Tytuł : WIEK XVII. WÓDZ LEKKIEJ JAZDY . ( Podług spółczesnego wizerunku )

Wymiary grafiki : 11,5 na 14 cm.

Rycina ukazała się w latach 60-tych XIX wieku ( 13 X 1866 ) w czasopiśmie Tygodnik Ilustrowany.

Rysunek na desce drzeworytniczej wykonał Juliusz Kossak.

Stan db Delikatne przebarwienia i rdzawe plamki. Druga strona zadrukowana. Grafika idealna do przycięcia i oprawy.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Jazda kozacka,

semeni, czeremisi - lekko- i średnio-zbrojna jazda w Rzeczpospolitej Obojga Narodów, używana zazwyczaj jako wsparcie husarii w XVI i XVII wieku.

Poprzednik jazdy pancernej. Odpowiednik petyhorców na Litwie.

Uzbrojenie[edytuj]Lekka jazda kozacka była drugim po husarii, ale nie mniej ważnym elementem armii polsko-litewskiej. Żołnierze ci uzbrojeni byli w szable,

łuki, broń palną (pistolety, bandolety), a niekiedy czekan. Z czasem zaczęli wkładać kolczugi, rzadziej bechtery (zbroja pochodzenia wschodniego, wykonana

z prostokątnych żelaznych płytek połączonych ze sobą żelaznymi kółkami) oraz misiurki (blaszane denko chroniące czubek głowy z siatką metalową opadającą na

kark i barki) i kaptury kolcze (z niewielkich pierścieni podobnie jak kolczugi), a także lekkich, okrągłych tarcz tzw. kałkanów (pochodzenia mongolsko-

tatarskiego). Tak chronionych, po dodaniu im jeszcze broni drzewcowej zwano pancernymi. Na Litwie istniała lokalna odmiana jeźdźców kozackich zwana

petyhorcami, a jej dodatkowym wyposażeniem były rohatyny (czasami kopie).

Rekrutacja[edytuj]Zaciąg do tej formacji przebiegał analogicznie jak w przypadku husarii. Rotmistrz dostawał od króla lub hetmana list przypowiedni na

zaciągnięcie określonej ilości wojska, o odpowiednim wyposażeniu i na zdefiniowany okres czasu. Brał do służby wybranych przez siebie towarzyszy.

Przybywali oni z pocztem o liczebności zależnej od ich możliwości finansowych. Żołd był dzielony pomiędzy towarzyszy, a jego wysokość była uzależniona od

wielkości pocztu. Członków pocztu nazywano pocztowymi, którzy posiadali dodatkowy obowiązek ochrony towarzysza. Rotmistrze zazwyczaj pochodzili z bogatszej

szlachty. Liczebność chorągwi wahała się od 50 do 200, ale najczęściej koło 100 żołnierzy, a poczty zazwyczaj były dwu- lub trzy-konne. Oficerami danej

chorągwi byli rotmistrz, porucznik i chorąży. Koszt utrzymania i wyekwipowania jazdy kozackiej był niższy niż cięższej jazdy kopijniczej, co owocowało

stałą tendencją zwiększania liczby oddziałów tej formacji na niekorzyść husarii. Pod koniec XVI wieku jazda kozacka stanowiła mały odsetek całości kawalerii,

około 10%. W drugiej połowie XVII wieku było to już więcej niż 60% całej jazdy.

Taktyka[edytuj]Pod koniec XVI wieku, w czasach ostatnich Jagiellonów i późniejszych królów elekcyjnych jazda kozacka, używana była w bitwach do wspierania

uderzeń husarii, oskrzydlania, rozbicia lub ostatecznego zniszczenia przełamanego przez husarię frontu przeciwnika. Na Ukrainie wykorzystywano ją do walk

przeciwko Tatarom, szczególnie w prywatnych wojskach magnackich.

