików kościół św. Mikołaja w Elblągu, w 1619 konsekrował kaplicę w Świętej Lipce.

Rudnicki kilka razy przebywał w Królewcu jako komisarz króla i Korony w sprawie egzekwowania praw stanów pruskich w Prusach Książęcych i zobowiązań lenna

pruskiego. Utrzymywał ożywione kontakty towarzyskie z Janem Zygmuntem, który bywał w Lidzbarku i Łaniewie - biskupim zwierzyńcu.

Rudnicki jako biskup doprowadził do wydania dekretu papieskiego w sprawie nadania tytułu biskupa sambijskiego biskupom warmińskim. Przeprowadził też

reformę liturgii, likwidując warmińskie odrębności liturgiczne oraz w 1616 wydał drukiem ustawy synodalne.

Rudnicki zmarł 4 lipca 1621 w Lidzbarku Warmińskim. Pochowany został w katedrze we Fromborku

Marcin Kromer

Marcin Kromer herbu Kromer (ur. 11 listopada 1512 w Bieczu, zm. 23 marca 1589 w Lidzbarku Warmińskim) – humanista, historyk i pisarz okresu renesansu,

teoretyk muzyki, dyplomata; od 1579 biskup warmiński, jeden z przywódców polskiej kontrreformacji, pisał po polsku i po łacinie

Marcin Kromer urodził się w 1512 roku w Bieczu, w rodzinie mieszczańskiej, ojciec był mieszczaninem, matka szlachcianką. Ukończył szkołę parafialną w

Bieczu, a następnie studiował w Akademii Krakowskiej (1528-1530). Po uzyskaniu tytułu bakałarza pozostał w Krakowie. W latach 1533-1537 pracował w

kancelarii królewskiej. W latach 1537-1539 studiował we Włoszech, Padwie i Bolonii. W roku 1540 wrócił do Polski jako doktor obojga praw, by zostać

sekretarzem arcybiskupa krakowskiego Piotra Gamrata. W 1542 roku przyjął święcenia kapłańskie. W latach 1543 i 1544 pełnił funkcję posła arcybiskupa

do Rzymu, w 1544 roku otrzymał kanonię krakowską. W 1545 roku - po śmierci Piotra Gamrata został sekretarzem królewskim Zygmunta Augusta i bliskim

współpracownikiem podkanclerzego (i późniejszego kanclerza wielkiego koronnego) Samuela Maciejowskiego Zajmował się sprawami pruskimi i jako znawca

tej prowincji otrzymał w 1551 roku kanonię warmińską. W 1552 roku za prace historyczne o Polsce otrzymał od króla nobilitację. W latach 1558-1564 był

stałym posłem na dworze cesarza. W 1570 roku został mianowany koadiutorem biskupstwa warmińskiego zastępując kardynała Stanisława Hozjusza. W 1579 roku

został biskupem diecezji warmińskiej, na jego zlecenie wykonane zostały pierwsze mapy Warmii. W dniu 18 marca 1583 roku zatwierdził pierwszą regułę

Zgromadzeniu św. Katarzyny w Braniewie, którego założycielką była bł. Regina Protmann, powiększył zbiory biblioteki biskupiej, m.in. o rękopis Galla

Anonima, ufundował epitafium Mikołajowi Kopernikowi.

Zmarł 23 marca 1589 roku w Lidzbarku Warmińskim.

Dzieła[edytuj] Po łacinie[edytuj]Musicae elementa (Kraków, 1532, wyd. Hieronim Wietor) - traktat dedykowany Mikołajowi Lutomirskiemu, do naszych czasów

dotrwał tylko początek fragmentu De plana musica liber prior.

De musica figurata liber posterior (Kraków, 1534, 1539 także u Wietora), razem z Opusculum musices noviter congestum Sebastiana z Felsztyna.

Martini Cromeri Sermo de tvenda dignitate sacerdotii, Petricoviae in Synodo habitus, Kraków, 1542,

De origine et rebus gestis Polonorum libri XXX (O pochodzeniu i czynach Polaków ksiąg trzydzieści znane także jako O sprawach, dziejach i wszystkich

innych potocznościach koronnych polskich, przekład polski w 1611) wydana po raz pierwszy w 1555 roku w Bazylei.

