Tytuł : DAWNE UBIORY I UZBROJENIA ( Zebrał i rysował Juliusz Kossak ) Wiek XVI. Posłowie u Porty otomańskiej.

Wymiary grafiki : 11,5 na 14 cm.

Rycina ukazała się w latach 60-tych XIX wieku w czasopiśmie Tygodnik Ilustrowany.

Rysunek na desce drzeworytniczej wykonał Juliusz Kossak.

Stan db Delikatne przebarwienia i rdzawe plamki. Druga strona zadrukowana. Grafika idealna do przycięcia i oprawy.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Epoka wojsk zaciężnych XVI wiek

Na początku XVI w. Rzeczpospolita dysponowała kilkutysięcznym stałym wojskiem zaciężnym składającym się w 90% z jazdy oraz potencjalnym 50-60 tysięcznym

pospolitym ruszeniem szlachty.

W tym okresie dał się po raz pierwszy we znaki polskim siłom zaciężnym problem, który prześladował je aż do końca istnienia Rzeczypospolitej Obojga

Narodów – brak stałego finansowania. Polskie wojsko zaciężne potrafiło liczyć około 2000 żołnierzy w czasie pokoju, a podczas wojny nawet 10 razy tyle

(jak podczas kampanii przeciw Hospodarstwu Mołdawskiemu w 1538). Stałe zmniejszanie się dochodów skarbu spowodowane rozdawnictwem królewszczyzn, oraz

niskie podatki uchwalane przez niechętną stałemu i silnemu wojsku szlachtę obawiającą się zwiększenia władzy królewskiej spowodowały, iż liczba zaciężnych

żołnierzy zmniejszała się systematycznie.

Sytuację poprawiły reformy sejmowe z lat 1562-1563 wprowadzając tzw. wojsko kwarciane, które miało być utrzymywane z 1/4 (a od 1567 1/5) czystego dochodu

płynącego z królewszczyzn. Fundusze te wystarczały na utrzymywanie stałego wojska służącego w obronie potocznej w ilości od 2 do 6 tysięcy żołnierzy.

Naturalnie poza obroną potoczną zaciągano także wojsko suplementowe na poszczególne kampanie wojenne – było jednak ono, tuż po ich zakończeniu, rozwiązywane.

Charakter wojsk zaciężnych był przede wszystkim konny. Wiązało się to bowiem z tym, że przeważająca część działań wojennych odbywała się na słabo

zurbanizowanych obszarach pogranicza południowo-wschodniego. Nie przeszkadzało to jednak na chwilowe zaciąganie dużych ilości piechoty jeśli spodziewano

się konieczności przeprowadzania oblężeń (i tak podczas kampanii inflanckiej w 1581 połowę ogromnej, bo liczącej około 32 000 żołnierzy armii zaciężnej

stanowiła piechota). Także zaangażowaniu króla Stefana Batorego w Inflantach, a przez to konieczność wzmocnienia roli piechoty w polskich siłach zbrojnych

należy przypisać powstanie w 1578 r. piechoty wybranieckiej, która według projektu królewskiego miała liczyć kilkanaście tysięcy żołnierzy będących

powoływanych w ten sposób, że z każdych 20 łanów miał być wyznaczony 1 łan, na którym osadzony chłop byłby wolny od wszelkich ciężarów, a w zamian za to

byłby obowiązany służyć w wojsku z własnym uzbrojeniem i oporządzeniem [8]. Status takiego chłopa byłby zatem podobny do statusu sołtysa. Jednakże niechęć

szlachty i duchowieństwa do uzbrajania chłopstwa i utraty rąk do pracy, spowodowała ograniczenie dostarczania piechurów wybranieckich wyłącznie do

królewszczyzn. Dobra królewskie były jednak w stanie dostarczyć co najwyżej dwa tysiące żołnierzy, którzy służyli w autoramencie węgierskim.

W tym okresie zanikły już zupełnie średniowieczne chorągwie strzelcze i kopijnicze przekształcając się w wyniku powolnej ewolucji na homogeniczne chorągwie

husarskie i kozackie – przy czym pełne ich wyodrębnienie nastąpiło najprawdopodobniej dopiero na początku panowania Zygmunta III, a ostatecznie podział

ten został potwierdzony uniwersałem brodnickim Stefana Batorego z 1576.