Bibliografia[edytuj]Baranowski B., Organizacja i skład społeczny wojska polskiego w połowie XVII wieku, Warszawa, 1957

Korzon T., Dzieje wojen i wojskowości w Polsce, t. 2, Poznań, 2003

Nowak T., Wimmer J., Dzieje oręża polskiego do roku 1793, Warszawa, 1968

Polskie tradycje wojskowe, red, J. Sikorski, Warszawa, 1990

Sikora R., Wojskowość polska w dobie wojny polsko-szwedzkiej 1626-1629. Kryzys mocarstwa, Poznań, 2005

Ratajczyk L., Historia wojskowości, Warszawa, 1980

Wimmer J., Wojsko i skarb Rzeczypospolitej u schyłku XVI i w pierwszej połowie XVII wieku, SMHW, t. XIV/1 Warszawa, 1976

Petyhorcy, pietychorcy, czerkiesi – lekka jazda litewska używana w XVI - XVIII wieku, odpowiednicy jazdy kozackiej, później pancernych w Koronie. Formacja

wspierająca husarię, często używana do oskrzydlania, przełamanego przez husarię frontu przeciwnika.

Pietyhorcami nazywano pierwotnie jazdę typowo lekką, pochodzenia kaukaskiego. Tworzyli ją początkowo prawdopodobnie górale kaukascy osiadli na Litwie (tzw.

Piatigorcy od Pięciu Gór w państwie Czerkiesów), później także Tatarzy litewscy i miejscowa szlachta. Nie używali oni uzbrojenia ochronnego poza misiurką i

karwaszami. Dysponowali natomiast kopią, według jednych źródeł identyczną z husarską, według innych - nieco lżejszą. Tego typu chorągwie petyhorskie

istniały na pewno w czasach Stefana Batorego. Jedna z nich, pod dowództwem rotmistrza Temruka Szymkowica brała udział w wojnie z Gdańskiem i wyprawach na

Moskwę. Sam Temruk figuruje jako rotmistrz obrony potocznej już w spisach z czasów Zygmunta Augusta, nie wiadomo jednak bliżej, jaką chorągwią wtedy

dowodził. W czasach późniejszych tradycyjne chorągwie petyhorskie nadal istniały, jednak mianem petyhorskich zaczęto określać także chorągwie pancerne.

Z czasem zatarła się różnica między jednymi i drugimi.

Do wyposażenia ochronnego petyhorca należały: kolczuga, misiurka, karwasze, niekiedy kałkan. W XVII wieku otrzymali kirysy ochronne. Broń zaczepną

stanowiły: 3-4 metrowa rohatyna, szabla, dwa pistolety i rusznica lub łuk typu wschodniego.

Po reformach wojskowych 1776 chorągwie petyhorskie przekształcono w Petyhorską Brygadę Kawalerii Narodowej.

Osobny artykuł: 2 Brygada Kawalerii Narodowej Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Patrz także[edytuj]Kabardyjczycy

Czerkiesi

Bibliografia[edytuj]M. Plewczyński: Żołnierz jazdy obrony potocznej za panowania Zygmunta Augusta, Warszawa 1985, ISBN 83-01-05997-4

M. Gawęda: Połonka - Basia 1660, Warszawa 2005, ISBN 83-11-10211-2

Mała Encyklopedia Wojskowa, 1967, Wydanie I

Jazda tatarskaZ Wikipedii, wolnej encyklopedii

Skocz do: nawigacji, szukaj

Jazda tatarska (pot. tatarzy) – chorągwie lekkiej jazdy wojsk Rzeczypospolitej używane w XVI-XVIII wieku. Pierwowzór ułanów.[1]

Nazwa pochodzi od formacji wojskowych tworzonych przez wyznających szamanizm Tatarów, pochodzących ze Złotej Ordy, osiedlających się na Litwie od początku

XIV wieku (uciekali oni przed prześladowaniami ze strony chana Ozbega, przeprowadzającego przymusową islamizację państwa). Fala muzułmańskiego osadnictwa

tatarskiego pojawiła sie dopiero za panowania księcia Witolda. Przybysze otrzymywali od władcy osobne przywileje gwarantujące wolność wyznania oraz ziemię,

w zamian za obowiązek konnej służby wojskowej w osobnych chorągwiach rodowo-plemiennych.[2] W XVII wieku chorągwie tatarskie składały się głównie z Tatarów

mieszkających na terenie Korony i Litwy oraz z uciekinierów z Krymu.[3] Nierzadko jednak slużyli w nich Polacy, Litwini i Rusini. W końcu XVII wieku

wspólnie z chorągwiami wołoskimi nazywano je chorągwiami lekkimi. W XVIII wieku oddziały tego typu pojawiły się także w armiach saskiej i francuskiej pod

nazwą ułanów. Nazewnictwo formacji wywodziło się od stroju, uzbrojenia i sposobu walki podobnego do taktyki stosowanej w ordzie.[4] Początkowo jazda

tatarska występowala głównie w prywatnych wojskach magnackich. W armiach państwowych Rzeczypospolitej Obojga Narodów pojawiła się dopiero po 1648 roku.

