Książka ta odkrywa przed Czytelnikiem niezwykłe, często zaskakujące, fakty z dziedziny psychologii zachowań koni oraz ich zaawansowanych możli­wości poznawczych. W nowatorski, a zarazem prosty sposób wyjaśnia tajemnice funkcjonowania końskiego umysłu. Motorem do tych rozważań było udowodnie­nie istnienia u koni konstruktu, zwanego „teorią umysłu", czyli wiedzy na temat własnych i cudzych stanów mentalnych. U jej podstaw leżą cztery umiejętności: rozumienie roli oczu, współdzielenie uwagi, empatia, rozumiana jako zdolność do odczytywania emocji, oraz wykrywanie intencji. Trzy pierwsze zostały, w ra­mach tego opracowania, potwierdzone u koni na podstawie analizy zgromadzo­nych w nim materiałów źródłowych. Ostatni element stanowił temat badań, prze­prowadzonych przez autorkę w Stadninie Koni „Tarnawka" w woj. podkarpackim. W doświadczeniu wzięło udział trzydzieści sześć „surowych" koni czystej krwi arabskiej obu płci, w wieku jednego i dwóch lat. Eksperyment polegał na przepro­wadzeniu procedury treningowej, obejmującej trening Join-Up® i proces Fallow-Up®, oraz trzech testów behawioralnych: Fear Test, Stationary Human i Human Approaching. Grupa kontrolna przechodziła tylko testy. Przebieg doświadczenia rejestrowano za pomocą kamery cyfrowej, a reakcje koni monitorowano przy uży­ciu tętnościomierza. Punktem wyjścia do rozważań było założenie, że komunikacja między trenerem a zwierzęciem w procesie Join-Up® ma świadomie intencjonalny charakter. Przedstawione wyniki badań dowodzą prawdziwości tej tezy i potwier­dzają istnienie u koni umiejętności wykrywania intencji partnera interakcji.

A zatem, biorąc pod uwagę cały materiał dowodowy zawarty w niniejszym opracowaniu, stwierdza się, że konie są zdolne do przejawiania prostej formy teo­rii umysłu. Na czym ona polega i co daje? O tym w treści tego opracowania.

Książka jest napisana prostym językiem naukowym, przystępnym dla szero­kiego kręgu odbiorców. Informacje w niej zawarte stanowią niezbędny fundament wiedzy, dedykowany wszystkim osobom obcującym z końmi. Choć ma ona cha­rakter typowo poznawczy, mam nadzieję, że przedstawiona w niej wiedza znaj­dzie zastosowanie w praktyce i przyczyni się do poprawy dobrostanu koni. Życzę przyjemnej lektury!

"Książka pani mgr Małgorzaty Rokickiej przynajmniej częściowo wypełnia lukę w polskiej literaturze dotyczącej funkcjonowania umysłu u zwierząt. Badania takie, fascynujące choć często trudne w interpretacji prowadzone są obecnie w różnych ośrodkach na świecie. Autorka, która od lat zajmuje się badaniem zachowania się koni poradziła sobie bardzo dobrze z trudną materią zagadnienia . Bazując także na własnych w przystępny sposób przedstawiła czytelnikom nie specjalistom problemy kognitywistyki zwierzęcej zarówno od strony teoretycznej , jak i praktycznej. Książka ta powinna zainteresować również tych wszystkich, którzy chcą zapoznać się z końskim światem wewnętrznym i budować lepsze relacje z tym zwierzęciem."

