WSTĘP:
Ludowa ceramika należy do tych zagadnień z dziedziny ludowej kultury, które od dawna budziły zainteresowanie zarówno zawodowych etnografów, jak i amatorów, miłośników ludowej twórczości artystycznej, społeczników, a także i tzw. „ludzi interesu", traktujących ją jako źródło intratnych dochodów. W wyniku tych różnorodnych zainteresowań już w XIX w. garncarstwo ludowe stało się przedmiotem licznych eksperymentów, z których jedne podejmowane były pod hasłem uszlachetniania twórczości ludowej i wyrażały się dostarczaniem wzorów i zakładaniem szkół dla garncarzy (np. szkoły garncarskie w Alwerni i Kołomyi), inne, wynikające z mniej szlachetnych pobudek, miały na celu takie ustawienie produkcji garncarskiej, ażeby dostarczała ona pokupnego towaru, zapewniającego łatwe zyski drobnym kapitalistom sprzedającym wyroby garncarskie w tzw. „bazarach ludowych" lub przy pomocy domokrążców.
Zarówno niewłaściwie prowadzona akcja szkoleniowa, jak i pozbawiona wszelkiej kontroli eksploatacja handlowa nie wyszły na dobre rzemiosłu garncarskiemu, wnosząc do jego produkcji sporo elementów obcych, kosmopolitycznych i doprowadzając do wulgaryzacji form tradycyjnych. Te właśnie wyroby, nie posiadające wartości artystycznej, stojące na niskim poziomie technicznym, reprezentowały inaj częściej ceramikę ludową wobec miejskiego odbiorcy.
Gdy w okresie międzywojennym, w związku z działalnością tego rodzaju instytucji jak Towarzystwo Popierania Przemysłu Ludowego w Warszawie, podjęta została akcja zwalczania pseudoludowej tandety, zwrócono uwagę w pierwszym rzędzie na ceramikę z terenów wschodnich. Obok nielicznych rzeczywiście polskich ośrodków garncarskich, jak Boli-mów czy Chmielno, na wystawach przemysłu ludowego a także w sprzedaży polską ceramikę reprezentowały głównie wyroby pochodzące z pracowni białoruskich, wołyńskich czy podolskich. Podobne zjawisko można było dostrzec w publikacjach o charakterze popularnym czy też naukowym, mających obrazować dorobek polskiego ludowego przemysłu artystycznego, w których zainteresowania autorów kierowały się również
przede wszystkim na tereny etnicznie obce, z wielką szkodą dla obszarów zamieszkiwanych przez ludność polską.
Zajęto się nimi w sposób systematyczny dopiero w Polsce Ludowej, kiedy w wyniku planowej akcji badania i ochrony ludowej twórczości artystycznej odkryto wiele interesujących ośrodków garncarskich i udostępniono ich wyroby szerokim masom odbiorców.
Celem niniejszego szkicu o charakterze popularnym jest tymczasowe podsumowanie wiadomości o polskim garncarstwie ludowym na dzisiejszym etapie naszych badań oraz próba zaopatrzenia tej gałęzi twórczości ludowej komentarzem historycznym.
Zakres ludowej twórczości ceramicznej jest jednak szeroki. Obejmuje on zarówno ceramikę użytkową w postaci naczyń kuchennych i zasobowych, j!ak i wyroby ceramiczne związane z architekturą (kafle, dachówki, sterczymy dachowe), plastykę figuralną i wszelkiego rodzaju galanterię ceramiczną, na którą składają się gliniane ramki, skarbonki, kropielniczki itp. Omówienie tak szerokiej tematyki w jednej niezbyt obszernej pracy mijałoby się z celem, zwłaszcza, że musiałoby odbić się niekorzystnie na szacie ilustracyjnej, w której żaden ze wspomnianych wyżej działów nie byłby należycie wyeksponowany. Dlatego też ograniczam się do omówienia jednego, ale najobszerniejszego działu ceramiki ludowej, jakim jest wyrób naczyń użytkowych, czyli „garncarstwo" w znaczeniu najbardziej* dosłownym.