Uzbrojona była w szable i łuki, a od 1676 roku także w dzidy. Wojsko to używane było głównie do działań rozpoznawczych, ubezpieczających oraz, przede

wszystkim, do pościgu za uciekającym nieprzyjacielem.

Przypisy1.^ Mała Encyklopedia Wojskowa. Wyd. I. Warszawa: MON, 1967.

2.^ Borawski P.: Tatarzy w dawnej Rzeczypospolitej.... Ss. 5-7, 31-36.

3.^ Podhorodecki L.: Chanat krymski.... Ss. 279-280.

4.^ Podhorodecki L.: Tatarzy. Od Czyngis-chna do XX wieku.... Ss. 219-220.

Bibliografia[edytuj]Mała Encyklopedia Wojskowa. Wyd. I. Warszawa: MON, 1967.

Leszek Podhorodecki: Tatarzy. Od Czyngis-chna do XX wieku. Warszawa: Bellona, 2010. ISBN 978-83-11-11801-0.

Leszek Podhorodecki: Chanat krymski. Warszawa: Książka i Wiedza, 1987. ISBN 83-05-11618-2.

Piotr Borawski: Tatarzy w dawnej Rzeczypospolitej. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1986. ISBN 83-205-3747-9.

Lekka jazda - formacja kawaleryjska, lekka jazda w dawnym wojsku I Rzeczpospolitej, autoramentu narodowego.

Formacja ta powstała na początku XVI wieku. Poczakowo tworzyli ją zamieszkali na terenie Rzeczypospolitej Wołosi i Tatarzy. Ze względu na wystepowanie tych

nacji jazdę tę dzielono na jazdę wołoską i tatarską. W praktyce, zwłaszcza w późniejszym okresie, oprócz przedstawicieli tych narodowości służyli w niej

także Kozacy zaporoscy oraz drobna szlachta polska lub litewska, a także przedstawiciele innych stanów społecznych. Poprzez służbę w tej formacji osoba

niepochodząca ze stanu szlacheckiego mogła zdobyć tytuł szlachecki drogą legalną (nobilitacje) lub nielegalną (przywłaszczenie czyjegoś herbu) oraz pójść

drogą kariery wojskowej (od prostego żołnierza do oficera).

Formacji tej używano jej do akcji wywiadowczych, rozpoznawczych, do osłaniania głównych sił wojska zarówno w marszu jak i w postoju a także do przeprowadzani

a zagonów. Podstawowe uzbrojenie składało się z szabli, łuku refleksyjnego, rohatyny i pistoletów. Czasami mieli tarcze typu kałkan.

W XVII wieku nastapił znaczny rozwój ilościowy tej formacji, spowodowany częstymi wojnami z Tatarami Krymskimi, któe powodowały, że chorągwie lekkiej zady

były bardzo użyteczne. W swoim szczytowym okresie rozwoju chorągwie jazdy lekkiej stanowiły ok. 20% ogółu jednostek jazdy w wojsku Rzeczypospolitej.

W XVIII wieku lekka jazda przekształciła się w formacje nowoczesnych ułanów.

Bibliografia[edytuj]Borawski P., Tatarzy w dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa 1986.

Lisowczycy, lisowczyki (początkowa nazwa Straceńcy, również chorągiew elearska) – to oddział lekkiej jazdy polskiej, która została sformowana w 1615,

pierwotnie jako konfederacja żołnierska pod wodzą pułkownika Aleksandra Józefa Lisowskiego herbu Jeż.