Prof. SGGW dr hab. Tadeusz Kaleta

Spis treści:

WPROWADZENIE 13

PRZEGLĄD LITERATURY 16

2.1. Teoria umysłu - wprowadzenie teoretyczne 16

2.1.1. Definicja 16

2.1.2.Zastosowanie 17

2.1.3. Elementy składowe 17

2.1.4.Teoria umysłu u ludzi i u zwierząt 19

Ludzka teoria umysłu 19

Zwierzęca teoria umysłu 20

2.1.5. Badanie teorii umysłu 23

Testy 23

Ograniczenia metodyczne 28

Ograniczenia metodyczne w przypadku koni 31

2.2. Geneza i rozwój teorii umysłu 34

2.2.1.Teoria umysłu a zabawa 34

2.2.2.Zabawa u koni 37

2.3. Świadomość ważna dla teorii umysłu 46

2.3.1. Czy zwierzęta mają świadomość? 47

2.3.2.Zakres świadomości zwierząt 48

2.3.3.Świadomość i emocje 50

2.4. Inteligencja i wyżej zorganizowane zdolności koni 52

2.4.1.Testy inteligencji 52

2.4.2.Myślenie i uczenie się 53

Myślenie 53

Sposoby uczenia się koni 54

Socjalne myślenie i uczenie się 68

2.4.3. Inteligencja makiaweliczna 69

2.5. Wyżej zorganizowane zdolności koni, niezbędne dla przejawiania
teorii umysłu 70

Rozumienie roli oczu 70

Współdzielenie uwagi 71

Empatia i „odczytywanie" emocji 71

Oczekiwanie i zachowanie nastawione na cel 75

Budowa mózgu człowieka i konia a wyższe czynności psychiczne 77

Podstawy neurologiczne ToM 84

2.7.1.ToM 84

2.7.2.ToM i empatia 86

2.7.3.ToM i intencje 89

2.8. Join-Up® jako niewerbalna, międzygatunkowa komunikacja 90

3. AUTORSKI EKSPERYMENT 108

Opis doświadczenia 108

Czy konie potrafią odczytywać cudze intencje? 112

4. PODSUMOWANIE 120

MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE 121

Literatura 121

Witryny internetowe 137

ANEKS 138

Książkę polecają 144

Tytuł	Zachowania koni. Przyczyny, terapia i profilaktyka
Autor	Margit H. Zeitler-Feicht
Wydawca	Świadome Jeździectwo
Rok wydania	2014
Liczba stron	228
Wymiary	220 x 270 mm
Okładka	twarda
ISBN	978-83-62764-06-8

Trudno wymienić problem behawioralny, który nie został opisany w tej książce.

Zachowania koni to książka zawierająca kompletną i najnowszą wiedzę o psychice konia. Autorka w jasny sposób ukazuje, jakie są przyczyny zachowań, które często interpretujemy jako złośliwość lub efekt złego charakteru konia. Dodatkowym atutem jest silne wsparcie metodologiczno-badawcze. Czytelnik może zapoznać się ze specyfiką kształtowania się zachowań koni, dowiaduje się, jak diagnozować zaburzenia i jak postępować w przypadku problemów. To książka dla każdej osoby o otwartym umyśle, która ma w sobie gotowość do spojrzenia na konia jak na istotę żywą, myślącą, mającą własne potrzeby fizjologiczne i psychiczne. Spełnienie tych właśnie potrzeb jest warunkiem koniecznym nie tylko do tego, by koń funkcjonował w zdrowiu przez długie lata, lecz także, by uczył się efektywniej i otworzył na kontakt z człowiekiem. Świadome wykorzystanie wiedzy z zakresu behawioryzmu pozwoli nam na budowanie prawdziwego porozumienia z koniem.