Polonia sive de situ, populis, moribus, magistratibus et republica regni Polonici libri duo (znane jako Opis Polski albo Polska, przekład polski Polska,

czyli o położeniu, obyczajach, urzędach Rzeczypospolitej Królestwa Polskiego Władysława Syrokomli w 1853) - pierwsze autoryzowane wydanie w 1577 roku.

Catecheses sive Institvtiones dvodecim de septem Sacramentis & sacrificio Missae & de funeribus exequiis : ad vtilitatem parochorum & aliorum Sacerdotum,

in Polonicam Germanicamq[ue] linguam conversae Kraków, 1570,

Oratio Martini Cromeri in fvnere optimi & maximi principis, Sigismundi, eius nominis primi Polonorum, Litvanorum, Russorum, Prussorum, & Masouiorum Regis,

etc., Kraków, 1548,

Po polsku[edytuj]Rozmowa dworzanina z mnichem - wydana 1551-1554.

Historyja prawdziwa o przygodzie żałosnej książęcia finlandzkiego Jana i królewny polskiej Katarzyny - fabularyzowana historia Jana Wazy i Katarzyny

Jagiellonki (rodziców Zygmunta III Wazy), wydana anonimowo w 1570 roku.[2]

Bibliografia[edytuj]

Michał Stefan Radziejowski

Augustyn Michał Stefan Radziejowski herbu Junosza (ur. 3 grudnia 1645 w Radziejowicach – zm. 13 października 1705 w Gdańsku) – biskup warmiński w latach

1679-1688, podkanclerzy koronny 1685-1689, kardynał od 1686, arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski od 1687.

Był synem podkanclerzego Hieronima Radziejowskiego i Eufrozyny Tarnowskiej. Ojciec popadłszy w zatarg z królem Janem II Kazimierzem po skazaniu na

banicję uciekł do Szwecji. Tam zdobywając sobie zaufanie króla Karola X Gustawa, przyczynił się do zorganizowania w 1655 r. najazdu na Polskę, zwanego

"potopem szwedzkim". Jeszcze przed wyjazdem ojca z kraju, straciwszy matkę najprawdopodobniej już w pierwszych tygodniach życia, został Michał Radziejowski

wraz z bratem i siostrą oddany na dwór królewski, gdzie wychowywał się pod opieką królowej Ludwiki Marii, żony najpierw króla Władysława IV, a następnie

Jana Kazimierza.

Radziejowski kształcił się w kolegiach jezuickich w Rawie, a następnie w Paryżu, a później studiował w Pradze i Rzymie, gdzie przyjął święcenia kapłańskie.

U boku hetmana, a następnie króla Jana III Sobieskiego (z którym był blisko spokrewniony – jego babka była rodzoną siostrą ojca króla) zdobywał kolejne

szczeble kariery kościelnej i politycznej. Został więc kanonikiem warszawskim, gnieźnieńskim, następnie proboszczem kościoła św. Mikołaja w Krakowie.

W 1673 r. brał udział w wyprawie chocimskiej, popierał politykę bałtycką Jana Sobieskiego. W uznaniu jego oddania dla swojej rodziny król mianował go 17

grudnia 1677 biskupem warmińskim. Nominacji tej sprzeciwiała się kapituła warmińska i formalna elekcja przez kapitułę nastąpiła dopiero 31 października

1679, gdy Radziejowski otrzymał indygenat pruski i został kanonikiem warmińskim. Dopiero 23 września 1680 r. nominacja została zatwierdzona przez papieża.

Sakrę biskupią przyjął 26 stycznia 1681 z rąk biskupa krakowskiego Jana Małachowskiego w kolegiacie Św. Jana w Warszawie. Na Warmię przybył dopiero w 1681 r.

, ingres do katedry fromborskiej odbył 29 września. Na sejmie w 1683 opowiedział się za sojuszem polsko-austriackim i został komisarzem ds rozmów z

elektorem brandenburskim.