Dwutysięczny oddział lisowczyków brał udział w wojnie polsko-rosyjskiej 1609 - 1618. Od śmierci Lisowskiego w 1616 r. dowodzeni byli przez pułkownika

Stanisława Czaplińskiego. Od 1619 r. ich dowódcą był Walenty Rogowski. W czasie wypraw moskiewskich przeprowadzili szereg operacji zaczepnych na terytorium

Carstwa Rosyjskiego, rozbijając w grudniu 1617 r. pod Kaługą wojska rosyjskie kniazia Dymitra Pożarskiego. Ich łupieżczość spowodowała m.in. obłożenie tej

formacji klątwą, która jednak po pewnym czasie została zdjęta.

W 1619 r. stacjonujący w okolicach Kowna lisowczycy, oddani zostali przez króla Zygmunta III do dyspozycji Ferdynanda II. Pod dowództwem Walentego

Rogowskiego walczyli w wojnie trzydziestoletniej w Siedmiogrodzie, którego wojska pokonali w bitwie pod Humiennem (8 000 lisowczyków), zmuszając księcia

siedmiogrodzkiego Gábora Bethlena do odstąpienia od oblężenia Wiednia i powrotu do zagrożonego kraju.

Część pułku z Rogowskim postanowiła wrócić do Polski (zatrzymali się na Słowacji dając się we znaki mieszkańcom). Pozostali towarzysze pod wodzą Jarosza

Kleczkowskiego zdecydowali się na przejście na służbę cesarską, w której pozostali przez kilka następnych lat. Po śmierci Kleczkowskiego 4 marca 1620 r.

pod Krems, ich pułkownikiem został Stanisław Rusinowski, pod którego rozkazami walczyli w bitwie na Białej Górze 8 listopada 1620 r., w której zdobyli 20

chorągwi pułkowych. 7 maja 1621 r. cesarz wypłacił zaległy żołd i zwolnił od służby uciążliwych z powodu grabieży lisowczyków (aż do czasów wojen napoleoński

ch w Niemczech matki straszyły swe dzieci polskimi kozakami). Część towarzyszy przeszła na służbę księcia bawarskiego Maksymiliana, inni wrócili do Polski.

"Lisowczycy nad Renem", dzieło Juliusza KossakaChorągiew pułkownika Rusinowskiego walczyła z Turkami pod Chocimiem w 1621 r. (podczas tej bitwy zginął ich

dowódca).

Po wojnie z Turcją Zygmunt III Waza ponownie wysłał lisowczyków na służbę cesarza Ferdynanda. Tym razem dowodził nimi Stanisław Strojnowski i Idzi

Kalinowski. Brali udział w bitwach pod Glatz, Habelswerd i Mansfeld.

Podczas wojny ze Szwecją w latach 1626 - 1629 walczyli na terenie Prus Królewskich.

Pod dowództwem Pawła Niszczyckiego starosty łomżyńskiego i Jana Gromadzkiego wzięli udział w wyprawie Ferdynanda Habsburga w wojnie z Francją, gdzie

walczyli w Pikardii aż do odwołania przez Sejm. Ostatnim pułkownikiem lisowczyków był Mikołaj Moczarski.

Po powrocie do kraju dali się we znaki ludności cywilnej. Splądrowali i puścili z dymem Radomsko. Zostali potępieni w uchwałach sejmowych i rozwiązani

około 1635 roku.

Szczególnie odznaczyli się w trakcie kampanii moskiewskiej w 1610 r. oraz w walkach przeciwko Turkom w latach 1620 - 1621.

Najdalszy zasięg ich działań obejmował tereny od Renu po Morze Białe.[1]

Wojskowość i uzbrojenie[edytuj]Celem utworzenia oddziałów lisowczyków było odciążenie skarbu Rzeczpospolitej od obowiązku wypłacania im żołdu. Werbowano

ich, zapewniając im pełną swobodę zagarniania łupów wojennych, które były ich jedynym wynagrodzeniem za służbę. Formacja była złożona z najemników różnej

narodowości, głównie Polaków, Litwinów i Rusinów. Dowódców obierali sobie sami za pomoca głosowania.