Chorągwie husarskie powstały w wyniku powolnej ewolucji średniozbrojnej jazdy służącej obyczajem rackim (uzbrojonej w pancerz, tarczę, drzewo, przyłbicę )

na ciężkozbrojną husarię która jako podstawowego uzbrojenia używała długiej 4,5 m – 5,5 m wydrążonej w środku kopii, zbroi, szabli oraz pistoletów.

Z kolei chorągwie kozackie (zwane na Litwie petyhorskimi, a od siedemdziesiątych lat XVII w. pancernymi) powstały z przekształcenia się chorągwi strzelczych

i uzbrojenia tychże w rohatyny i w pistolety. Używanie w tych jednostkach kolczug, kirysów i misiurek spowodowało, że można chorągwie kozackie uznać za

pośrednie pomiędzy jazdą ciężką (husarią) i lekką (wołoską i tatarską).

Do lekkich chorągwi zaliczano jednostki nie noszącego uzbrojenia ochronnego, które składały się głównie z Mołdawian i Wołochów, ale także Polaków i

Ukraińców (chorągwie wołoskie) oraz Tatarów (chorągwie tatarskie). Chorągwie te były wykorzystywane przede wszystkim do zwiadów, pościgów i innych działań

pomocniczych.

Koniec XVI wiek zastał w Polsce nowoczesną armię, która składała się nie tylko z jazdy autoramentu narodowego (której podział przedstawiono powyżej), ale

także z jednostek pieszych uzbrojonych głównie według zwyczaju węgierskiego (piechota węgierska, stanowiąca nadworną chorągiew króla), oraz niemieckiego.

Istniała także nowoczesna artyleria oraz oddziały kozaków rejestrowych – te ostatnie jednostki utworzył Zygmunt August w 1570. Jazdą autoramentu

cudzoziemskiego byli konni arkebuzerzy oraz rajtarzy.

Wojsko I RzeczypospolitejZ Wikipedii, wolnej encyklopedii

Skocz do: nawigacji, szukaj

Józef Brandt, HusarzWojna polsko-szwedzka 1600-1611

Kieś - Kokenhuza - Wolmar - Fellin - Rewel - Biały Kamień (oblężenie) - Rakvere - Biały Kamień - Kircholm - Gawia/ Dyjament (1608) - Dyjament (1608) -

Parnawa - Salis - Gawia/ Dyjament (1609)

Wojna polsko-szwedzka 1626-1629

Gniew — Zelbork — Kieś — Czarne — Tczew — Oliwa — Gdańsk — ujście Wisły — Ostróda — Górzno — Trzciana

Powstanie Chmielnickiego

Żółte Wody (1648) - Korsuń (1648) - Konstantynów (1648) - Piławce (1648) - Pohost (1648) - Murażnowice (1649) - Łojów I (1649) - Zahal (1649) - Zbaraż

(1649) - Zborów (1649) - Krasne (1651) - Kopyczyńce (1651) - Beresteczko (1651) - Łojów II (1651) - Biała Cerkiew (1651) - Batoh (1652) - Kamieniec

Podolski (1652) - Monasterzyska (1653) -

Suczawa (1653) - Żwaniec (1653)

Wojsko I Rzeczypospolitej było dowodzone przez dwóch hetmanów wielkich, koronnego i litewskiego, oraz dwóch hetmanów polnych.

W rzeczywistości istniały 2 odrębne byty tj.: armia koronna i armia litewska, które w chwili zagrożenia występowały wspólnie.

Rodzaje wojsk[edytuj]Wojsko kwarciane – regularne oddziały opłacane z tzw. kwarty, czyli podatku naliczanego dzierżawcom królewszczyzn. Powstały w 2

połowie XVI wieku z formacji obrony potocznej. Oddziały kwarciane liczyły od 2 do 6 tys. żołnierzy. Składały się z jazdy, piechoty i artylerii.

Wojsko suplementowe – formowane doraźnie w okresie wojny w taki sam sposób jak wojsko kwarciane.

Wojsko komputowe – regularne oddziały powstałe w 1652 roku po połączeniu wojska kwarcianego z wojskiem suplementowym.

Pospolite ruszenie – oddziały szlacheckie powoływane podczas wojny jako wsparcie dla regularnych wojsk zaciężnych.

Kozacy rejestrowi – oddziały złożone z Kozaków zaporoskich wpisanych do tzw. rejestru.

Gwardia koronna – niewielkie, prywatne wojsko króla, którego głównym celem było zapewnianie bezpieczeństwa władcy i jego rodziny.

Wojsko najemne – oddziały zaciężne złożone głównie z obcokrajowców. W Rzeczypospolitej wykorzystywano je stosunkowo rzadko i na niewielką skalę.