SPIS RYCIN
1. Ręczne formowanie naczynia z wałków gliny u Indian Shipibo (Peru 1948 r.).
2. Piece garncarskie z IV w. n. e., odkopane w Zofipolu koło Igołomi, pow. Kraków.
3. Toczone na kole naczynia gliniane z przełomu X i XI w Zawada Lanckorońska, pow. Brzesko. Ze zb. Muz. Archeol. w Krakowie.
4. Garncarz przy kole sponowym. Ilustracja z kodeksu Behema.
5. Średniowieczny dzbanek. Opole. Ze zb. Muz. w Opolu.
6. Garncarz przy kole dwutarczowym, bezsponowym, wg rysunku Daniela Chodo-wieckiego.
7. Fragment współczesnego wnętrza izby wiejskiej, w której miejsce dawnej ceramiki ludowej zajęły fabryczne wyroby fajansowe. Suków, pow. Kielce.
8. Szyb z kołowrotem do wydobywania gliny. Chałupki, pow. Kielce.
9. Garnki wykonane w ciągu 3,5 godz. — przykład seryjnej produkcji garncarskiej. Buczków, pow. Bochnia.
10. Garncarz rozcierający na kamieniach tlenek ołowiu. Jedlanka, pow. Starachowice.
11. Trzy zasadnicze formy pieców garncarskich, stosowanych przez garncarzy ludowych: a) piec pionowy bez rusztu, b) piec pionowy z rusztem poziomym, c) piec poziomy z rusztem pionowym.
12. Piec garncarski typu pionowego z rusztem poziomym, kryty sklepieniem z garnków. Chałupki, pow. Kielce.
13. Naczynie gliniane z XI w., zdobione rytem. Zawada Lanckorońska, pow. Brzesko. Ze zb. Muz. Archeol. w Krakowie.
14. Dzieżka — garnek bez uszu — zdobiona malaturą i częściowo glazurowana — wykonał Kazimierz Jaroszewicz. Łuków.
15. Naczynia z XVI w., wykopane w Rzeszowie. Ze zb. Muz. w Rzeszowie.
16. Garnek malowany i glazurowany — wykonał w 1952 r. Feliks Siembieda. Doma-stawa, pow. Nisko.
17. Garnek o formie nowszej, zdobiony fladrowaniem — wykonał w 1952 r. J. Bi-liński. Stary Sącz.
18. „Słoik" — naczynie gliniane i glazurowane — wykonał w 1952 r. Władysław La-lik. Krasnobród, pow. Biłgoraj.
19. Trojaki z Małopolski. Ze zb. Muz. Naród, w Krakowie.
20. Donica zdobiona brązową malaturą, nieglazurowana — wykonał w 1953 r. Stanisław Kaczmarski. Denków, pow. Opatów.
21. Gliniana cedzarka, zdobiona malaturą i glazurowana. Ze zb. Muz. w Kwidzyniu.
22. Glazurowany dzbanek gliniany z XIV w., zdobiony ornamentem radelkowym, wykopany w Krakowie. Ze zb. Muz. Naród, w Krakowie.
23. Dzbanek nieglazurowany, zdobiony odciskami stempla, wykonany we Włodzi-mierzowie, pow. Opoczno. Ze zb. Muz. w Piotrkowie.
24. Dzbanek malowany i glazurowany — wykonał Trzosowski. Płock. Ze zb. Muz. w Płocku.
25. Naczynia flaszowate, glazurowane — wykonał w 1952 r. Wł. Saraczewski, Łomża.
26. Naczynie flaszowate — wykonał w 1951 r. Antoni Grzeszczyk. Kromołów, %>ow. Zawiercie.
27. Naczynie na wino z pow. Nowy Targ, wykonane na Słowaczyźnie. Ze zb. Muz. Naród, w Krakowie.
28 Garnek na nóżkach, wykonany w Lipnicy Murowanej, pow. Bochnia, zakupiony w Dobczycach. Ze zb. Muz. Naród, w Krakowie.
29. Gliniane kaganki z pow. Nowy Targ. Ze zb. Muz. Etnogr. w Krakowie.
30. Gliniana maślnica — wykonał w 1952 r. Szczepan Nagrodkiewicz. Jedlanka, pow. Starachowice.
31. Naczynia gliniane produkowane dla miasta — wykonał w 1953 r. Julian Kitow-ski. Denków, pow. Opatów.
32. Fragment siwaka z IV w. n. e., zdobionego przy pomocy gładzenia. Igołomia, pow. Kraków. Ze zb. Muz. Archeol. w Krakowie.