Jako biskup warmiński w 1682 odnowił rotundę kościoła w Stoczku Klasztornym, w 1683 wizytował parafię katolicką w Królewcu, w latach 1683-1684 ufundował

organy w katedrze fromborskiej, w 1685 ufundował wieżę dzwonną na wzgórzu katedralnym we Fromborku oraz w 1687 poświęcił kamień węgielny pod budowę kościoła

w Świętej Lipce. Odnowił i umocnił zamek obronny w odległym mieście Kryłów; na Kryłowskim zamku papieski wysłannik Curzani wręczył Radziejowskiemu kapelusz

kardynalski. Przyczynił się także do poprawy bytu katolików w Prusach Książęcych. Cały czas rosło także jego znaczenie jako senatora.

Jako jeden z najbliższych współpracowników króla, współdziałał z nim w początkach jego rządów. Był między innymi jednym z senatorów zasiadających w komisji

sądzącej podskarbiego Jana Andrzeja Morsztyna i przyczynił się do rozbicia antykrólewskiej opozycji. Za zasługi oddane dworowi, został w 1685 r. mianowany

podkanclerzym koronnym. Jego współpracę z królem zakłóciła nominacja kardynalska jaką uzyskał Radziejowski 2 września 1686 z rąk papieża Innocentego XI.

Obdarzony purpurą Radziejowski zażądał bowiem dla siebie pierwszego po monarsze miejsca na dworze, podczas gdy para królewska, usiłująca prowadzić politykę

dynastyczną, uważała to miejsce za należne swoim synom. Chcąc uniknąć sporów o godności król postanowił 21 maja 1687 r. mianować Radziejowskiego

arcybiskupem gnieźnieńskim i prymasem Polski, gdyż w ten sposób, jako najstarszy godnością senator, Radziejowski uzyskiwał rzeczywiście pierwsze po

monarsze miejsce w kraju. Nominacja została zatwierdzona przez papieża 17 maja 1688 i Radziejowski zasiadł na prymasostwie. W przeciwieństwie jednak do

czasów rządów na Warmii w jego działalności jako arcybiskupa gnieźnieńskiego, sprawy archidiecezji odeszły na dalszy plan. Chociaż aktywny jako głowa

Kościoła polskiego, Radziejowski mało jednak zajmował się sprawami samego arcybiskupstwa, skupiając większość energii na działalności politycznej.

Mimo uzyskania od króla najwyższej godności senatorskiej, jego stosunki z monarchą nie poprawiły się. Uzyskawszy od władcy najwyższe godności, nowy prymas

związał się z opozycją. Był jednym z uczestników spisku antykrólewskiego wykrytego przez władcę w 1688. Omal nie utraciwszy wszystkiego, działał od tej

chwili ostrożnie. Początkowo pojednał się nawet z królem, ale szybko okazało się, że jest to tylko z jego strony gra. Widząc słabnące zdrowie monarchy,

Radziejowski rozpoczął przygotowania do zbliżającego się bezkrólewia. Nie występował otwarcie przeciw królowi i popierał niektóre jego przedsięwzięcia

polityczne, jak choćby wznowienie współpracy z Ligą Świętą na początku lat 90., ale do pełnego wznowienia jego współpracy z królem nie doszło. Klęska

wyprawy królewskiej do Mołdawii w 1691 utwierdziła go w jego postawie. Dlatego kiedy doszło do sporu hetmana i wojewody wileńskiego Kazimierza Sapiehy

ze zwolennikiem króla, biskupem wileńskim Konstantym Brzostowskim, opowiedział się za hetmanem. Zawiesił też rzuconą przez biskupa na hetmana w 1694 r.

klątwę. Opłacany przez Sapiehów, będąc jednocześnie głową polskiego Kościoła, usiłował utrzymać wygodną dla siebie pozycję arbitra, która zapewnić mu miała

decydujący wpływ na wypadki nadchodzącej elekcji. Po śmierci króla 17 czerwca 1696 r., postanowił opowiedzieć się za kandydaturą najstarszego syna zmarłego

monarchy, Jakuba Sobieskiego.