Podobnie jak cała jazda narodowego autoramentu, dzielili się na towarzyszy, pocztowych oraz czeladź-ciurów tworzących oddzielne chorągwie biorące udział

w manewrach, a czasami w boju, co było nowością w wojskach polskich. Pułk lisowczyków (zazwyczaj ponad 1000 ludzi) dzielił się na chorągwie z czego dwie

(czarna i czerwona) podlegały bezpośrednio dowódcy. Pułki dowodzone były przez pułkowników z pomocą oboźnego, sędziego i strażnika. Chorągwie prowadzone

były przez rotmistrzów z pomocą porucznika i chorążego. Nie wiemy co widniało na ich sztandarach.

Specjalizowali się w zagonach na terytorium wroga, walczyli bez taborów, zaopatrując się w terenie, na którym operowali. Poruszali się podobnie jak Tatarzy,

komunikiem, tzn. nie mieli wozów, tylko po kilka koni do jazdy wierzchem, a wyposażenie i żywność przewozili na koniach jucznych.

Specyficzny był sposób dosiadania przez nich koni - stali w strzemionach, pochylając się nad koniem, aby maksymalnie mu ulżyć i wykorzystać jego możliwości

(podobnie jeżdżą dzisiejsi dżokeje). Powodowało to również zwiększenie siły zamachu bronią sieczną lub obuchową (cios z przysiadu), ułatwiało obracanie się

w celu wystrzelenia pocisku, jak również przesiadanie się na innego konia w biegu. Ich siodła były bardzo niewielkich rozmiarów.

Charakteryzowali się błyskawicznym przemieszczaniem, wynikającym z wymienionych powyżej sposobów jazdy, stosowaniem podstępów i forteli wojennych,

niesamowitą odwagą i okrucieństwem oraz straszliwym pustoszeniem i rabowaniem terenów, na których przebywali. Ich wyszkolenie jeździeckie i bojowe

wzbudzało podziw cudzoziemców. Wyróżniali się dzielnością, ale także okrucieństwem i szczególnym zamiłowaniem do rabunku, który został na stałe przypisany

do zasad działania tej formacji (np. mieli zwyczaj zabijać każdego napotkanego przechodnia żeby nie pozostawiać żadnych świadków). Cieszyli się wielką

sławą w Europie jako niezrównana w szybkości jazda (pokonywali dziennie do 150 km).[2]

Ich uzbrojenie i ubranie było niemal całkowicie dowolne i zależne od stopnia zamożności konkretnego żołnierza.

Nosili pełniące funkcję miękkiej zbroi pikowane żupany, baczmagi (skórzane buty), czapki typu kołpak i charakterystyczne dla nich obcisłe spodnie. Nie

używali zbroi metalowych. Niektórzy zakładali misiurki czy kolety, rzadko zdobyczne kałkany,

Uzbrojenie zaczepne składało się z szabli (obowiązkowo), łuku refleksyjnego chowanego w sajdaku (pokrowiec na łuk z kołczanem), ewentualnie krótkich pik

lub rohatyn. Zamiennie z łukami czasami używano pistoletów, rusznic, arkebuzów lub bandoletów. Oficerowie posiadali dodatkowo nadziak bądź czekan i

niekiedy koncerz lub pałasz troczony przy siodle, zazwyczaj pod lewym kolanem.[3]

"Lisowczycy przed gospodą" – Józef Brandt Lisowczycy w literaturze[edytuj]Wspomnienia z wypraw lisowczyków spisał ich kapelan Wojciech Dembołęcki w

Przewagach elearów polskich, co ich niegdy Lisowczykami zwano, które czynili w państwach Cesarskich przeciwko Heretykom, za czasów niezwyciężonych

Monarchów Ferdynanda II Ceszrza, Zygmunta III Króla Polskiego, w leciech Pańskich r. 1619 do 1623, krótko naprędzce zgromadzone przez Wielebnego Wojciecha

Dembołęckiego z Konojad Franciszkanina S. Th. bakałarza: z rozkazania Ojca Św. ich kronikarza (1619-1623).

Historia powstania i działalności lisowczyków znajduje się również w trzytomowej powieści historycznej autorstwa Kazimierza Korkozowicza o tytule Jeźdźcy

Apokalipsy.

Dowódcy lisowczyków;[edytuj]Kolejnymi dowódcami lisowczyków byli:

Aleksander Lisowski (1616),

Stanisław Czapliński,

Walenty Rogowski (1618),

Jarosz Hieronim Kleczkowski h. Cholewa (1620),

Stanisław Rusinowski (od 4 marca 1620 do 1621),

Stanisław Stroynowski (1622),

Paweł Noskowski (1624),

Jan Gromadzki (1624).

