POJAZDY W WOJSKU POLSKIM

1918-1939

Jan Tarczyński

Krzysztof Barbarski

Adam Jońca

WYDAWNICTWO: AJAKS

FORMAT: 21,5 cm x 30,0 cm

STRON: 404

STAN: dobry +

(lekko  podniszczone okładki, wewnątrz stare, skasowane pieczątki biblioteczne, reszta ładna)

"Na temat armii II Rzeczypospolitej ukazało się już wiele opracowań szczegółowych i ogólnych, pamiętników i wspomnień, lecz problemów wymagających dalszych badań jest w dalszym ciągu mnóstwo. Przyczyny tego zjawiska są bardzo złożone. Przez wiele lat zagadnienia wojskowe okresu 1918-1939 wykorzystywane były w Polsce do podbudowywania określonych tez politycznych i obiektywne, rzetelne przedstawienie wysiłków zmierzających do rozwoju oraz unowocześnienia siły obronnej państwa prawie nie miało miejsca, bo rzeczywistość nie bardzo pasowała do tworzonych obrazów.

Jedną z najbardziej upośledzonych dziedzin jest zagadnienie motoryzacji armii. W okresie 20 lat istnienia II Rzeczypospolitej (odbudowywanej ze zniszczeń I wojny światowej, przewyższających straty poniesione później w następnej) zrobiono wiele, a pomawianie tzw. winowajców klęski wrześniowej o „krótkowzroczność” i zacofanie, polegające na negowaniu znaczenia techniki wojskowej na rzecz kawalerii oraz nieudolność w tworzeniu bazy przemysłowej, jest podważaniem faktów. Szkoda tylko, że owe fakty przychodzi dzisiaj sklejać mozolnie z rozrzuconych strzępów — przez 45 lat totalitarnych rządów odszedł niejeden świadek, bezpowrotnie przepadło wiele cennych dokumentów, zniszczonych bardzo często świadomie, na polecenie ówczesnych decydentów. Głównym tematem tej książki są pojazdy mechaniczne używane w armii polskiej* w latach 1918-1939. Przedstawione są na tle ogólnego obrazu motoryzacji WP, w różnych sytuacjach: używane na co dzień, w czasie ćwiczeń i manewrów oraz w akcjach bojowych m.in.: wojny polsko-radzieckiej lat 1919-1920, rewindykacji Zaolzia w 1938 roku i walk obronnych we wrześniu 1939 roku. Nie unikam też tematów niemiłych, prezentując polski sprzęt motorowy z oddziałów internowanych w krajach południowych sąsiadów (Węgry, Rumunia) po przegranej kampanii 1939 roku oraz zdobyty przez wrogów w czasie działań bojowych. Książka nie pretenduje do miana naukowej, a jej głównym celem jest oddanie motoryzacyjnego klimatu Wojska Polskiego. Podstawą narracji są archiwalne fotografie dokumentujące historię pojazdów mechanicznych WP w różnych okresach ich „życia”. Ikonografia tego tematu została mocno uszczuplona przez wojnę i późniejszych „niszczycieli”, stąd też zachowaną bazę źródłową cechuje pewna przypadkowość. Z tego ograniczonego zasobu, rozrzuconego w dodatku po całym świecie, wybrałem grupę zdjęć reprezentatywnych dla pojazdów motorowych różnych typów i rodzajów oraz ich funkcji w kolejnych okresach istnienia Wojska Polskiego. Fotografie pojazdów ** są w tej książce — pomyślanej i opracowanej w sposób odmienny od zwyczajowo przyjętego — źródłem inspiracji badawczej, a nie ilustracją prezentowanego tematu.

Opowieści o pojazdach i ich losach oraz — choć nie zawsze — o historii ich macierzystych jednostek, a także o działaniach wojennych, w których brały udział, są uzupełnione przez opisy pojazdów bojowych, transportowych i specjalnych, wybranych z licznej grupy używanych w WP w latach 1918-1939 z wyłączeniem wozów, które wprawdzie uczestniczyły w walkach w pierwszych latach niepodległości, lecz zostały wyeliminowane z armii po demobilizacji materiałowej rozpoczętej w 1921 roku. Istotnym dodatkiem jest wykaz pojazdów z oddziałów Wojska Polskiego internowanych na Węgrzech po kampanii wrześniowej i odebranych przez władze tego kraju. Materiały do jego sporządzenia zgromadzone — tak jak ponad 40% dokumentów wykorzystanych w tej pracy — w Archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Wł. Sikorskiego w Londynie, wymagały niezwykle żmudnego opracowania i jak sądzę, nie wyczerpują jeszcze całości zagadnienia.