Wojska prywatne – oddziały utrzymywane przez magnatów liczące od kilkuset do kilku tysięcy żołnierzy. Rodzajem wojsk magnackich było wojsko ordynackie.

Wojska powiatowe - oddziały zaciągane na służbę decyzją sejmików i przez nie opłacane. Ich celem było zwalczanie lokalnych zagrożeń (bandyci, Tatarzy).

Brały czasem udział w wojnach wraz z armią państwową.

Wojska miejskie - piechota i artyleria powoływane przez samorząd miejski w celu obrony miasta.

Formacje wojskowe[edytuj]Wojna polsko-rosyjska 1654-1667

Szkłów (1654) - Szepielewicze (1654) - Ochmatów (1655) - Wilno (1655) - Gródek Jagielloński (1655) Lwów (1655) - Jezierna (1655) - Werki (1658) - Miadzioł

(1659) - Konotop (1659) - Lachowicze (1660) - Borysów (1660) - Połonka (1660) - Mohylew (1660) - Lubar (1660) - Słobodyszcze (1660) - Basia (1660) - Cudnów

(1660) - Kuszliki (1661) - Witebsk (1664) - Szkłów (1664) - Stawiszcze (1664) - Głuchów (1664)

II wojna północna

Ujście - Sobota - Piątek - Żarnów - Nowy Dwór - Kraków (1655) - Wojnicz - Kościan (1655) - Krosno - Jasna Góra - Gołąb - Jarosław - Nisko - Kozienice -

Warka - Kłecko - Kcynia - Warszawa (oblężenie) - Tykocin - Warszawa (bitwa) - Łowicz - Lubrz - Prostki - Filipów - Chojnice - Magierów - Czarny Ostrów -

Skałat - Ängelholm - Kraków (1657) - Genevadsbro - Mön - Hjärtum - Kattarp - Frederiksodde - Tybrindvig - Toruń - Sund - Koldynga (oblężenie) - Koldynga

(bitwa) - Szkudy - Głowa - Nyborg

Wojna polsko-turecka 1672-1676

Ładyżyn (1672) - Humań (1672) - Kamieniec Podolski (1672) - Korzec (1672) - Lwów - wyprawa na czambuły (1672) - Krasnobród (1672) - Narol (1672) - Niemirów

(1672) - Komarno (1672) - Petranka (1672) - Kałusz (1672) - Chocim (1673) - Lesienice (1675) - Trembowla (1675) - Wojniłów (1676) - Żurawno (1676)

Wojna polsko-turecka 1683-1699

Wiedeń - Parkany - Jazłowiec -Bojan -Wał Trajana- Jassy - Kamieniec Podolski - Bitwa pod Pererytą - Suczawa - Uścieczko - Lwów - Podhajce

Konfederacja barska

Bar - Kraków - Okopy Świętej Trójcy - Rogi - Miejsce Piastowe - Iwla - Słonim - Białystok - Orzechów - Łomazy - Rzeszów - Dobra - Kcynia - Blechnarka -

Jedlicz - Siepietnica - Kościan - Jasna Góra - Rachów - Szreńsk - Groby - Lanckorona - Charchwo - Charchówek - Widawa - Stołowicze - Doroszewicze - Wawel

Wojna polsko-rosyjska 1792

Opsa – Stołpce – Mir – Boruszkowce – Zelwa – Zieleńce – Wojszki – Dubienka – Krzemień – Brześć – Markuszów

Insurekcja kościuszkowska

Racławice • insurekcja warszawska • insurekcja wileńska • Niemenczyn • Polany • Lipniszki • Szczekociny • Chełm• Soły• powstanie kurlandzkie• Gołków •

Raszyn • Kolno • Błonie • Rajgród • Pierwsze oblężenie Warszawy • Sałaty • Słonim • Lubań • Krupczyce • Terespol • insurekcja wielkopolska • Łabiszyn •

Bydgoszcz • Maciejowice • Kobyłka • Drugie oblężenie Warszawy (obrona Pragi)

Jazda:

• Husaria - autorament narodowy

• Pancerni - autorament narodowy

• Jazda kozacka - autorament narodowy

• Petyhorcy - autorament narodowy

• Jazda tatarska - autorament narodowy

• Jazda wołoska - autorament narodowy

• Lisowczycy - najemnicy

• Rajtaria - autorament cudzoziemski

• Arkebuzeria - autorament cudzoziemski

Piechota:

• Piechota łanowa - autorament narodowy

• Piechota wybraniecka- autorament narodowy

• Piechota dymowa - autorament narodowy

• Piechota węgierska (piechta polsko-węgierska, piechota polska) - autorament narodowy

• Piechota niemiecka - autorament cudzoziemski

• Dragonia - autorament cudzoziemski

• Kozacy zaporoscy

• Kozacy rejestrowi

Artyleria

Flota Rzeczypospolitej była niewielka i odgrywała stosunkowo niewielka rolę.