33. Naczynie zdobione rytem — wykonał Leon Jezior. Firlej, pow. Lubartów.
34. Garnek zdobiony ornamentem stempelkowym, wykonany prawdopodobnie we Włodzimierzowie, pow. Opoczno. Ze zb. Muz. w Piotrkowie.
35. Doniczka zdobiona ornamentem radełkowym i grzebykowym — wykonał w 1953 r. Ryszard Drozdowski. Ciechanów, woj. warszawskie.
36. Dzban zdobiony dekoracją plastyczną, wytłaczaną z form. Andrychów, pow. Wadowice. Ze zb. Muzeum Naród, w Krakowie.
37. Naczynie zdobione pobiałką — wykonał w 1953 r. Bolesław Kawecki. Brzeziny, woj. łódzkie.
38. Garnek fladrowany. Brzostek, pow. Jasło. Ze zb. Muz. Etnogr. w Krakowie.
39. Garnek zdobiony rytem zapuszczonym pobiałką — wykonał Jan Purski. Rędo-cin, pow. Końskie.
40. Doniczka z dekoracją malowaną glazurą. Poręby Debskie, pow. Kolbuszowa. Ze zb. Muz. Etnogr. w Krakowie.
41. Dzbanuszek malowany i glazurowany ¦— wykonał w 1952 r. Hieronim Muszyński. Sieradz.
42. Garnek malowany i glazurowany — wykonał w 1952 r. Feliks Siembieda. Do-mastawa, pow. Nisko.
43. Miska zakupiona w Rudniku nad Sanem. Ze zb. Muz. Naród, w Krakowie.
44. Doniczka kielichowata — wykonał w 1952 r. Feliks Siembieda. Domastawa, pow. Nisko.
45. Doniczka malowana i glazurowana, wykonana około 1877 r. Brzostek, pow. Jasło. Ze zb. Muz. Naród, w Krakowie.
46. Miska zakupiona w Rudniku nad Sanem. Górny Śląsk. Ze zb. Muz. Naród, w Krakowie.
47. Garnek z malowanym ptaszkiem — wykonał w 1952 r. Kazimierz Jaroszewicz. Łuków.
48. Dzbanek zdobiony motywami figuralnymi. Ze zb. Muz. w Bytomiu.
49. Dzbanuszek z kolorowymi polewami — wykonał Franciszek Matliński. Płock. Ze zb. Muz. w Płocku.
50. Dzban — wykonał Feliks Siembieda. Domastawa, pow. Nisko.
51. Dzban malowany i glazurowany — wykonał Franciszek Kuźniar, Zalesię p. Łańcut.
52. Dwojaki. Wyszków, pow. Pułtusk. Ze zb. Muz. Etnogr. w Krakowie.
53. Miska zakupiona w Rudniku nad Sanem. Ze zb. Muz. Naród, w Krakowie.
54. Miska — wykonał w 1952 r. Feliks Siembieda. Domastawa, pow. Nisko.
SPIS TABLIC
1. Siwe naczynia z IV w. n. e., zdobione techniką gładzenia. Igołomia, pow. Kraków.
2. Siwe garnki —¦ wykonał Kazimierz Bąbel. Kąty Denkowskie, pow. Opatów.
3. Siwy garnek z pokrywą — wykonał w 1953 r. Franciszek Tryczyński. Leżajsk,
pow. Łańcut.
