Tytuł : PROMETEUSZ. FRESK, FRANCISZKA SIMMA W MUZEUM KAUKAZKIEM W TYFLISIE.

Wymiary grafiki : 16 na 23 cm.

Grafika ( drzeworyt sztorcowy ) ukazała się w latach 70-tych XIX wieku w czasopiśmie Kłosy ( nr 616 - tom XXXVI )

Stan db+ Delikatne przebarwienia papieru. Druga strona zadrukowana. Grafika idealna do przycięcia i oprawy.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Prometeusz

(gr. ???µ????? Prometheus, łac. Prometheus ‘Myślący w przód’) – w mitologii greckiej tytan.

Uchodził za syna tytana Japeta i okeanidy Klimene (lub okeanidy Azji). Był bratem Atlasa, Epimeteusza i Menojtiosa, a także ojcem Deukaliona.

Według mitów greckich Prometeusz ulepił człowieka z gliny pomieszanej ze łzami. Duszę zaś dał mu z boskiego ognia, którego parę iskier ukradł z rydwanu

boga Heliosa. Człowiek Prometeusza był o wiele słabszy od tytanów, był trzy razy niższy, jego ciało ledwo się trzymało na wątłych nogach, a kruche paznokcie

pękały pod choćby najmniejszym ciężarem. Jedynie jego postać różniąca się od innych zwierząt, była niczym żywy obraz bogów.

Widząc to, Prometeusz przemycił ogień dla ludzi w kawałku drewna, z pozoru wilgotnym, ale w środku suchym. Tytan uczynił to, mimo iż wiedział, że było to

wbrew woli Zeusa, który uważał ogień za przywilej bogów. Potem Prometeusz nauczył ludzi przetapiać metale, gotować jedzenie, uprawiać rolę, kuć zbroje,

budować domy, czytać, pisać i ujarzmiać siły przyrody.

Zeusowi nie podobał się człowiek. Ciągle jeszcze mając w pamięci ostatnią walkę z gigantami, obawiał się wszystkiego, co pochodzi z ziemi. Władca bogów

kazał więc przywiązać Prometeusza do skał Kaukazu. Inna tradycja podawała, że Prometeusza przytwierdzono do pala, co tez nadmienia Lukian, a ukazuje grecka

waza zamieszczona obok[1]. Codziennie o wschodzie Słońca przylatywał tam sęp, lub według innej wersji, orzeł Ethon (potomek potworów Tyfona i Echidny) i

wyjadał Prometeuszowi wątrobę, która odrastała przez resztę dnia i w nocy. Męka Prometeusza miała trwać 30 000 lat, jednak skończyła się po około

trzydziestu latach, gdy Herakles zabił sępa strzałą z łuku.

Prometeusz, chcąc odegrać się na Zeusie, podczas narady bogów, na której miano postanowić raz na zawsze co w ofierze mają ludzie składać władcy bogów.

Tytan ukrył najlepsze mięso ofiarne pod lichą skórą zwierzęcia, natomiast kości – pod tłuszcz. Dał to Zeusowi do wyboru jako ofiarę, która będzie mu zawsze

składana w przyszłości. Bóg wybrał tłuszcz myśląc, ze pod nim znajduje się najdelikatniejsze mięso, ale szybko zorientował się, że dokonał złego wyboru.

Zemsta Zeusa polegała na przekazaniu ludziom wszystkiego, co najgorsze. Z pomocą bogów na Olimpie stworzył on najpiękniejszą kobietę, Pandorę, która miała

uwieść brata Prometeusza – Epimeteusza. Zeus wysyłając Pandorę na ziemię wręczył jej puszkę, której pod żadnym pozorem miała nie otwierać. Plan zakochania

się Epimeteusza w Pandorze powiódł się doskonale: jeszcze tego samego dnia, którego pojawiła się Pandora, została żoną niezbyt rozumnego Epimeteusza. Gdy

się pobrali, Pandorę codziennie coraz bardziej kusiło, by otworzyć puszkę, aż w końcu pewnego dnia, gdy jej męża nie było w domu otworzyła tajemniczą puszkę.