Nieporozumienia w rodzinie Sobieskich, a szczególnie kłótnie królewicza Jakuba z matką, królową Marią Kazimierą o pozostawiony przez zmarłego króla majątek

i spowodowany tym spadek popularności Sobieskich wśród szlachty, spowodował, że Radziejowski uległ namowom Lubomirskich oraz ambasadora francuskiego w

Polsce opata Bonportu Melchiora de Polignac, i zdecydował się poprzeć forsowaną przez nich kandydaturę francuską księcia Franciszka Ludwika Contiego.

Radziejowski zawsze oddany Francji, szybko stał się niekwestionowanym przywódcą stronnictwa kontystów i 27 czerwca 1697 r. doprowadził do elekcji Contiego

na króla Polski przez większość szlachty. Błędy, jakie popełnił nie doceniając innych kandydatów, jak też i niezdecydowana postawa samego elekta, który w

chwili wyboru przebywał jeszcze w Paryżu, przyniosły jednak zwycięstwo przeciwnikom Contiego, którzy jeszcze tego samego dnia ogłosili królem elektora

saskiego Fryderyka Augusta I. Szybki przyjazd elektora, jego koronacja w Krakowie i objęcie rządów pod imieniem Augusta II, ostatecznie pogrzebały możliwość

objęcia tronu przez Contiego, który dopiero 26 września przypłynął do Gdańska. Radziejowski długo jednak opierał się uznaniu nowego króla. Już po

dokonaniu rozdwojonej elekcji wraz ze zwolennikami Contiego ogłosił powstanie rokoszu łowickiego popierającego elekta francuskiego. Ustąpił dopiero

wiosną następnego roku otrzymując od nowego monarchy znaczną sumę pieniędzy i gwarancję udziału w rządach. Współpraca Radziejowskiego z królem nie

układała się jednak. Dążenie Augusta II do wzmocnienia władzy oraz parcie w sojuszu z Rosją i Danią do wojny północnej ze Szwecją w celu uzyskania

Inflant dla dynastii Wettynów, spowodowały ponowny konflikt kardynała z królem. Klęski wojsk saskich w Inflantach i wkroczenie króla szwedzkiego Karola

XII do Polski, postawiły Radziejowskiego w trudnym położeniu. Początkowo próbując mediować między monarchami, usiłował zażegnać konflikt, dążąc przy

okazji do osłabienia nielubianego przez siebie Augusta II. Namawiany do współpracy przez króla szwedzkiego, zdecydował się ostatecznie wystąpić przeciwko

Augustowi II, kiedy ten upokorzył go publicznie na sejmie lubelskim w 1703 r., zarzucając mu knowania z władcą szwedzkim.

Rezydencja prymasa Radziejowskiego - Pałac Czapskich – obecnie budynek główny ASP, projekt Tylman z GamerenSprzymierzywszy się ze Szwedami, Radziejowski

stanął na czele konfederacji wielkopolskiej wkrótce przemianowanej na konfederację warszawską, której celem było zawarcie pokoju ze Szwedami i wybór nowego

króla. Próbował wpłynąć na Karola XII, aby osadził na tronie polskim Contiego lub księcia Siedmiogrodu Franciszka II Rakoczego, czy innego przychylnego

Francji kandydata. Kiedy jednak po zdetronizowaniu Augusta II okazało się, że Karol XII nie zamierza słuchać we wszystkim rad kardynała i doprowadził do

wyboru posłusznego sobie wojewody poznańskiego Stanisława Leszczyńskiego, postanowił zerwać współpracę ze Szwedami. Uciekając przed wojskami Augusta II z

Warszawy, schronił się w Gdańsku, skąd obserwował walki między władcami zabiegającymi o jego poparcie. Odmówił ukoronowania Leszczyńskiego i próbował

ponownie zawrzeć porozumienie z Augustem II, ale śmierć uniemożliwiła mu realizację tego zamysłu. Pod koniec życia był świadkiem klęski swoich planów i

zamysłów politycznych, które zakładały walkę ze wzrastającą w potęgę Rosją Piotra I Wielkiego o utracone ziemie na Wschodzie. Oglądał także ruinę przez

lata nagromadzonych majątków oraz walczył z próbami pozbawienia go przez Augusta II godności prymasa.

