POJAZDY W WOJSKU POLSKIM
1918-1939
Jan Tarczyński
Krzysztof Barbarski
Adam Jońca
WYDAWNICTWO: AJAKS
FORMAT: 21,5 cm x 30,0 cm
STRON: 404
STAN: dobry +
(lekko podniszczone okładki, wewnątrz stare, skasowane pieczątki biblioteczne, reszta ładna)
"Na temat armii II Rzeczypospolitej ukazało się już wiele opracowań szczegółowych i ogólnych, pamiętników i wspomnień, lecz problemów wymagających dalszych badań jest w dalszym ciągu mnóstwo. Przyczyny tego zjawiska są bardzo złożone. Przez wiele lat zagadnienia wojskowe okresu 1918-1939 wykorzystywane były w Polsce do podbudowywania określonych tez politycznych i obiektywne, rzetelne przedstawienie wysiłków zmierzających do rozwoju oraz unowocześnienia siły obronnej państwa prawie nie miało miejsca, bo rzeczywistość nie bardzo pasowała do tworzonych obrazów.
Jedną z najbardziej upośledzonych dziedzin jest zagadnienie motoryzacji armii. W okresie 20 lat istnienia II Rzeczypospolitej (odbudowywanej ze zniszczeń I wojny światowej, przewyższających straty poniesione później w następnej) zrobiono wiele, a pomawianie tzw. winowajców klęski wrześniowej o „krótkowzroczność” i zacofanie, polegające na negowaniu znaczenia techniki wojskowej na rzecz kawalerii oraz nieudolność w tworzeniu bazy przemysłowej, jest podważaniem faktów. Szkoda tylko, że owe fakty przychodzi dzisiaj sklejać mozolnie z rozrzuconych strzępów — przez 45 lat totalitarnych rządów odszedł niejeden świadek, bezpowrotnie przepadło wiele cennych dokumentów, zniszczonych bardzo często świadomie, na polecenie ówczesnych decydentów. Głównym tematem tej książki są pojazdy mechaniczne używane w armii polskiej* w latach 1918-1939. Przedstawione są na tle ogólnego obrazu motoryzacji WP, w różnych sytuacjach: używane na co dzień, w czasie ćwiczeń i manewrów oraz w akcjach bojowych m.in.: wojny polsko-radzieckiej lat 1919-1920, rewindykacji Zaolzia w 1938 roku i walk obronnych we wrześniu 1939 roku. Nie unikam też tematów niemiłych, prezentując polski sprzęt motorowy z oddziałów internowanych w krajach południowych sąsiadów (Węgry, Rumunia) po przegranej kampanii 1939 roku oraz zdobyty przez wrogów w czasie działań bojowych. Książka nie pretenduje do miana naukowej, a jej głównym celem jest oddanie motoryzacyjnego klimatu Wojska Polskiego. Podstawą narracji są archiwalne fotografie dokumentujące historię pojazdów mechanicznych WP w różnych okresach ich „życia”. Ikonografia tego tematu została mocno uszczuplona przez wojnę i późniejszych „niszczycieli”, stąd też zachowaną bazę źródłową cechuje pewna przypadkowość. Z tego ograniczonego zasobu, rozrzuconego w dodatku po całym świecie, wybrałem grupę zdjęć reprezentatywnych dla pojazdów motorowych różnych typów i rodzajów oraz ich funkcji w kolejnych okresach istnienia Wojska Polskiego. Fotografie pojazdów ** są w tej książce — pomyślanej i opracowanej w sposób odmienny od zwyczajowo przyjętego — źródłem inspiracji badawczej, a nie ilustracją prezentowanego tematu.