Wtedy w jednej chwili po świecie rozniosły się wszystkie plagi, jakie człowiek mógłby sobie wyobrazić: złe wiatry, smutki, troski, choroby, łzy, cierpienia,

i inne straszliwe dzieci Erebu (Ciemności) i Nyks (Nocy).

Na Ziemi znów zapanował klimat jak podczas tytanomachii. Ciągle szalały wiatry i padał deszcz, aż w końcu wody napadało tyle, że zatopiła cały świat: nastał

całkowity mrok, a klimat taki trwał dziewięć dni i dziewięć nocy. Z potopu ocalał z ludzi tylko Deukalion, ze swoją żoną Pyrrą, która była córką Pandory,

gdyż byli najuczciwszymi z ludzi. Gdy woda opadła nie było żywej duszy na Ziemi: wszyscy zginęli podczas powodzi. Wyratowała ich dopiero litościwa Gaja

(Matka-Ziemia) i powiedziała im, żeby rozrzucali za siebie kamienie. Tak też zrobili i z kamieni wyrzuconych przez Pyrrę wyrastały kobiety, a Deukaliona

mężczyźni. Wkrótce Pyrra urodziła dzieci, od których pochodzi większość rodów królewskich, a Deukalion wybudował pierwszą świątynię ku czci bogów. Po tych

zdarzeniach nastała dla ludzi era herosów: okres, o którym opowiadają mity, czas wielkich wojowników i wypraw wojennych.

Mitologia grecka – zbiór mitów przekazywanych przez starożytną tradycję grecką opowieści o bogach, boginiach, herosach, wyjaśniających miejsce człowieka w

świecie, oraz samo funkcjonowanie świata, jego stworzenie i historię. Z mitologii czerpano wiedzę na temat świata i rozwijano na tej podstawie normy etyczne

wyznaczające miejsce człowieka w ustalonym porządku świata. Wiedza płynąca z mitów nie stanowiła jednak nigdy "prawdy objawionej" i otwarta była na dyskurs,

polemikę i krytykę. Sama zaś starożytna religia grecka, chociaż nie sposób o niej mówić w oderwaniu od mitologii będącej jej elementarną częścią składową,

opierała się w znacznym stopniu na ortopraksji (jedności praktyk religijnych), nie zaś ortodoksji (jedności poglądów).

Najstarszymi źródłami wiedzy o mitologii greckiej są dzieła Homera i Hezjoda. Mitologia stymulowała twórczość artystyczną do tego stopnia, że ciągle

pojawiały się nowe wątki, odzwierciedlające relacje zachodzące między człowiekiem i bogami, służyły one głównie do określenia granic, których śmiertelnikom

nie było wolno przekraczać.

Mitologia grecka, poprzez mitologię rzymską, która z niej wiele zaczerpnęła, weszła do dziedzictwa kultury europejskiej i jest w dalszym ciągu obecna w

różnych przejawach życia społecznego, czerpią z niej na przykład New Age, astrologia, horoskopy, kult i współczesne religijne ruchy rekonstrukcjonistyczne.

Znaczenie i źródła mitologii greckiej[edytuj]

Homer – niewidomy aojda, autor eposów Iliada i OdysejaIstnieje wiele materiałów źródłowych umożliwiających poznanie mitologii greckiej:

1.poezja okresu archaicznego i klasycznego tworzona przede wszystkim na użytek uświetnienia uroczystości religijnych lub uczt arystokratów. Należy tu

wymienić:

Iliadę i Odyseję Homera, a także Hymny homeryckie

Theogonię Hezjoda

dramaty Ajschylosa, Sofoklesa, Eurypidesa i Arystofanesa

lirykę chóralną Pindara i Bakchylidesa

2.prace historyków (np. Herodota, Diodora Sycylijskiego) i geografów (np. Pauzaniasza, Strabona), którzy w trakcie swoich podróży spisywali zasłyszane

opowiadania i historie.

3.traktaty mitografów próbujących w sposób naukowy opisać i pogodzić ze sobą często sprzeczne poetyckie wersje mitów. Jako przykład może posłużyć dzieło

Apollodorosa z Aten, Bibliotheke.

