SPIS ILUSTRACJI

1. Piotr Wysocki w mundurze podporucznika pułku grenadierów gwardii. Litografia współczesna Jana Napoleona Żylińskiego. Muzeum Historyczne m.st. Warszawy.

2. Karol Szlegel w mundurze oficera pułku grenadierów gwardii. Litografia współczesna François Villaina wg rysunku Jean François Gigoux. Muzeum Wojska Polskiego.

3. Józef Zaliwski w mundurze pułkownika piechoty. Litografia współczesna François Villaina wg rysunku Charles Bazina. Muzeum Wojska Polskiego.

4. Michał Chylewski: Wielki książę Konstanty na czele świty (m.in. gen. W. Krasiński, gen. J. Zajączek, gen. Hauke) przyjmujący na dziedzińcu Saskim posyłki (meldunki) z pułków polskich. Olej, ok. 1830. Muzeum Wojska Polskiego.

5. Joachim Lelewel. Litografia Seweryna Oleszczyńskiego z ok. 1830. Muzeum Historyczne m.st. Warszawy.

6. Maurycy Mochnacki. Miedzioryt Stanisława Łukomskiego z ok. 1860 wg „fotografii zdjętej z obrazu znajdującego się w ręku familii”. Muzeum Wojska Polskiego.

7. Franciszek Żymirski w mundurze wielkim generała dywizji. Portret olejny nieznanego malarza polskiego z ok. 1830. Muzeum Wojska Polskiego.

8—13. Cykl „Powstanie”. Akwatinty-akwaforty Fryderyka Krzysztofa Dietricha wg rysunków Jana Feliksa Piwarskiego, 1831. Ze zbiorów Potockich, obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie.

8.         Belweder 29 listopada 1830.

9.         Most Sobieskiego w Łazienkach 29 listopada 1830.

10.      Arsenał w dniu 29 listopada 1830.

11.      Więzienie na Lesznie w Warszawie 29 listopada 1830.

12.      Plac Zygmunta [Zamkowy] 29 listopada 1830.

13.      Ulice: Długa i Miodowa w dniu 29 listopada 1830 r.

14. MaTcin Zaleski: Wzięcie arsenału. Olej, 1831. Muzeum Narodowe w Warszawie.

15.      Marcin Zaleski: Powrót oddziałów wojska polskiego z Wierzbna do

272

Spis ilustracji

Warszawy 3 grudnia 1830. Olej, 1831. Muzeum Narodowe w Warszawie.

16. Uczestnicy nocy 29 listopada 1830: Karol Paszkiewicz (dymisjonowany podchorąży), Walenty Krosnowski (akademik), Wincenty Kobyliński (podchorąży), Aleksander Swiętosławski (akademik). Litografia François Villaina wg rysunku Jacques François Llanty z 1833. Muzeum Wojska Polskiego.

17. Józef Piotrowski w mundurze kapitana pułku piechoty. Litografia Jana Feliksa Piwarskiego. Muzeum Wojska Polskiego.

18. Ludwik Nabielak w mundurze kapitana pułku grenadierów gwardii. Litografia współczesna. Muzeum Wojska Polskiego.

19. January Suchodolski: Gen. Józef Chłopicki. Portret współczesny, olej. Ze zbiorów Potockich, obecnie w Muzeum Wojska Polskiego.

20. Adam Jerzy Czartoryski. Litografia wg współczesnego rysunku An- toine’a Maurina. Muzeum Wojska Polskiego.

21. Odezwa do nasodu polskiego Mikołaja I, wydana w Petersburgu 17 grudnia 1830 r. Muzeum Wojska Polskiego.

22. Plan Warszawy wykonany przez zespół oficerów Korpusu Inżynierów pod kierunkiem ppłk. Józefa Koriota w latach 1825—1827, odbity w zakładach litograficznych Kwatermistrzostwa Generalnego przy ul. Senatorskiej w 1829 r. Litografia kolorowana. Muzeum Wojska Polskiego.

23. Noc 29 listopada 1830 w wyobrażeniu artystów francuskich. Stalo- ryt Johannesa Marca wg rysunku Philippe’a Augusta 'Jeanrona. Muzeum Wojska Polskiego.

24. Stan służby Stanisława Kindlera, od 1820 r. majora 4 pułku piechoty liniowej, w czasie powstania awansowanego na pułkownika, wydany w Warszawie 4 grudnia 1832 r. Rękopis. Muzeum Wojska Polskiego.

25. Żołnierski pistolet skałkowy jazdy rosyjskiej używany w wsjsku polskim w latach 1815—1831, wykonany w Tulę, w 1815 r. Muzeum Wojska Polskiego.

26. Jeden z pierwszych okazów broni kapiszonowej — pistolet wykonany w arsenale w 1828 r. przez rusznikarza warszawskiego Egidiu- sa Colette’a dla w. ks. Konstantego. Muzeum Wojska Polskiego.