4. Siwy dzban zdobiony gładzeniem — wykonał Jan Kuźniar. Zalesię pow. Łańcut.
5. Siwy dzban zdobiony płytkim, wygładzanym rytem — wykonał w 1952 r. Kazimierz Rogowski. Biała Podlaska.
6. Siwe naczynie dwuuszne, zdobione płytkim wygładzanym rytem — wykonał Kazimierz Rogowski. Biała Podlaska.
7. Siwaki zdobione przy pomocy gładzenia — wykonał w 1952 r. Kazimierz Jaroszewicz. Łuków.
8. Siwak zdobiony gładzeniem — wykonał Jan Welc. Bidaczów Stary, pow. Biłgoraj.
9. Siwy dzban zdobiony ornamentem gładzonym. Pawłów, pow. Chełm. Ze zb. Muz. Etnogr. w Krakowie.
10. Siwa dzieżka. Ceranów, pow. Sokołów.
11. Siwy dzban zdobiony gładzeniem — wykonał około 1951 r. Michał Chormański. Lipki, pow. Sokołów.
12. Siwa „ładyszka" zdobiona gładzeniem. Kleszczele, pow. Bielsk Podlaski.
13. Siwy dzban prawdopodobnie z XVII w., zdobiony gładzeniem, wykonany na terenie Białegostoku. Ze zb. Muz. w Białymstoku
14. Dwuuszne, duże naczynia zasobowe. Siemiatycze.
15. Naczynia zgrzebne, malowane pobiałką — wykonał Julian Petrykiewicz. Sieradz.
16. Donica zgrzebna, zdobiona pobiałką — wykonał w 1952 r. Jan Wierzbicki. Stefanów Barczewski, pow. Sieradz.
17. Donica zgrzebna, zdobiona glinką w kolorze brązowym i białym — wykonał Fryderyk Bąbel, Koszary koło Denkowa, pow. Opatów.
18. Nieglazurowany dzban na wodę, zdobiony malaturą w kolorze brązowym — wykonał w 1953 r. Tadeusz Bąbel. Kąty Denkowskie, pow. Opatów.
19. Dzban nieglazurowany, malowany na „starą modę." — wykonał w 1951 r. Julian Kitowski. Denków, pow. Opatów.
20. Pokrywa nieglazurowana, malowana pobiałką — wykonał Piotr Koziarz. Soko-tów, pow. Kolbuszowa.
21. Waza malowana i glazurowana, wykonana w 1948 r. w pracowni Leona Necla w Chmielnie.
22. Talerz malowany i glazurowany, wykonany w pracowni Leona Necla w Chmielnie. Ze zb. Muz. Etnogr. w Krakowie.
23. Flakon zdobiony „rybią łuską", wykonany w pracowni Leona Necla w Chmielnie. Ze zb. Muz. Etnogr. w Krakowie.
24. Stare dwojaki kaszubskie. Ze zb. Muz. we Wdzydzach, pow. Kościerzyna.
25. Talerz malowany i glazurowany — wykonał w okresie międzywojennym Walenty Konopczyński. Bolimów, pow. Łowicz.
26. Dzban malowany i glazurowany — wykonał w okresie międzywojennym Walenty Konopczyński. Bolimów, pow. Łowicz.
27. Dzban o glazurze bladozielonej i ciemnozielonych paskach na krawędzi brzuśca — wykonał w 1951 r. Walenty Smela. Bolimów, pow. Łowicz.