4.poezja hellenistyczna oraz rzymska pozbawiona znaczenia religijnego, mająca charakter czysto literacki, zawierająca jednak wiele istotnych informacji.

Do tej kategorii należy zaliczyć:

poetów hellenistycznych Apolloniosa z Rodos, Kallimacha

poetów rzymskich Hyginusa, Owidiusza, Stacjusza, Valeriusa Flaccusa, Wergiliusza

późnoantycznych poetów greckich Nonnosa, Kwintusa ze Smyrny

5.powieści Apulejusza, Gajusza Petroniusza, Lollianusa i Heliodora z Emesy

Mity greckie[edytuj]Mity greckie są niezwykle zróżnicowane i urozmaicone. Opisano tam historie od potwornych morderstw wczesnych bogów, krwawej wojny

tebańskiej i trojańskiej, poprzez młodzieńcze wybryki Hermesa, aż do poruszającego żalu Demeter po stracie Persefony. Niezliczony jest również zastęp bogów,

bóstw, herosów, potworów, demonów, nimf, satyrów i centaurów zasiedlających świat mitów.

Sprzeczności w materiałach źródłowych wykluczają możliwość bezspornego ustalenia czasu wydarzeń w nich opisanych, jednak mity posiadają pewną chronologię,

gdzie można wyróżnić następujące po sobie okresy:

1.okres panowania bogów

2.okres bliskiego współistnienia bogów i ludzi

3.okres herosów, gdzie aktywność bogów jest ograniczona

Chociaż okres, w którym bogowie niepodzielnie panowali na ziemi, wydaje się najbardziej interesujący dla współczesnego badacza mitów greckich, jednak dla

starożytnych Greków bardziej zajmujący był okres herosów. Świadczyć o tym może mnogość utworów opisujących losy półbogów – Iliada i Odyseja przewyższały

Teogonię i Hymny homeryckie zarówno obszernością treści jak i popularnością.

Okres bogów[edytuj]

Bogowie olimpijscy – Hermes, Zeus i AtenaPodobnie jak inne sąsiadujące z nimi ludy, Grecy posiadali panteon bogów i bóstw, z których każdy odpowiadał za

pewien aspekt rzeczywistości. Na przykład Afrodyta była boginią miłosnego pożądania, podczas gdy Ares był bogiem wojny a Hades bogiem śmierci. Niektóre

bóstwa jak Apollo, czy Dionizos miały bardzo skomplikowaną osobowość i pełniły wielorakie funkcje. Istniały również bóstwa przypisane do miejsc: bogowie

rzek, nimfy opiekujące się źródłami i jaskiniami, a także bóstwa troszczące się o groby zmarłych herosów. Najpotężniejsi według Greków bogowie przypisywani

byli do największych części świata: Posejdon był władcą wód, Zeus jako król bogów rządził całym lądem i niebem, zaś Hades światem podziemnym. Wszyscy trzej

byli braćmi.

Oprócz tego istniały również setki innych bytów, których nie można zaliczyć do grona bogów ani herosów. Niektóre z nich istniały jedynie w świadomości

lokalnych społeczności lub były czczone w określonych miejscach (np. Trofonios) lub podczas określonych uroczystości (np. Adonis). Wielkie miejsca kultu,

świątynie, były poświęcane jedynie grupie najważniejszych bogów i na nich przede wszystkim skupiały się wierzenia świata helleńskiego. Jednakże wiele

regionów i mniejszych miejscowości posiadało własne miejsca kultu lokalnych bóstw, nimf czy herosów. Również duże miasta oddawały cześć bogom z

uwzględnieniem lokalnych tradycji.