27. Szabla żołnierska lekkiej jazdy polskiej, wzór 1825 r., wyprodukowana w Złotouście w 1828 r. Na głowni trawiony napis: „Wzięta z Arsenału Warszawskiego dnia 29 Listopada 1830. Odbyła kampanię 1831 r. i emigracją.” Wg tradycji należała do gen. Samuela Różyckiego. Przechowywana w Muzeum Narodowym w Rapperswi- lu, od 1929 r. w Muzeum Wojska Polskiego.

28. Umundurowanie i oporządzenie żołnierza 4 pułku piechoty • liniowej z lat 1815—1826. Muzeum Wojska Polskiego.

273

Spis ilustracji

29. Order Virtuti Militari: krzyż kawalerski III klasy (awers i rowem) i krzyż srebrny V klasy (awers i rewers). Muzeum Wojska Polskie go.

30. Pierścionek sTebrny z dwupolowym herbem Polski na owalnej me bmej tarczce. Zewnątrz z boków cyzelowane: sztandar, szabla, lui sy, krzyż kawalerski. Muzeum Wojska Polskiego.

31. Pierścień stalowy, czarny. Na stalowej płytce wyryty napis: „Con cordia res parve crescunt 29 now. 1830”. Własność gen. Józefn Chłopickiego. Muzeum Wojska Polskiego.

32. Obrączka „Belwederczyka” Edwarda Rottermunda. Na zewnętrzne l stronie wygrawerowany napis: „Wolność lub śmierć”, na wewm; trznej: „29-go Listopada 1830”. Własność inż. Henryka Rottermund.i z Warszawy.

33. Medal pamiątkowy „A l’heroïque Pologne” autorstwa Augusta Bar re’a, medaliera paryskiego, wybity w 1832 r. w liczbie 5000 eg/... z inicjatywy Société du Bazar Polonais utworzonego w 1831 r. w Lyonie. Brąz złocony, średnica 5 cm (awers i rewers). Muzeum Wojska Polskiego.

34. Medal pamiątkowy autorstwa W. A. Malinowskiego, wybity w 1880 r. na emigracji. Brąz, średnica 6,3 cm (awers i rewers). Muzeum Wojska Polskiego.

35. Medal pamiątkowy, autorstwa Konstantego Żmigrodzkiego, wybity w 1930 >r. Brąz, średnica 5 cm (awers i rewers). Muzeum Wojska Polskiego.

36. Medal pamiątkowy autorstwa Stanisława Repety i Wincentego Wa- bia-Wabińskiego, wybity w 1930 r. Brąz, średnica 5,4 cm (awers i rewers). Muzeum Wojska Polskiego.

Fotografie wykonali:

nr 1 i 5 — Hanna Balcerzak

nr 2—4, 6, 7, 16—36 — Mirosław Ciunowicz

nr 8—15 — Henryk Romanowski

SPIS RZECZY

Wacław Tokarz historyk i żołnierz 5

SPRZYSIĘŻENiE WYSOCKIEGO

I NOC listopadowa

Wstęp 35

CZĘSC I. SPRZYSIĘŻENIE I. Szkoła PodcP^oritżych Piechoty 45

II.                                    Piotr Wysocki 53

III.                 Początki Związki — spisek koronacyjny 61

IV.               Mikołaj i Konstanty P° rewolucji lipcowej 68

V.                         Zaliwski i ofganizacja Związku 74

VI.                                   Poh'ha tajna 90

VII.                                    prowokacja 95

VIII.                       Pomysły powstańcze Związku 107

IX.                   Denuncjacje, _af^esztowania i śledztwo 114

X.                Konstanty wobec wykrycia sprzysiężenia 122

XI.                         Związek J>° aresztowaniach 127

XII.                            Przyśpi^^szen*^e wybuchu 130

CZĘSC II. NOC ^ 29 NA 30 LISTOPADA

I.                         Rozkaz alarmowy Konstantego 134

II.                          Pian operacyjny związkowców 141

III.                                    Pie,r^ws^ze kroki 151

IV.                                    ZarYÓd sygnału 155

V.                         Zaalarmowani Podchorążówki 160

VI.                               Napali na Belweder 165

VII.                Podchorążówka ^w walce z jazdą rosyjską 169

VIII.   Batalion karabinierski i szaserzy w obozie Konstantego 1/6

IX. Alarm w mieście. NaK^az koncentracji sił związkowych pod _ar£enałem 181

275

Spis rze.czy

X.   Na Starym Mieście — Teatr Rozmaitości — Lud pod arsenałem

Wołyńcy 187

XI.                                  Pułk czwarty piechoty 191

XII.                                          Saperzy 199

XIII.                          W koszarach Aleksandryjskich 203

XIV.                                Marsz Podchorążówki 208

XV.                                   Kryzys powstania 211

XVI.             Próby zorganizowania oporu przeciw powstaniu 226

XVII.                                       Konstanty 239

XVIII.                                 Postępy powstania 245

XIX.                                     Czynnik trzeci 250

Nota od wydawcy. Ważniejsze pozycje bibliograficzne 257 Indeks osób 259 Spis ilustracji 272