We współczesnych społeczeństwach rośnie rola konia jako zwierzęcia wykorzystywanego w rekreacji i sporcie jeździeckim. Koń stał się przede wszystkim przyjacielem i towarzyszem człowieka podczas wypoczynku i aktywnego spędzania wolnego czasu. Coraz więcej ludzi, często z małym doświadczeniem (a także bez doświadczenia) w pracy z końmi, staje się ich użytkownikami lub posiadaczami. Tymczasem brak wiedzy na temat zachowania tych zwierząt i zasad postępowania z nimi może być potencjalnym źródłem problemów we wzajemnych relacjach. Jeśli koń nie będzie traktowany zgodnie ze swoją naturą, zaczną się u niego rozwijać choroby, a także wystąpią problemy behawioralne. Jednak niedostateczna wiedza na temat zachowania koni to nie tylko problem entuzjastów rozpoczynających przygodę z nimi, lecz także doświadczonych koniarzy. Zainteresowanie tym działem wiedzy hipologicznej zwiększyło się wraz ze wzrostem popularności metod jeździectwa naturalnego. Organizowane są kursy, szkolenia i warsztaty dla jeźdźców, trenerów i osób pracujących z końmi, dla wszystkich pragnących poszerzyć swoją wiedzę o technikach oddziaływania na to zwierzę. Doskonalimy się więc w dostrzeganiu subtelnych zachowań koni i wykorzystaniu ich w szkoleniu, jednak nie zawsze potrafimy zinterpretować reakcje zwierzęcia na nieodpowiednie warunki utrzymania. Czasem nie chcemy ich dostrzegać dla własnej wygody lub z przyczyn ekonomicznych.

Książka Margit H. Zeitler-Feicht pozwala poznać i zrozumieć zachowania koni, a także ich naturalne potrzeby, co stanowi podstawę do zapewnienia im dobrostanu. Autorka związana jest z końmi od dzieciństwa, stąd poglądy prezentowane przez nią mają wymiar praktyczny. Oprócz uzupełniania i porządkowania wiedzy o zachowaniu koni, książka koncentruje się na wyjaśnianiu przyczyn, a także na dostarczaniu sposobów rozwiązywania problemów z zachowaniem oraz zapobieganiu im. Od wielu lat, obecnie w Centrum Badań Naukowych Weihenstephan przy Monachijskim Uniwersytecie Technicznym, bada zagadnienia zachowań i dobrostanu koni, stąd treści zamieszczone w książce udokumentowane są solidną analizą aktualnego stanu wiedzy w tych dziedzinach. Autorka prezentuje oryginalne poglądy na temat tzw. narowów i nałogów, a także niektórych technik oddziaływania na konie, idąc czasem pod prąd ogólnie uznanych teorii i ocen. Budzi to refleksję nad źródłami naszej wiedzy o zachowaniach koni.

Wiedza ta, a także znajomość behawioralnych reakcji koni na szkolenie, użytkowanie i warunki utrzymania, powinna należeć do kanonu wiedzy hipologicznej każdego, kto zajmuje się tymi zwierzętami. Książka Margit H. Zeitler-Feicht dostarcza tej wiedzy, pozwalając nam zrozumieć naturę konia i przyjaźnie z nim współpracować.

dr inż. Jacek Łojek

Kierownik Pracowni Hodowli Koni

Wydział Nauk o Zwierzętach

Katedra Szczegółowej Hodowli Zwierząt SGGW

Koń jest po psie najlepszym przyjacielem człowieka. Powiedzenia w rodzaju „największe szczęście w świecie na końskim leży grzbiecie” świadczą o tym, jak mocno jesteśmy związani z końmi i jaki mamy do nich stosunek. Ale czy w dzisiejszym społeczeństwie koń jest traktowany przez człowieka w taki sposób, by i on mógł odczuwać szczęście?

Niegdyś konie musiały ciężko pracować, ciągnąc wozy i pługi, służąc w armii czy przenosząc szybko z miejsca na miejsce ważne wiadomości. Zużycie organizmu często następowało o wiele za wcześnie. Od kilku dziesięcioleci wygląda to inaczej. W naszym społeczeństwie koń jest użytkowany głównie w sporcie i rekreacji. Ale ten sposób użytkowania również niesie ze sobą wielkie niebezpieczeństwa dla tych zwierząt. Nierzadko od konia wymaga się wyczynów wykraczających poza jego możliwości psychiczne i fizyczne, lub wprawdzie traktuje się go jak partnera i przyjaciela, ale częstokroć bez koniecznej ku temu wiedzy fachowej. Jeśli jednak konia nie traktuje się w sposób zgodny z jego naturą, skutkiem są często nie tylko schorzenia, ale również i problemy z zachowaniem. Nie pojawiają się one przypadkiem: zawsze istnieje coś, co je wyzwala.