Mikołaj Moczarski

Zobacz też[edytuj]wojna podjazdowa

zagon wojska

Bibliografia[edytuj]Władysław Magnuszewski Z dziejów elearów polskich. Stanisław Stroynowski, lisowski zagończyk, przywódca i legislator, PWN,

Warszawa-Poznań 1978,

Kazimierz Korkozowicz Jeźdźcy Apokalipsy t.1-3. Wyd. MON, Warszawa 1990, t.1 (s.252) t.2 (s.240) t.3 (s.232)

Bohdan Królikowski Szable nie rdzewiały. Wyd. MON, Warszawa 1983, s. 320

Aleksander Lisowski [w:] Szymon Starowolski, Wojownicy sarmaccy, Wyd. MON (wyd. I), Warszawa 1978, ss. 270-273

Ferdynand Antoni Ossendowski Lisowczycy. Powieść historyczna. Wyd. Libra (wyd. I powojenne), Warszawa 1990, s. 216

Bogusław Sujkowski Lisowczycy. Powieść historyczna z XVII w. Wyd. Łódzkie (wyd. III), Łódź 1988, s. 318

Henryk Wisner Lisowczycy, Dom Wyd. BELLONA (wyd. II, poprawione i uzupełnione), Warszawa 2004, ISBN 83-11-09927-8

Tadeusz Nowak, Jan Wimmer Dzieje oręża polskiego do roku 1793, Warszawa 1968,

Radosław Sikora Wojskowość polska w dobie wojny polsko-szwedzkiej 1626-1629. Kryzys mocarstwa, Poznań 2005,

RajtariaZ Wikipedii, wolnej encyklopedii

Skocz do: nawigacji, szukaj

Rajtar (obraz Piotra Michałowskiego)

Rajtar gdański

RajtarRajtaria, rajtarzy (od niem. Reiter – "jeździec") – polskie określenie jazdy używającej w walce przede wszystkim pistoletów.

Rajtaria powstała wraz z arkebuzerami w połowie XVI wieku w Niemczech, w związku z rozwojem broni palnej i związaną z tym utratą znaczenia ciężkiej jazdy

(która została zachowana w postaci nielicznych oddziałów kirasjerów). Oddziały kawaleryjskie stały się jednostkami pomocniczymi w stosunku do piechoty i

artylerii. Znacznie zmniejszyła się zatem liczebność jazdy w armiach. Do upowszechnienia rajtarii przyczynił się Maurycy Orański (1567-1625) - hrabia de

Nassau, syn Wilhelma I Orańskiego, reorganizator i wódz armii niderlandzkiej, a od 1585 r. namiestnik północnych prowicjii niderlandzkich.

Rajtarzy uzbrojeni byli najczęściej w dwa kołowe pistolety typu puffer (ewentualnie trzeci noszono za cholewą buta) oraz rapier lub pałasz waloński.

Niekiedy uzbrojenia dopełniała broń długa, najczęściej w postaci bandoletu, choć niekiedy zdarzały się karabiny.

Ubrani zwykle byli w rajtrok (kolet, skórzany kaftan), kapelusze z szerokim rondem, spodnie i botforty - długie, sięgające za kolana skórzane buty zwane

po staropolsku "rajtarskimi". W niektórych państwach (np. Rosja, Austria, Niemcy, Szwecja) rajtarzy używali zbroi i hełmów, w innych (np. Francja, także i

Szwecja) walczyli bez uzbrojenia ochronnego.

Typowa zbroja rajtarska - w postaci hełmu typu szturmak lub pappenheimer (rzadziej morion) oraz kirysu niekiedy z naramiennikami, nałokietnikami, parą

zarękawi, folgowanymi nabiodrkami i parą nakolanków - chroniła cały korpus, przy czym ochrona w żadnym miejscu nie była dostateczna (grubość napierśnika

nie przekraczała 3 mm), a sama zbroja znacznie cięższa np. od husarskiej.