Pierwsi bogowie[edytuj]Mity odnoszące się do tego okresu opisują historię narodzin i konfliktów pierwszych bogów: Chaosu, Nyks (Nocy), Uranosa (Nieba),

Gai (Ziemi), tytanów – bogów o imionach: Okeanos, Hyperion, Kojos, Krios, Japet (Japetos), Kronos, tytanid – bogiń o imionach: Teja, Rea, Temida, Mnemosyne,

Fojbe (Febe), Tetyda (Tetys) oraz zwycięstwo Zeusa i bogów olimpijskich. Mity te stały się tematem Teogonii Hezjoda oraz wielu innych, obecnie zaginionych,

poematów (również tych, których autorstwo przypisuje się Orfeuszowi, Musajosowi, Epimenidesowi, Abarisowi i innym legendarnym poetom) używanych podczas

rytuałów oczyszczeń czy religijnych misteriów. Wiele z tych mitów dotrwało do naszych czasów dzięki cytatom w dziełach filozofów neoplatońskich oraz dzięki

fragmentom zapisanym na zwojach papirusu.

Najwcześniejsi Grecy, poezję teogoniczną oraz pieśni o narodzinach bogów, pojmowali jako prototyp twórczości poetyckiej i przypisywali jej moc magiczną.

Orfeusz, archetyp poety, był również archetypem śpiewaka teogonicznego, który w Argonautice używa pieśni do okiełznania morza i sztormu oraz porusza serca

bogów świata podziemnego w czasie pobytu w Hadesie. Również Hermes, wg homeryckiego Hymnu do Hermesa, zaraz po wynalezieniu liry śpiewa pieśń o narodzinach

bogów.

Nowi bogowie[edytuj]Inna grupa mitów przedstawia historię narodzin, wyczynów, kłótni i zatargów oraz panowania na Olimpie młodszej generacji bogów, do

której zalicza się Apollina, Hermesa, Atenę, Afrodytę, Artemidę, Hefajstosa, Aresa. Żoną Zeusa była Hera, braćmi Posejdon oraz Hades. Reszta bogów była

dziećmi Zeusa. Najstarszym źródłem tych mitów są Hymny homeryckie, często nawiązujące w swej treści do ośrodków kultu danego boga np.: Hymn do Apollo

nawiązuje do mitu o narodzinach boga w Delos oraz innego mitu o założeniu wyroczni w Delfach. Z kolei Hymn do Demeter z opisem uprowadzenia Persefony przez

Hadesa, opisuje wydarzenia, które stały się motywem przewodnim misteriów eleuzyjskich.

Okres bogów i ludzi[edytuj]

Prometeusz, dobroczyńca ludzkości, został skazany przez bogów na wieczne męczarnie – Rubens (1611-1612)Okresem łączącym czasy, w których bogowie samotnie

zamieszkiwali świat oraz okres kiedy ich interwencja w sprawy ludzkie stała się ograniczona, występuje epoka bliskiej koegzystencji bogów i ludzi.

Najbardziej popularnym typem opowiadań nawiązujących do tych czasów są mity opisujące uwodzenie śmiertelnych kobiet przez bogów (najczęściej Zeusa)

skutkujące narodzinami herosów. Nierzadko również boginie wiązały się ze śmiertelnikami wydając z takich związków potomków (np. w homeryckim Hymnie do

Afrodyty opisano związek Afrodyty i Anchizesa, ojca Eneasza).

Kolejna grupa mitów opisuje okoliczności przyswojenia lub odkrycia ważnych zjawisk lub przedmiotów związanych z kulturą starożytnych Greków: wykradzenie

bogom ognia przez Prometeusza, wykradzenie bogom przez Tantala ambrozji i nektaru i obdarowywanie nim swoich poddanych oraz ujawnienie przez niego boskich

tajemnic, zapoczątkowanie składania ofiar bogom przez Prometeusza lub Likaona, nauczenie ludzi rolnictwa przez Demeter, zapoczątkowanie misteriów przez

Triptolemosa, wynalezienie aulosu przez Marsjasza i jego uczestnictwo w muzycznych zawodach z Apollinem.

Jeszcze inne mity odnoszą się do Dionizosa – boga, którego kult przywędrował do Grecji z zewnątrz. Kultowi boga sprzeciwiali się królowie Likurg i Penteusz,

zostali jednak przez niego surowo ukarani.

Okres herosów[edytuj] Pierwsi herosi[edytuj]Wśród herosów najbardziej znany i poważany był Herakles znany głównie z wykonania dwunastu prac. Jego bohaterski

e czyny stały się tematem wielu lokalnych podań jak i powszechnie znanych legend. Przez swoje obżarstwo i rubaszny charakter stał się tematem wielu komedii,

jednocześnie w tragediach przedstawiano dramatyczne okoliczności jego śmierci.