Zwykle są to błędy w chowie i obsłudze, które niejako zmuszają konia do przejawiania anomalii w zachowaniu. Często lekceważone jako „dziwactwo”, nierzadko mają w tle stan rzeczy, który narusza ustawę o ochronie zwierząt. Nie wolno przyjmować, że problem z zachowaniem jest wynikiem kaprysu konia. Popularne określenie „narów” skłania co prawda do takiej oceny sytuacji, jednak jest ona równie nieprawidłowa, co niepokojąca.

Niniejsza książka dobitnie zaprzecza podobnej interpretacji. W przekonujący sposób wyjaśnia, jak i dlaczego powstaje problem z zachowaniem. Zapobiegać tego rodzaju zaburzeniom lub, gdy już się pojawią, rozprawiać się z nimi za pomocą odpowiednich metod i cierpliwości można tylko wówczas, gdy pojęło się kontekst w jakim występują. Poważne traktowanie problemów z zachowaniem jest równoznaczne z ochroną dobrostanu zwierząt.

Dlatego należy życzyć sobie, by książka ta trafiła do jak najszerszej rzeszy czytelników. Koniom na zdrowie!

prof. Hans Hinrich Sambraus

Nie bez kozery chciałabym rozpocząć wprowadzenie do nowego wydania tej książki słowami wielkiego znawcy koni, Hansa Heinricha Isenbarta: „Sztuka jeździecka przeżywała swój największy rozkwit zawsze wtedy, gdy człowiek cały swój intelekt kierował na zrozumienie psychiki konia i cech jego charakteru.”

W ciągu minionych 40 lat konie i sport konny przeżyły taki wzrost zainteresowania, o jakim w latach pięćdziesiątych czy sześćdziesiątych nikomu się nie śniło. Na początku lat sześćdziesiątych koń wydawał się nieomal gatunkiem skazanym na wymarcie; obecnie pogłowie w Niemczech uległo potrojeniu i wynosi 1,1 miliona sztuk. Tę liczbę zawdzięczamy wyłącznie odkryciu konia dla sportu i rekreacji. Dziś wyraźnie widać, że sport jeździecki – którym para się obecnie 762 tysiące zawodników zrzeszonych w związkach jeździeckich, powożenia i woltyżerki oraz przynajmniej drugie tyle osób niezrzeszonych, również w przyszłości będzie przeżywał ciągły wzrost popularności.

Taki stan rzeczy cieszy, ale nie jest niestety pozbawiony ciemnych stron. Chyba nigdy wcześniej do czynienia z końmi nie miało aż tyle osób nie posiadających żadnego lub bardzo niewielkie doświadczenie w postępowaniu z tymi zwierzętami. Ogromna liczba problemów w relacji człowiek – koń wynika z ludzkiej niewiedzy. Niemiecki Związek Jeździecki od wielu lat podejmuje kroki mające zaradzić tej sytuacji.

Niniejsza książka wyróżnia się szczególnie przez to, że nie skupia się wyłącznie na szczegółowym opisie przyczyn i możliwych terapii problemów z zachowaniem u koni, ale wskazuje również, jak im zapobiegać. Ten, kto nie jest świadom naturalnych potrzeb koni, czy wręcz je „uczłowiecza”, nie jest ich przyjacielem. To bolesna świadomość, ale problematyczne zachowania koni z reguły spowodowane są błędami w sposobie, w jaki postępują z nimi ludzie. Autorka nie ulega tu popularnemu uogólnianiu problemów, wykazuje raczej konieczność intensywnego i szczegółowego poznania potrzeb konia celem znalezienia indywidualnych rozwiązań. Kwintesencję tej książki można ująć w jednym zdaniu: Wiedza to ochrona zwierząt.

Breido zu Rantzau

Prezes Deutsche Reiterliche Vereinigung/FN

(Niemieckiego Związku Jeździeckiego)