Rajtaria dysponująca uzbrojeniem ochronnym zwykle dosiadała cięższych koni, stąd w XVII w. zaczęto odróżniać rajtarię lekką i ciężką. Ta ostatnia częściowo

wyparła w poszczególnych państwach jednostki arkebuzerów i tzw. półkirasjerów, stanowiące wcześniej jazdę średniozbrojną.

W walce rajtaria stosowała taktykę zwaną karakolem. Król szwedzki Gustaw II Adolf po doświadczeniach w walce z husarią polską jako pierwszy użył rajtarii

na dużą skalę w roli typowej dla kawalerii, stosując gwałtowne uderzenie zwartej masy rajtarów walczących rapierami i pistoletami w bezpośrednim zwarciu z

przeciwnikiem (szarża). Od tego czasu rajtaria szwedzka, a następnie także innych państw, stosowała oba rodzaje taktyki (karakol i szarżę).

W czerwcu 1632 roku Rosja przystąpiła do formowania pułku rajtarii na wojnę z Polską. Rosyjscy rajtarzy, którzy zaciągani byli spośród dzieci bojarskich

lub dworian, posiadali konie na własność, ale ekwipunek (dwa pistolety, rapier lub szabla, napierśnik i hełm) otrzymywali od cara. Miesięczny żołd wynosił

3 ruble i 2 ruble na paszę dla konia.

Lekka rajtaria była używana zarówno w walce, jak i do zadań łupieżczo-pacyfikacyjnych w większości armii zachodnioeuropejskich. Stąd po okresie wojen

polsko-szwedzkich w połowie XVII wieku słowo "rajtar" stało się w Polsce synonimem rabusia, grabieżcy.

Specyficznym typem rajtara niemieckiego był tzw. Schwarzreiter czyli "czarny jeździec". Nazwa pochodzi od tego, że nosił czernioną (ochrona przed korozją)

zbroję.

W Rzeczypospolitej oddziały rajtarii jako jazdy ciężkiej, zmieniającej się z czasem w lekką, pojawiły się w czasach Stefana Batorego w 1579 r. (wg. innych

jeszcze przed nim) i istniały przez cały wiek XVII i początek XVIII wieku jako wojska cudzoziemskiego autoramentu. W Koronie rajtaria była zwykle dość

nieliczna, natomiast zorganizowana była w jednostki o wysokich stanach osobowych - regimenty i skwadrony. W Wielkim Księstwie Litewskim występowały liczne

jednostki rajtarii, najczęściej w postaci samodzielnych kompanii. Istniały one w ramach komputu, wojsk prywatnych, a także formowano kompanie i chorągwie

rajtarii ze szlachty powoływanej na pospolite ruszenie. W drugiej połowie XVII w. każdy litewski powiat obowiązany był wystawić na pospolite ruszenie jedną

chorągiew husarską, jedną kozacką i jedną rajtarską.

Rajtaria nigdy nie uchodziła za typowo polski rodzaj jazdy, jednak polscy rajtarzy wielokrotnie odznaczyli się w toczonych przez Rzeczpospolitą wojnach. Na

przykład, w bitwie pod Gniewem piękną kartę zapisał regiment rajtarów litewskich, dowodzony przez wojewodzica smoleńskiego Mikołaja Abrahamowicza. Był on

zresztą dość nietypowy, został bowiem zaciągnięty systemem towarzyskim, a ponieważ jego żołnierze nosili zbroje husarskie, regiment ten niekiedy był brany

za jednostkę husarii. W bitwie pod Chocimiem w 1621 r. rajtarzy salwą swych pistoletów odpierali atak Turków na szańce polskich wojsk, a pod Kircholmem

rajtarzy kurlandzcy dowodzeni osobiście przez księcia Fryderyka Kettlera pomagali husarzom w zwalczaniu piechoty szwedzkiej w centrum bitwy.

Od czasów Jana III Sobieskiego zaczęto w Polsce używać zamiennie pojęć rajtaria i arkebuzeria, co było związane z rozwiązaniem tej drugiej formacji w tym

właśnie czasie.

W I poł. XVIII w. przestano rozróżniać rajtarię ciężką jako odrębny od kirasjerów typ jazdy. W państwach gdzie była jazdą lekką została rozwiązana; w Polsce

w 1717 r. na mocy postanowień tzw. sejmu niemego.