28. Dzban glazurowany i malowany. Łążek Ordynacki, pow. Kraśnik. Ze zb. Muz. Etnogr. w Krakowie.
29. Miska malowana i glazurowana — wykonał Józef Noworol. Łążek Ordynacki, pow. Kraśnik.
30. Dzban malowany i glazurowany — wykonał Franciszek Kot. Pogwizdów koło Medyni Głogowskiej, pow. Łańcut.
31. Dzban malowany i glazurowany — wykonany w Baranowie, pow. Puławy.
32. Dzban malowany i glazurowany. Kołaczyce, pow. Jasło. Ze zb. Muz. Naród, w Krakowie.
33. Naczynia i doniczka wykonane około 1877 r. Brzostek, pow. Jasło. Ze zb. Muz. Naród, w Krakowie.
34. Dzban zdobiony fladrowaniem, wykonany około 1877 r. Brzostek, pow. Jasło. Ze zb. Muz. Naród, w Krakowie.
35. Naczynie flaszowate — wykonał w 1952 r. Józef Biliński. Stary Sącz.
36. Misa malowana i glazurowana, wykonana pod koniec XIX w. w Rabce, pow. Nowy Targ. Ze zb. Muz. Naród, w Krakowie.
37. Dzban malowany i glazurowany. Śląsk Cieszyński. Ze zb. Muz. Naród, w Krakowie.
38. Dzban zdobiony rytem, zielono glazurowany — wykonał w 1951 r. Fryderyk Bąbel. Koszary koło Denkowa, pow. Opatów.
39. Dzban dekorowany różnymi technikami plastycznymi — wyksnał w 1951 r. Józef Głuszek. Chałupki, pow. Kielce.
40. Dzbanek z dekoracją plastyczną — wykonał w 1951 r. Stanisław Pastuszkiewicz. Iłża.
41. Garnek z dekoracją plastyczną, częściowo glazurowany. Dąbrowa, pow. Opoczno. Ze zb. Muz. w Piotrkowie.
42 Dzbanek nieglazurowany, zdobiony odciskami stempli. Dąbrowa, pow. Opoczno. Ze zb. Muz. w Piotrkowie.
43. Dzban zdobiony plastycznie i glazurowany — wykonał w 1877 r. Franciszek Min-kieński. Alwernia, pow. Chrzanów. Ze zb. Muz. Naród, w Krakowie.
44. Naczynie flaszowate, zdobione plastycznie i glazurowane — wykonał w 1877 r. Franciszek Minkieński. Alwernia, pow. Chrzanów. Ze zb. Muz. Naród, w Krakowie.
45. Dzbanek pochodzenia słowackiego, znaleziony na Podhalu. Ze zb. Muz. Naród, w Krakowie.
46. Dzbanki gliniane, barwnie malowane, wykonane w spółdzielni CPLiA w Suwałkach.
47. Leon Necel, garncarz kaszubski z Chmielna.
SPIS TREŚCI
Str.
Wstęp..............• 5
Z dziejów rzemiosła garncarskiego...... 7
Materiał, wyrób i sprzedaż........ 21
Rodzaje naczyń glinianych ....... 30
Zagadnienie formy i zdobnictwa naczyń glinianych . . 48
Przegląd ludowej twórczości garncarskiej .... 77
Zagadnienia aktualne.......... 86
Przypisy ¦ ......... OB
Spis rycin............. 93
Spis tablic............. 95
Tablice.............. 9^
WIELKOŚĆ 24X17CM,TWARDA OKŁADKA Z OBWOLUTĄ,LICZY 96 STRON,54 ILUSTRACJE+47 TABLIC.
STAN:OKŁADKA I OBWOLUTA DB /PATRZ SKANY/,WYKLEJKI OKŁADEK SĄ POŻÓŁKŁE,POZA TYM STAN W ŚRODKU BDB-/DB+ .
KOSZT WYSYŁKI WYNOSI 9 ZŁ - PŁATNE PRZELEWEM /PRZESYŁKA POLECONA EKONOMICZNA + KOPERTA BĄBELKOWA.W PRZYPADKU PRZESYŁKI POLECONEJ PRIORYTETOWEJ PROSZĘ O DOPŁATĘ W WYSOKOŚCI 3ZŁ.KOSZT PRZESYŁKI ZAGRANICZNEJ ZGODNY Z CENNIKIEM POCZTY POLSKIEJ / .
WYDAWNICTWO SZTUKA WARSZAWA 1955.
INFORMACJE DOTYCZĄCE REALIZACJI AUKCJI,NR KONTA BANKOWEGO ITP.ZNAJDUJĄ SIĘ NA STRONIE "O MNIE" ORAZ DOŁĄCZONE SĄ DO POWIADOMIENIA O WYGRANIU AUKCJI.
PRZED ZŁOŻENIEM OFERTY KUPNA PROSZĘ ZAPOZNAĆ SIĘ Z WARUNKAMI SPRZEDAŻY PRZEDSTAWIONYMI NA STRONIE "O MNIE"
NIE ODWOŁUJĘ OFERT KUPNA!!!
ZOBACZ INNE MOJE AUKCJE
ZOBACZ STRONĘ O MNIE
![]()