Pałac w RadziejowicachBył jednym z największych mecenasów sztuki epoki polskiego baroku. Utrzymywał okazały dwór i zatrudniał najlepszych działających w

Polsce artystów takich jak: architekt Tylman z Gameren i malarz Michelangelo Palloni. Był fundatorem klasztoru misjonarzy z kaplicą św. Karola Boromeusza

w Łowiczu, klasztoru karmelitów w Warszawie, współfundatorem kościoła Świętego Krzyża w Warszawie, kościoła pijarów w Łowiczu i wielu innych obiektów.

Restaurował i przebudowywał zamki i pałace w Łowiczu, Uniejowie, Skierniewicach, Radziejowicach oraz Pałac Prymasowski w Warszawie. Wzniósł pałac w

Nieborowie oraz prywatną rezydencję w stolicy (obecnie Pałac Czapskich). Chwalony za hojność na cele religijne i kulturalne, grzeczność, uczynność;

nienawidzony za chciwość, zachłanność i bezwzględność; krytykowany za uleganie wpływom kuzynki Konstancji Towiańskiej i protegowanie jej rodziny, a

szczególnie syna Krzysztofa, który według współczesnych miał być jego synem. Był ceniony nawet przez swoich wrogów jako człowiek wpływowy, obdarzony

charyzmą i wyczuciem politycznym. Był znawcą sztuki, interesował się muzyką, malarstwem i architekturą. Cenił sztukę francuską. Odkupił i rozbudował

swą posiadłość rodową Radziejowice, które odziedziczyli jego trzej siostrzeńcy, Prażmowscy herbu Belina, synowie siostry Anny i Wojciecha Remigiana

Prażmowskiego.

Pochowany został w kościele Świętego Krzyża w Warszawie, obok ufundowanego przez siebie ołtarza św. Felicissimy.

Bibliografia[edytuj]

Wacław Leszczyński (prymas Polski)

Wacław Leszczyński herbu Wieniawa (ur. 15 sierpnia 1605 w Baranowie, zm. 1 kwietnia 1666 w Łyszkowicach) – biskup warmiński 1644–1659, arcybiskup

gnieźnieński od 1658, prymas Polski.

Rodzina[edytuj]Pochodził z możnowładczego rodu wywodzącego się z południowej Wielkopolski, a pieczętującego się herbem Wieniawa. Był synem wojewody

brzeskokujawskiego Andrzeja i Zofii z Opalińskich. Na wyraźne życzenie ojca, gorliwego kalwinisty, został ochrzczony w tym wyznaniu. Jednak po śmierci

Andrzeja Leszczyńskiego, matka, gorliwa katoliczka, wychowała jego i jego rodzeństwo na katolików. Jego rodzonym bratem był Jan Leszczyński, kanclerz

wielki koronny, a przyrodnim Rafał Leszczyński (wojewoda bełski), przywódca kalwinistów w Koronie.

Kariera[edytuj]skończył kolegium jezuickie w Poznaniu, a następnie studiował w Perugii, Padwie i Paryżu.

od 1630 r. był sekretarzem króla Zygmunta III Wazy,

od 1633 r. był kanonikiem krakowskim, prepozytem płockim i łęczyckim,

w 1637 r. przyjął święcenia kapłańskie

od 1643 r. był referendarzem wielkim koronnym.

w dniu 29 lutego 1644 r. został kanonikiem fromborskim a 6 kwietnia tego samego roku został wybrany przez kapitułę na biskupa warmińskiego

w 1645 r. przyjął sakrę biskupią w kolegiacie Św. Jana Chrzciciela w Warszawie. Był również administratorem apostolskim diecezji sambijskiej

wkrótce po objęciu biskupstwa warmińskiego wyjechał z polecenia króla Władysława IV z poselstwem do Francji po królową Ludwikę Marię Gonzagę. Był

zwolennikiem stronnictwa francuskiego.

w stolicy swego biskupstwa, w Lidzbarku Warmińskim urządził wystawny dwór. Był pierwszym biskupem warmińskim, który tytułował się „księciem cesarstwa”.