Opowieści o pojazdach i ich losach oraz — choć nie zawsze — o historii ich macierzystych jednostek, a także o działaniach wojennych, w których brały udział, są uzupełnione przez opisy pojazdów bojowych, transportowych i specjalnych, wybranych z licznej grupy używanych w WP w latach 1918-1939 z wyłączeniem wozów, które wprawdzie uczestniczyły w walkach w pierwszych latach niepodległości, lecz zostały wyeliminowane z armii po demobilizacji materiałowej rozpoczętej w 1921 roku. Istotnym dodatkiem jest wykaz pojazdów z oddziałów Wojska Polskiego internowanych na Węgrzech po kampanii wrześniowej i odebranych przez władze tego kraju. Materiały do jego sporządzenia zgromadzone — tak jak ponad 40% dokumentów wykorzystanych w tej pracy — w Archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Wł. Sikorskiego w Londynie, wymagały niezwykle żmudnego opracowania i jak sądzę, nie wyczerpują jeszcze całości zagadnienia.
Pozostała część materiału archiwalnego pochodzi ze zbiorów Instytutu Józefa Piłsudskiego w Londynie, Centralnego Archiwum Wojskowego i Archiwum Akt Nowych w Warszawie oraz z zasobów autorów i kolekcji prywatnych (polskich i angielskich).
Ważnym rozwinięciem motoryzacyjnego wątku książki jest jej rozdział siódmy, traktujący o umundurowaniu żołnierzy broni pancernej, głównego użytkownika (i dysponenta) wojskowych pojazdów. Autorem tej części pracy jest inż. Krzysztof Barbarski, kustosz Muzeum im. gen. Sikorskiego Instytutu Polskiego w Londynie.
Praca ma charakter przyczynka do historii oddziałów zmotoryzowanych i pancernych armii II Rzeczypospolitej. Jest w pewnym sensie uzupełnieniem encyklopedycznej książki Adama Jońcy, Rajmunda Szubańskiego i Jana Tarczyńskiego Wrzesień 1939. Pojazdy Wojska Polskiego, wydanej przez Wydawnictwa Komunikacji i Łączności w Warszawie w 1990 roku (a napisanej cztery lata wcześniej, jeszcze w okresie cenzury prewencyjnej) oraz rozszerzeniem pewnych wątków dwóch prac syntetycznych: Zarysu historii polskiej broni pancernej 1918-1947 Mariana Włodzimierza Żebrowskiego (Londyn 1971) i Polskiej broni pancernej w 1939 Rajmunda Szubańskiego (Warszawa 1982 wyd. I). Dwa ostatnie opracowania polecam szczególnie Czytelnikom zainteresowanym pominiętymi tu zagadnieniami, a zwłaszcza strukturą i organizacją wojsk motorowych, a także wszystkim szukającym ogólnych informacji na temat udziału jednostek pancernych Wojska Polskiego w kampanii wrześniowej.
Trudności, jakie wynikły w czasie gromadzenia i opracowywania zebranego materiału, nasuwają przypuszczenia, że niestety nie udało się uniknąć pewnych nieścisłości i uchybień merytorycznych, wynikających w głównej mierze z braku wystarczającej bazy źródłowej oraz z niemożliwości dotarcia do istniejącej. Istotnym ograniczeniem badań źródłowych, dotyczących produkcji polskich pojazdów wojskowych jest to, że znaczna część najwartościowszej dokumentacji konstrukcyjno-produkcyjnej (w tym rzecz jasna i prototypów) znajduje się do dzisiaj w byłym ZSRR. Dotyczy to w głównej mierze dokumentacji Państwowych Zakładów Inżynierii, ewakuowanych na wschodnie tereny Rzeczypospolitej, po agresji radzieckiej 17 września 1939 roku, zagrabionej przez Armię Czerwoną. Np. na terenach wschodnich sąsiadów Polski znajdują się nadal pojazdy WP, w tym i czołgi, zagarnięte w 1939 roku.