Struktura organizacyjna wojska na przestrzeni dziejów[edytuj]Wojsko I Rzeczypospolitej w 1626

Wojsko I Rzeczypospolitej w 1633

Wojsko I Rzeczypospolitej w 1683

Wojsko I Rzeczypospolitej w 1792

Bibliografia[edytuj]Urszula Augustyniak, W służbie hetmana i Rzeczypospolitej. Klientela wojskowa Krzysztofa Radziwiłła, ISBN 83-89100-54-1.

Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: 1925.

Konstanty Górski, Wojna Rzeczypospolitej ze Szwecją od 1626 do 1629, „Biblioteka Warszawska”, 1888.

Paweł Jasienica, Rzeczpospolita Obojga Narodów. Srebrny Wiek, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1985, ISBN 83-06-01093-0.

Leszek Podhorodecki, Chanat Krymski, ISBN 83-05-11618-2.

Zobacz też[edytuj]Kategoria:Chorągwie koronne

Kategoria:Chorągwie litewskie

Szlachta litewska wywodzi się jeszcze z czasów pogańskich, kiedy to społeczeństwo litewskie dzieliło się na kapłanów, kniaziów, bojarów, poddanych i

niewolnych. Po wstąpieniu na tron Jagiełły Litwa została ochrzczona, a bojarzy uzyskali prawa (edykt z 20 lutego 1387 roku), dzięki którym ich status

zbliżył się znacznie do statusu szlachty polskiej.

Wiele litewskich rodów szlacheckich podchodzi od wielkiego księcia Giedymina lub od Rurykowiczów, w tym ostatnim wypadku właściwsze jest określenie

szlachta litewsko-ruska – ze względu na przynależność państwową – Wielkie Księstwo Litewskie, oraz pochodzenie i wyznanie – Ruś i prawosławie. Od czasów

Rzeczypospolitej Obojga Narodów zasadne jest także określenie szlachta polska, ponieważ szlachta ruska i litewska ulegała stopniowej polonizacji,

jednocześnie nawet szlachta etnicznie polska nie uważała za ten sam naród mówiących po polsku chłopów, z czym łączyły się pojęcia "narodu szlacheckiego" i

sarmatyzmu.

Rody magnackie Rzeczypospolitej[edytuj]Braniccy

Chodkiewiczowie

Czartoryscy

Czetwertyńscy

Działyńscy

Druccy-Lubeccy

Firlejowie

Gasztołdowie

Górkowie

Hlebowiczowie

Holszańscy

Jabłonowscy

Kazanowscy

Kiszkowie

Kmitowie

Koniecpolscy

Koriatowicze

Lanckorońscy

Leszczyńscy

Ligęzowie

Lubomirscy

Łascy

Myszkowscy

Nałęczowie

Odrowążowie

Ogińscy

Oleśniccy

Opalińscy

Ossolińscy

Ostrogscy

Ostrorogowie

Pacowie

Poniatowscy

Potoccy

Prażmowscy

Rzewuscy

Radziwiłłowie

Sapiehowie

Sanguszkowie

Sieniawscy

Sobiescy

Szafrańcowie

Szydłowieccy

Tarnowscy

Tęczyńscy

Tyszkiewiczowie

Weyherowie

Wielopolscy

Wiśniowieccy

Zamoyscy

Zarębowie

Zasławscy

Zborowscy

Żółkiewscy

Zobacz też[edytuj]Magnateria

Klientelizm

Polskie rody książęce

Ordynacja

Latyfundium

Państwa magnackie

Panięta

Bibliografia[edytuj]Władysław Czapliński, J. Długosz, Życie codzienne magnaterii polskiej w XVII wieku, Warszawa 1976

Antoni Mączak, Klientela, Warszawa 1994

Antoni Mączak, Magnateria, w: Encyklopedia historii Polski do 1945 roku, t. I, Warszawa 1981

Władysław Konopczyński, Dzieje polski nowożytnej, 1936, t. I-II.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------