Był gorliwym zarządcą diecezji. Dbał o szkoły jezuickie, udzielał stypendiów, konserwował zamki biskupie. Wybudował letnią rezydencję biskupów

(dworek modrzewiowy) w Sątopach i dom pielgrzyma w Świętej Lipce. Podczas najazdu szwedzkiego na Warmię w r. 1655 ukrył się w Królewcu. Gdy Warmię

zagarnął elektor pruski Fryderyk Wilhelm, lękając się o los Kościoła złożył hołd elektorowi. Został za to oskarżony o zdradę. Aby się rehabilitować

przyczynił się do zawarcia traktatów welawskich w roku 1657. Po tym nie wypominano mu już zdrady a król Jan Kazimierz zaproponował arcybiskupstwo

gnieźnieńskie i godność prymasowską

Prymasem Polski był od roku 1659. Był zwolennikiem reform Jana Kazimierza. W okresie rokoszu próbował pogodzić Jerzego Lubomirskiego z królem.

zmarł 1 kwietnia 1666 roku w Łyszkowicach. Został pogrzebany w Łowiczu.

źródło : Wikipedia

Warmia (niem. Ermland, warm. Warńija, mazur. Warmzia, łac. Varmia, staropruskie Wormjan) – kraina historyczna w obecnym województwie warmińsko-mazurskim.

Nazwę wzięła od pruskiego plemienia Warmów. Barwy historycznej Warmii to czerwień i biel. Powierzchnia Warmii wynosi 4249 km2.

Pradzieje (do 1243)[edytuj]Terytorium zamieszkiwane przez Warmów znajdowało się nad Zalewem Wiślanym (Równina Warmińska) i sięgało na południe od Braniewa

do Lidzbarka Warmińskiego. Prawdopodobnie głównym grodem Warmów była Orneta – w miejscu starego grodziszcza pruskiego Krzyżacy założyli nowe miasto.

Warmia w strukturze państwa krzyżackiego (1243-1466)[edytuj]Na mocy decyzji papieża Innocentego IV z 1243 r. w kraju podbijanym przez Krzyżaków powstały

cztery diecezje: chełmińska, pomezańska, warmińska i sambijska. Diecezja warmińska była ok. trzykrotnie większa od dominium i obejmowała teren po wielkie

jeziora mazurskie na wschodzie i Pregołę na północy.

Terytorium dominium (państewka) warmińskiego przypominało kształtem trójkąt o nieregularnych bokach ze ściętym wierzchołkiem opierającym się o Zalew Wiślany.

W dużym uproszczeniu granice Warmii wyznaczają nad Zalewem Wiślanym Frombork i Braniewo. Od Braniewa granica biegła nieco za Reszel, dalej za Biskupiec,

obok Butryn, Gryźlin, Gietrzwałdu, Ornety do Fromborka. Wszystkie wymienione miejscowości znajdują się na terenie Warmii. Granice Warmii ustalono w 1375 r.

i przetrwały – z niewielkimi modyfikacjami – do końca jej samodzielności, czyli do zaboru jej przez Prusy w 1772.

Pierwszy biskup warmiński Anzelm z części dominium wydzielił trzecią część (środkową) na utrzymanie kapituły katedralnej, na Warmii kapituła katedralna

nazywana jest też kapitułą warmińską. Kapituła warmińska utworzona w 1260 r., początkowo miała siedzibę w Braniewie, a później we Fromborku.

Siedzibą biskupów było początkowo Braniewo w latach 1280-1340, krótko Orneta w latach 1340-1350 i od 1350 Lidzbark Warmiński. Na terenie dominium

warmińskiego ukształtował się podział na 10 komornictw (odpowiednik prokuratorii). Na utrzymanie kapituły warmińskiej wyznaczono trzy komornictwa:

olsztyńskie (powstało w 1346 r.), a melzackie i fromborskie powstały w czasie rządów biskupa Henryka Fleminga. W dyspozycji biskupa było ich siedem:

braniewskie, orneckie, dobromiejskie, barczewskie, reszelskie, jeziorańskie i lidzbarskie. Prawie wszystkie siedziby komornictw były siedzibami

archiprezbiteratów, z wyjątkiem Olsztyna i Barczewa.