Proszę więc Czytelników o wyrozumiałość i o pomoc w weryfikacji, o nadsyłanie uzupełnień i sprostowań, wypożyczenia materiałów ikonograficznych w celu ich skopiowania — słowem wszystko, co może przyczynić się do lepszego poznania tego istotnego fragmentu polskiej wojskowości, na nazwisko Jan Tarczyński: Polish Institute and Sikorski Museum, 20 Princes Gate, London SW7 1PT, Wielka Brytania. Za serdeczną, wieloletnią pomoc udzieloną przy gromadzeniu i opracowaniu materiałów chciałbym wyrazić swoją głęboką wdzięczność kolegom z Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego: mgr Elżbiecie Barbarskiej, mgr Marii Bobińskiej-Suchcitz, rtm. Wacławowi Milewskiemu i mgr. Andrzejowi Suchcitzowi. Serdecznie dziękuję także pracownikom Instytutu Piłsudskiego w Londynie: kpt. mgr. Zbigniewowi Kowalskiemu i kpt. Andrzejowi Koniecznemu oraz Centralnego Archiwum Wojskowego w Warszawie: ppłk. mgr. Stanisławowi Sokołowi, mgr. Tadeuszowi Wawrzyńskiemu, mgr Hannie Kudle oraz paniom Teresie Żach i Elżbiecie Szymańskiej.
Chciałbym także podziękować panu Januszowi Magnuskiemu, specjaliście w zakresie broni pancernej, za konsultacje oraz panu Stanisławowi Rolińskiemu, który od wielu już lat wspiera moje historyczno-motoryzacyj-ne działania swoją pasją i encyklopedyczną wiedzą. Wyrazy głębokiej wdzięczności składam także mgr Barbarze Herchenreder, która z wielką cierpliwością pomogła nadać tej pracy ostateczną formę.
Po trzyletnich perypetiach wydawniczych książka znalazła edytora. Składam tu serdeczne podziękowanie londyńskiej Komisji Historycznej byłego Sztabu Głównego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, panom: ppłk. Przemysławowi Szudkowi, mjr. inż. Edwardowi Carowi, ppłk. dr. Tomaszowi Piesakowskiemu, ppłk. dypl. Stanisławowi Snarskiemu, mgr. Aleksandrowi Szkucie, inż. Jerzemu Wittingowi, gdyż bez Ich niezmiennej życzliwości opublikowanie tej pracy nie byłoby możliwe."
SPIS TREŚCI
WSTĘP
I POJAZDY — CHARAKTERYSTYKA I ZASTOSOWANIE WYBRANYCH MODELI
II ROZWÓJ PRZEMYSŁU KRAJOWEGO
PODSTAWĄ MOTORYZACJI ARMII
III POJAZDY WOJSKOWE W OKRESIE
TWORZENIA SIĘ PAŃSTWA POLSKIEGO 1918-1921
Legiony Polskie
I Korpus Polski
II Korpus Polski
Walki o Lwów
Sojusznicza broń pancerna w polskich formacjach na Wschodzie
Powstanie Wielkopolskie
III Powstanie Śląskie
1 Pułk Czołgów
Walki z Rosją Sowiecką
Pojazdy wojsk lądowych
Słynne rajdy pancerno-motorowe
Akcja na Żytomierz
Zagon na Kowel
Pojazdy naziemnej obsługi lotnictwa
Centralne Składy Samochodowe
Centralne Warsztaty Samochodowe
IV DEMOBILIZACJA. POJAZDY IMPORTOWANE. PIERWSZE KONSTRUKCJE KRAJOWE (do 1930 roku)
Pojazdy transportowe dywizjonów samochodowych
Pojazdy bojowe w służbie liniowej i w próbach
W szwadronach i dywizjonach pancernych
1 Pułk Czołgów
Wojskowy Instytut Badań Inżynierii i Grupa Doświadczalna Pancerno-Motorowa
W artylerii
1 Pułk Artylerii Najcięższej (Motorowy)
Dywizjon Artylerii Zenitowej — 1 Pułk
Artylerii Przeciwlotniczej W oddziałach saperskich — Batalion Elektrotechniczny W naziemnej obsłudze lotnictwa W formacjach broni nietechnicznych
Kawaleria — oddziały liniowe
Centralna Szkoła Kawalerii — Centrum
Wyszkolenia Kawalerii
Piechota — oddziały liniowe
Korpus Ochrony Pogranicza
Broń pancerna w Policji Państwowej W czasie ćwiczeń i manewrów (pojazdy nie zidentyfikowanych formacji)
V POJAZDY KRAJOWE PODSTAWĄ MOTORYZACJI WOJSKA POLSKIEGO
Biura konstrukcyjne. Zakłady badawcze i wytwórcze.