Inni herosi tej generacji, Perseusz i Bellerofont, mieli wiele cech wspólnych z Heraklesem. Podobnie jak on, swoich nadludzkich czynów dokonywali samotnie,

a zabicie Meduzy i Chimery podobnie jak zabicie Hydry lernejskiej ma cechy opisu baśniowego. Dokonania pierwszych herosów nie były popularnym tematem dzieł

poetów, znane są dzięki opisom mitografów i późniejszym wzmiankom w utworach prozaików. Były one jednakże częstym tematem dzieł rzeźbiarzy i malarzy.

Nadludzkie czyny Heraklesa były popularnym motywem w sztuce starożytnej Grecji Pokolenie Argonautów[edytuj]Kolejne pokolenie herosów, ale również Herakles,

wzięło udział, pod wodzą Jazona, w wyprawie po złote runo. Oprócz Argonautów do tego pokolenia zalicza się również: heroinę Atalantę, Meleagra oraz Tezeusza,

który wyruszył na Kretę, by zabić Minotaura.

Królewskie zbrodnie[edytuj]Okres między wyprawą Argonautów a wojną trojańską uchodzi za czas przerażających zbrodni i morderstw, wśród których należy

wymienić historię Atreusa i Tiestesa w Argos oraz Lajosa i Edypa w Tebach, która doprowadziła do splądrowania miasta podczas wyprawy siedmiu przeciw Tebom

oraz późniejszej Epigonów. Mity z tego okresu były częstym tematem ateńskich tragedii.

Wojna trojańska i jej następstwa[edytuj]Wojna trojańska jest punktem zwrotnym, gdyż oznaczała przejście od epoki herosów (czasów mitycznych) do czasów,

które Grecy uważali już za okres historyczny. Okres trojański w mitologii greckiej przebiega wg scenariusza, w którym można wyodrębnić następujące etapy: –

zdarzenia prowadzące do wybuchu wojny: sąd Parysa, uprowadzenie Heleny, ofiarowanie Ifigenii w Aulidzie – zdarzenia opisane w Iliadzie, kłótnia Achillesa z

Agamemnonem, śmierć Patroklosa i Hektora – fortel z użyciem konia trojańskiego i zniszczenie Troi – powrót bohaterów spod Troi, tułaczka Odysa, śmierć

Agamemnona – dzieje potomków bohaterów trojańskich m.in. Orestesa i Telemacha

Teorie o pochodzeniu mitów[edytuj]Autorzy starożytni, np. Herodot, głosili teorię, że Grecy całość swoich wierzeń zapożyczyli od Egipcjan. Pisarze

chrześcijańscy twierdzili z kolei, że helleński poganizm opierał się na Biblii w mocno zniekształconej formie. W XIX i XX w., w wyniku badań archeologów i

lingwistów, poglądy na temat pochodzenia mitów greckich zostały zweryfikowane.

Kult Dionizosa przywędrował do Grecji prawdopodobnie z Tracji – terakotowa maska Dionizosa, I – II w. p.n.e.Z jednej strony językoznawcy wskazują, że część

bóstw, podobnie jak język grecki, wywodzi się od ludów indoeuropejskich. Grecki Zeus, jest utożsamiany z łacińskim Jupiterem, sanskryckim Djausem,

germańskim Tyrem, z kolei Uranos z sanskryckim Warunem. W innych przypadkach bliskie podobieństwo w charakterze i funkcjach poszczególnych bóstw wskazuje

na wspólne pochodzenie, jednak brak lingwistycznych analogii nie pozwala tego jednoznacznie stwierdzić (np. Mojry i nordyckie Norny).

Z drugiej strony archeolodzy udowadniają, że duża część zapożyczeń ma swoje źródło w cywilizacjach Azji Mniejszej i Bliskiego Wschodu. Kybele jest

doskonałym przykładem zapożyczenia z kultury Anatolii, zaś Afrodyta swoją rolę w greckim panteonie oraz wizerunek w ikonografii zawdzięcza bóstwom ludów

semickich: Isztar i Astarte.