Granice diecezji warmińskiej oraz wydzielonego z niej dominium kształtowały się etapami, w miarę zdobywania terenów zamieszkanych przez Prusów. Do

zatargów dochodziło między biskupami warmińskimi, a wielkimi mistrzami krzyżackimi jeśli chodziło o granice dominium biskupiego. W sporach tych biskupi

musieli ustępować wielkim mistrzom. Spór między biskupem Janem Stryprockiem, a wielkim mistrzem Winrychem von Kniprode rozstrzygał w 1375 r. sąd rozjemczy,

którego wyrok zatwierdził papież Grzegorz IX. W wyniku tego sporu Warmia utraciła znaczne tereny w okolicach Reszla. Warmia w ramach państwa krzyżackiego

posiadała samodzielność gospodarczą i korzystała z ochrony militarnej Zakonu. W czasie wojny polsko-krzyżackiej w latach 1409-1411 z terenu Warmii

wystawione zostały trzy chorągwie: biskupia, kapitulna i miasta Braniewa. Chorągwiami z terenu Warmii przypuszczalnie dowodzili wójtowie – biskupi i

kapitulny. W bitwie pod Grunwaldem z Warmii brało udział ok. 1000 zbrojnych.

Warmia w granicach I Rzeczypospolitej (1466-1772)[edytuj] Osobny artykuł: Księstwo Warmińskie.

Osobny artykuł: Dżuma na Warmii (1708-1711).

Warmia po II pokoju toruńskim w 1466 r. weszła w skład Korony Polskiej wraz z Prusami Królewskimi.

Warmia zachowała pewną autonomię, a biskupi warmińscy z kapitułą katedralną byli tu wyłącznymi gospodarzami świeckimi. Warmia w tym okresie miała lepsze

warunki rozwoju gospodarczego i większą swobodę w zarządzaniu gospodarką niż w okresie krzyżackim. Znalazło to odzwierciedlenie w rozwoju kultury, sztuki i

oświaty.

Biskupi warmińscy zasiadali w Senacie Rzeczypospolitej, a od 1508 r. byli także prezesami ziem pruskich. Z tej racji zwoływali sejmiki generalne Prus

Królewskich.

Warmia jako część Prus (1772-1945)[edytuj]Warmia po I rozbiorze Polski włączona została do Królestwa Pruskiego i znalazła się w jego prowincji Prusy

Wschodnie. Nastąpiła sekularyzacja Warmii, której terytorium podzielono początkowo na dwa powiaty; braniewski i lidzbarski. Powiaty te należały do

rejencji w Królewcu. Warmia ze względu na swoją odrębność wyznaniową aż do 1945 r. odróżniała się od pozostałej części Prus.

11 lipca 1920 na Warmii odbył się plebiscyt, w którym mieszkańcy mieli się opowiedzieć za przynależnością państwową. Cztery wsie opowiedziały się za

Polską.

Warmia w Polsce (po 1945)[edytuj]W 1945 r. cała Warmia została włączona do państwa polskiego. Wskutek ucieczki przed frontem, powojennych wysiedleń

przymusowych oraz emigracji ogromną większość mieszkańców współczesnej Warmii stanowi ludność napływowa.

Tradycje katolickie Warmii zachowały się w wyglądzie wsi i miasteczek (np. kapliczki przydrożne) oraz w obyczajach. Historyczna odrębność Warmii została

też uszanowana w nazwie województwa warmińsko-mazurskiego.

Nazewnictwo miejscowości[edytuj]W latach 1945 - 1950 Komisja Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych ponownie nazwała niektóre miejscowości i

obiekty fizjograficzne (rzeki, jeziora) na terenie całych Prus, aby przywrócić – lecz często nadać nową – polską, nazwę. Istniejące wcześniej w polskim

piśmiennictwie lub lokalnej mowie nazwy, przemianowo na nowe, wczesniej nieużywane (związane m.in. z zasłużonymi dla regionu postaciami):

Wartembork - Barczewo

Melzak - Pieniężno

Braunsberga - Braniewo

Architektura Warmii[edytuj]Największy wpływ na architekturę Warmii wywarła jej etniczna i kulturowa różnorodność[1]. Ze względu na przeważające wpływy

zamieszkujących ją niegdyś społeczności wyróżnia się architekturę Warmii południowej oraz Warmii północnej.