Doświadczenia i próby Państwowe Zakłady Inżynierii Biuro Badań Broni Pancernych Wojskowego Instytutu Badań Inżynierii — Biuro Badań Technicznych Broni Pancernych
Biuro Badań Łączności Wojskowego Instytutu Badań Inżynierii — Biuro Badań Technicznych Wojsk Łączności Biuro Badań Saperów Wojskowego Instytutu Badań Inżynierii — Biuro Badań Technicznych Saperów
W oddziałach pancernych i pancerno-motorowych
Pułki i bataliony
1 Pułk Pancerny
2 Batalion Czołgów i Samochodów Pancernych 2 Batalion Pancerny
3 Batalion Pancerny
4 Batalion Pancerny
5 Batalion Pancerny
8 Batalion Pancerny
10 Brygada Kawalerii
Dywizjony pociągów pancernych
Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych W artylerii
1 Pułk Artylerii Motorowej
1 Pułk Artylerii Najcięższej
1 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej
W niezmotoryzowanych oddziałach artylerii
W oddziałach saperskich 4 Pułk Saperów Batalion Elektrotechniczny
W oddziałach łączności Pułk Radiotelegraficzny 5 Batalion Telegraficzny
W naziemnej obsłudze lotnictwa
22 Eskadra Liniowa 2 Pułku Lotniczego
5 Pułk Lotniczy
Bataliony balonowe
Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa W formacjach broni nietechnicznych
Kawaleria — oddziały liniowe
Centrum Wyszkolenia Kawalerii
Piechota — oddziały liniowe
W przysposobieniu wojskowym — Legia Akademicka
Pokazy broni pancernej i sprzętu motorowego
Wyższa Szkoła Wojenna
Oferty sprzedaży sprzętu pancernego
W Estonii
W Rumunii
W Hiszpanii
Wizyta króla Rumunii
Ćwiczenia polowe
Defilady
W organizacjach paramilitarnych i sportowych
Polski Czerwony Krzyż Automobilklub Polski
W wyższych dowództwach
VI KAMPANIA WRZEŚNIOWA
W oddziałach pancernych i pancerno-motorowych w polu
10 Brygada Kawalerii
21 Batalion Czołgów Lekkich
42 Samodzielna Kompania Czołgów Rozpoznawczych
Improwizowane zgrupowania pancerno-motorowe
W obronie Warszawy W obronie Brześcia nad Bugiem
W artylerii przeciwlotniczej
11 Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej
1 Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej Samochodowy
84 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej Saperzy w dywizjach piechoty
3 kompania 6 Batalionu 6 Dywizji Piechoty W naziemnej obsłudze lotnictwa Służba zdrowia
Zmotoryzowane kolumny sanitarne Szpital ewakuacyjny Nr 61
W Policji Państwowej
Na pobojowiskach i szlakach odwrotu
W rękach wrogów
Niemcy
Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich
W krajach internowania
Węgry
Rumunia
Łotwa, Litwa
W Armii Polskiej we Francji
VII UMUNDUROWANIE ŻOŁNIERZY ODDZIAŁÓW PANCERNYCH I MOTOROWYCH WOJSKA POLSKIEGO 1918-1939
Odznaki oddziałów pancernych
Odznaki stopni
Odznaki szkół wojskowych
Odznaki pamiątkowe i znaki specjalności
Mundury .
Beret i hełm
Kombinezon
Kurtka skórzana
Broń boczna