Żyjący później w epoce romantyzmu Aleksander Orłowski namalował obraz pt. Rajtar na białym koniu.

W adaptacji filmowej Potopu Henryka Sienkiewicza w reżyserii Jerzego Hoffmana pokazano technikę walki rajtarii Bogusława Radziwiłła z Tatarami dowodzonymi

przez Andrzeja Kmicica w bitwie pod Prostkami 8 października 1656 r.:

najpierw zbliżają się do nacierającego przeciwnika stępem, oddają w jego kierunku dwie salwy z pistoletów, po czym przechodząc w galop przystępują z nim do

walki na broń białą.

Bibliografia[edytuj]Brian Todd Carey, Joshua B. Allfree, John Cairns, Wojny średniowiecznego świata. Techniki walki., rdz. VII, Dom Wydawniczy BELLONA,

Warszawa 2008

Konstanty Górski: Historya jazdy polskiej., Kraków 1895. (reprint Wyd. KURPISZ, Poznań 2004)

Dariusz Kupisz, Smoleńsk 1632-1634, Bellona, 2001, ISBN 83-11-09282-6

Włodzimierz Kwaśniewicz: Leksykon dawnej broni palnej. Warszawa: Bellona, 2004. ISBN 83-11-09874-3.

Leszek Podchorodecki: Chocim 1621., seria: "Historyczne bitwy", Wyd. MON, 1988

Robert Szcześniak: Kłuszyn 1610. Warszawa: "Bellona", 2004. ISBN 83-11-09785-2.

Stephen R Turnbull: Wojny złotego wieku: od upadku Konstantynopola do wojny trzydziestoletniej. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10825-7.

Henryk Wisner: Kircholm 1605. Warszawa: Bellona, 2005. ISBN 83-11-10032-2.

Zdzisław Żygulski (junior): Broń w dawnej Polsce na tle uzbrojenia Europy i Bliskiego Wschodu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982. ISBN

Arkebuzer (fr. arquebusier) – jeździec uzbrojony w broń palną – arkebuz. Formacje arkebuzerów występowały w wojskach XVI i XVII-wiecznych. Arkebuzerami są

także nazywani muszkieterzy uzbrojeni w arkebuzy.

Arkebuzeria była rzadkim rodzajem lekkiej jazdy autoramentu cudzoziemskiego przypominający wyglądem i organizacją zachodnich kirasjerów. Pojawiła się na

ziemiach polskich za panowania Stefana Batorego.

Uzbrojona była w arkebuzy lub/i nieco krótsze bandolety oraz po dwa pistolety i po jednym rapierze na osobę. Uzbrojeniem ochronnym była zbroja arkebuzerska,

składająca się z kirysu, obojczyków, naręczaków z rękawicami, nabiodrników z kutych płyt stalowych o grubości miejscami do 3,5 mm, uzupełniona otwartym

hełmem (na ogół szturmakiem).

Arkebuzerzy prowadzili ogień z konia, co wymagało od nich olbrzymiej zręczności.

Zorganizowani byli w regimenty z podziałem na kompanie (frejkompanie), których kadra oficerska składała się z kapitana, porucznika, chorążego, podchorążego,

kwatermistrza, pisarza i na ogół sześciu wachmistrzów. Ponadto zatrudniano chirurgów, kapelanów, trębaczy, kowali, rusznikarzy i innych.

W Polsce jednostki arkebuzerów występowały w wieku XVI i XVII. Początkowo arkebuzerzy wchodzili w skład mieszanych jednostek składających się jeszcze z

kopijników oraz jeźdźców służących po husarsku. Po likwidacji kopijników i wyodrębnieniu husarii arkebuzerzy tworzyli samodzielne jednostki, z reguły dość

nieliczne (aczkolwiek zdarzały się wyjątki, np. w 1655 r. szlachta wielkopolska uchwaliła powołanie wojewódzkiego skwadronu liczącego 300 koni). Aż do lat

20. XVII w. jednostki arkebuzerów były w Polsce zaliczane do husarii, choć w rzeczywistości bardzo się od niej różniły.

Jednostki arkebuzerów występowały też poza Europą - wchodziły w skład wojsk kolonizacyjnych m.in. w Ameryce Północnej i Południowej, ale także w Japonii.

źródło : Wikipedia.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------