Budownictwo południowej Warmii nieznacznie różni się od architektury Mazur. W zasadzie różnice są minimalne i powinno się mówić o architekturze Prus

Południowych bądź Prus Polskojęzycznych obejmujących swym zasięgiem teren południowej Warmii i południowych Mazur[1].

Wieś warmińska i architektura drewniana[edytuj]

Drewniana chałupa w KajnachWsie warmińskie w większości lokowane były w średniowieczu, stąd też często mają charakter owalnic (wsie Stawiguda, Glebisko[1])

i wielodrożnic (wsie Wrzesina, Purda[1]). Ponadto w południowej części regionu licznie występują wsie ulicówki.

Chałupy z południa Warmii są szerokofrontowe z dwuspadowymi dachami, zazwyczaj trójdzielne z centralną sienią, lecz zdarzają się również domy dwudzielne z

sienią z boku[1]. Są proste w swojej budowie z rzadka występującymi gankami czy podcieniami szczytowymi lub narożnymi[1]. Szczyty są jednodzielne,

oszalowane pionowo, chociaż występują także dwudzielne z ozdobnie wycinanym deskowaniem szczytu[1]. W starszych chatach dachy są głównie typu

krokwiowo-jętkowego z murłatą lub częściej bez murłaty[1]. W nieco nowszych występują ramy stolcowe dekoracyjnie wykończone. Chałupy te pierwotnie

stawiano szczytem do drogi, lecz później przeważyło budowanie ich równolegle do przebiegającego traktu[1]. Dodatkowo w budownictwie południowej Warmii

występują wpływy i zapożyczenia z sąsiednich regionów, z zachodu i północy. Powszechne było np. mieszanie konstrukcji zrębowej i ryglowej poprzez

budowanie ścian przyziemia w technice wieńcowej a szczytów w tzw.murze pruskim[1]. Najbardziej zdobionym elementem chaty były szparogi (wietrznice) -

bogato rzeźbione deski zabezpieczające po bokach strzechę. W miejscu styku szparogów znajdował się pazdur - zdobienie szczytu domu.

Zupełnie inaczej natomiast wyglądały domy Warmii północnej. Głównie w rejonie Pieniężna i Ornety przeważała ludność wywodząca się od niemieckich osadników

z Lubeki i ze Śląska[1], która wznosiła chałupy niczym nie przypominające tych z południowej Warmii. Budynki te były rozległe o często skomplikowanym

kształcie a w swych wnętrzach mieściły izby o różnym przeznaczeniu: część mieszkalną, magazynową, hodowlaną, warsztatową oraz inne[1]. Ich ściany

najczęściej wznoszone były w technice ryglowej z wypełnieniem cegłą lub szachulcem. Zdarzały się również konstrukcje szkieletowe oszalowane, murowane

oraz wieńcowe z litego drewna[1]. Do wzniesienia jednego budynku często stosowano różne konstrukcje i techniki. Dzięki zastosowaniu ryglowych ścianek

kolankowych budynki te często miały użytkowe piętra[1]. Dachy tych domostw były duże i czterospadowe, bądź naczółkowe z dymnikiem[1]. Pomimo zjawiska

łączenia funkcji mieszkalnej oraz gospodarczej budynków wznoszono także wolno stojące budynki gospodarcze jak spichlerze czy stodoły[1]. Ściany tych

budynków były zazwyczaj prostsze w swej budowie i wykonane tańszymi technikami, jak np.szkielet oszalowany deskami. Takie wsie często występowały od

Pieniężna i Ornety aż po Braniewo lecz do dzisiaj żadna tego typu konstrukcja nie zachowała się na terytorium Warmii czy Polski[1].

źródło: wikipedia.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------