"Co czytałem umarłym. Wiersze getta warszawskiego"

Władysław Szlengel (opracowała Irena Maciejewska)

Wydawnictwo: Państwowy Instytut Wydawniczy

ISBN: 83-06-00288-1

Objętość: str. 172 + il. [9]

Wydanie: 2 uzupełnione i poprawione z 1979

Ilustracje: Aleksander Bukowski

Co czytałem umarłym Szlengla jest pomimo trupiej aury książką dla żywych i o żywych, jest samoobroną przed zatruciem teorią ras i doktryną Herrenvolku. Jest jednocześnie aktem czynnego sprzeciwu. Irena Maciejewska, autorka świetnego wstępu i edytor całości tomu, przytacza opinię Marka Edelmana, że Szlengel „miał kompleks potulnej śmierci", że obawiał się własnej zwyczajności, nieumiejętności sprostania warunkom, w których żył, że — co już. jest moim dopowiedzeniem — żył w podwójnym strachu: przed śmiercią w anonimowości, w rozpłynięciu się w nicości bez Śladu i przed śmiercią jako zatraceniem człowieczeństwa, jako nicością moralną, przed umieraniem jako zwierzę, czego pragnęli oprawcy.

Wiele z jego wierszy jest przesiąkniętych tym podwójnym strachem, żyje ten poeta, żydowski i polski zarazem, w dojmującym kompleksie, tak bardzo właściwym Polakom i Żydom jednocześnie, własnej niższości i potrzeby zaświadczenia chociażby poprzez śmierć, że było się coś wartym. I jak każdy przedstawiciel małego narodu, pozbawionego państwa, otoczonego bezmiarem wrogów, stawia wszystko na ostatnią kartą, ryzykancko i bohatersko gra o własna duszą ze światem. Chce w ostatnim geście zaznaczyć, że był, że choć wykreślono go z map, wpychano do grobów, to jednak on jest, to jednak stać go na sprzeciw, na indywidualność. Jak Szmul Zygielbojm, Marek Edelman, Mordechaj Anielewicz, postanowił na własny sposób pokierować życiem, odebrać innym władzę nad sobą. I uczynił to nie w czynie zbrojnym, nie w samobójczym geście, ale w utożsamieniu swojego życia z twórczością poetycką, w nadaniu jej wymiaru biografii.

Jego wiersze pozbierane i odzyskane z najróżniejszych źródeł, pochodzące w części ze zbioru Juliana Kudasiewicza, -w części z drugiej partii Archiwum Getta, tzw. Archiwum Ringelbluma, odkryte w najdziwniejszych miejscach, jak chociażby w podwójnym blacie starego stołu, co skrupulatnie notuje edytorka, przetrwały po- to, aby zaświadczyć, aby stać się przekazem. Jako że, co przytaczam za Ireną Maciejewską: „Jest to jedyny tak pełny, tak przejmująco zapisany w poezji literacki dokument z życia getta warszawskiego, dokument otwierający wiele dróg do przyszłości. Powinien być znany".

Spis treści:

Wstęp — Irena Maciejewska

CO CZYTAŁEM UMARŁYM

Co czytałem umarłym

Posłowie

Notatka dla pedantów

Do polskiego czytelnika

Wołanie w nocy

Okno na tamtą stronę

Telefon

Legendy wigilijne

1. Jezus w zakładach Kruppa

2. Cud w okopach

Dwaj panowie na śniegu

Paszporty

Alarm

Mała stacja Treblinki

Kartka z dziennika „akcji"

Okolice Warszawy

Pomnik

Dzwonki

Rozmowa z dzieckiem

Nowe święto

Ostatnia legenda o Golemie

Cylinder

Wiersz o dziesięciu kieliszkach

Cyrk

Zahlen bitte

Dwie śmierci

W ten dzień

Piękna niedziela

Romans współczesny

Erotyk anno domini 1943

Dajcie mi spokój

Bardzo przepraszam

Rzeczy

Już czas

Za piąć dwunasta

Kontratak [Wersja I]

Kontratak [Wersja II]

VARIA.

Resume, czyli Krakowiaki makabryczne

Pamiętają o mnie (Piosenka Majera Mlińczyka)

Fraszki

1. Szczotki między sobą

2. Czekoladowe życie

Trzy listy o wąsach i bródce

1. Do Charlie Chaplina

2. Do obwodowego Szmerlinga

3. Do mecenasa Wacusia

Pożegnanie z czapką

List (piosenka)

Przypisy

Nota edytorska

a 276

Autorzy wspomnień 283

KSIĄŻKA JEST W STANIE DOBRYM +