Badania materiałów źródłowych ujawniają wiele warstw, np. w wątku pobocznym mitu o dwunastu pracach Heraklesa występuje Tezeusz. Podobnie jak opowiadania

odnoszące się do plemiennych eponimów pokazują one proces wchłaniania mitologii jednej tradycji przez drugą oraz przenikania się różnych kultur.

Część naukowców, oprócz źródeł indoeuropejskich i bliskowschodnich, podejrzewa, że część zapożyczeń pochodzi z kultury i wierzeń wciąż słabo znanych ludów

prehelleńskich: minojczyków oraz pelazgów. Teorie te wydają się być zasadne szczególnie w odniesieniu do bóstw chtonicznych oraz bogiń matek. Inni naukowcy,

w trzech generacjach bogów wymienionych w Teogonii Hezjoda (Uranos, Gaja itd.; tytani; bogowie olimpijscy), dostrzegają odległe echo konfliktów między

społeczeństwami trzech głównych kultur greckiej cywilizacji: Minojczykami, Mykeńczykami i Hellenami.

Znaczące podobieństwa pomiędzy utworem Hezjoda a mitologią Hurytów i ich bóstwami Anu, Kumarbi i Teszubem uprawdopodobniają tezę, że Teogonia jest raczej

adaptacją mitów huryckich niż uporządkowanym opisem wydarzeń historycznych. Widoczne są również podobieństwa między generacją wczesnych bogów (Chaosem i

jego potomstwem) i Tiamat, bohaterką eposu Enuma Elisz.

Zwolennicy psychologii Junga (np. Karl Kerényi) są zdania, że źródłem mitów (jak i marzeń sennych) są uniwersalne archetypy. Pomimo że nie wszyscy zgadzają

się z interpretacją mitów w oparciu o psychologię Carla Gustava Junga, jak czynią to Karl Kerényi czy Campbell, nie sposób jednak nie zgodzić się z poglądem,

że mity wykazują podobieństwo do snów w dwóch aspektach: nie są spójne (przynajmniej w szczegółach) oraz, podobnie jak sen składający się z sekwencji

wydarzeń, są często odbiciem chwilowego doświadczenia obecności bóstwa, rodzajem epifanii, które musi zostać przełożone na opowieść.

Stosunek Greków do mitów[edytuj]Mity odbierane były przez Greków jako coś realnego i rzeczywistego, jako część historii. Niewielu z nich powątpiewało w

prawdziwość wojny trojańskiej opisanej w Iliadzie i Odysei. Grecy za pomocą mitów wyjaśniali i opisywali fenomeny natury, zróżnicowanie kultur, tradycyjnych

wrogów i przyjaciół. Posiadanie w swoim rodowodzie przodka, który był herosem lub bogiem było powodem do dumy.

Współczesne interpretacje[edytuj]Do najbardziej znanych twórców współczesnej mitografii oraz hermeneutyki należą (nazwiska w porządku chronologicznym):

Thomas Bulfinch

Johann Jakob Bachofen

James George Frazer

Jane Ellen Harrison

Walter Burkert

Otto Rank

Carl Gustav Jung

Walter Otto

Edith Hamilton

Karl Kerényi

Robert Graves

Claude Lévi-Strauss

Michael Grant

Joseph Campbell

Norman O. Brown

Timothy Gantz

Roberto Calasso

H.J. Rose

James Hillman

Vojtech Zamarovský

Nikos Chadzinikolau

Wśród polskich twórców szczególnie cenieni[potrzebne źródło] są:

Jan Parandowski – autor zbioru mitów greckich

Zbigniew Herbert – jego poezja wyróżnia się niekonwencjonalnym ujęciem mitologicznych postaci

Zygmunt Kubiak – propagator kultury antycznej

Wanda Markowska – autorka zbiorów mitów greckich

Stanisław Srokowski – autor zbiorów mitów greckich

Barbara Ludwiczak – Mitologia Greków i Rzymian

źródło : Wikipedia

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------