Pozostała część materiału archiwalnego pochodzi ze zbiorów Instytutu Józefa Piłsudskiego w Londynie, Centralnego Archiwum Wojskowego i Archiwum Akt Nowych w Warszawie oraz z zasobów autorów i kolekcji prywatnych (polskich i angielskich).

Ważnym rozwinięciem motoryzacyjnego wątku książki jest jej rozdział siódmy, traktujący o umundurowaniu żołnierzy broni pancernej, głównego użytkownika (i dysponenta) wojskowych pojazdów. Autorem tej części pracy jest inż. Krzysztof Barbarski, kustosz Muzeum im. gen. Sikorskiego Instytutu Polskiego w Londynie.

Praca ma charakter przyczynka do historii oddziałów zmotoryzowanych i pancernych armii II Rzeczypospolitej. Jest w pewnym sensie uzupełnieniem encyklopedycznej książki Adama Jońcy, Rajmunda Szubańskiego i Jana Tarczyńskiego Wrzesień 1939. Pojazdy Wojska Polskiego, wydanej przez Wydawnictwa Komunikacji i Łączności w Warszawie w 1990 roku (a napisanej cztery lata wcześniej, jeszcze w okresie cenzury prewencyjnej) oraz rozszerzeniem pewnych wątków dwóch prac syntetycznych: Zarysu historii polskiej broni pancernej 1918-1947 Mariana Włodzimierza Żebrowskiego (Londyn 1971) i Polskiej broni pancernej w 1939 Rajmunda Szubańskiego (Warszawa 1982 wyd. I). Dwa ostatnie opracowania polecam szczególnie Czytelnikom zainteresowanym pominiętymi tu zagadnieniami, a zwłaszcza strukturą i organizacją wojsk motorowych, a także wszystkim szukającym ogólnych informacji na temat udziału jednostek pancernych Wojska Polskiego w kampanii wrześniowej.

Trudności, jakie wynikły w czasie gromadzenia i opracowywania zebranego materiału, nasuwają przypuszczenia, że niestety nie udało się uniknąć pewnych nieścisłości i uchybień merytorycznych, wynikających w głównej mierze z braku wystarczającej bazy źródłowej oraz z niemożliwości dotarcia do istniejącej. Istotnym ograniczeniem badań źródłowych, dotyczących produkcji polskich pojazdów wojskowych jest to, że znaczna część najwartościowszej dokumentacji konstrukcyjno-produkcyjnej (w tym rzecz jasna i prototypów) znajduje się do dzisiaj w byłym ZSRR. Dotyczy to w głównej mierze dokumentacji Państwowych Zakładów Inżynierii, ewakuowanych na wschodnie tereny Rzeczypospolitej, po agresji radzieckiej 17 września 1939 roku, zagrabionej przez Armię Czerwoną. Np. na terenach wschodnich sąsiadów Polski znajdują się nadal pojazdy WP, w tym i czołgi, zagarnięte w 1939 roku.

Proszę więc Czytelników o wyrozumiałość i o pomoc w weryfikacji, o nadsyłanie uzupełnień i sprostowań, wypożyczenia materiałów ikonograficznych w celu ich skopiowania — słowem wszystko, co może przyczynić się do lepszego poznania tego istotnego fragmentu polskiej wojskowości, na nazwisko Jan Tarczyński: Polish Institute and Sikorski Museum, 20 Princes Gate, London SW7 1PT, Wielka Brytania. Za serdeczną, wieloletnią pomoc udzieloną przy gromadzeniu i opracowaniu materiałów chciałbym wyrazić swoją głęboką wdzięczność kolegom z Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego: mgr Elżbiecie Barbarskiej, mgr Marii Bobińskiej-Suchcitz, rtm. Wacławowi Milewskiemu i mgr. Andrzejowi Suchcitzowi. Serdecznie dziękuję także pracownikom Instytutu Piłsudskiego w Londynie: kpt. mgr. Zbigniewowi Kowalskiemu i kpt. Andrzejowi Koniecznemu oraz Centralnego Archiwum Wojskowego w Warszawie: ppłk. mgr. Stanisławowi Sokołowi, mgr. Tadeuszowi Wawrzyńskiemu, mgr Hannie Kudle oraz paniom Teresie Żach i Elżbiecie Szymańskiej.

Chciałbym także podziękować panu Januszowi Magnuskiemu, specjaliście w zakresie broni pancernej, za konsultacje oraz panu Stanisławowi Rolińskiemu, który od wielu już lat wspiera moje historyczno-motoryzacyj-ne działania swoją pasją i encyklopedyczną wiedzą. Wyrazy głębokiej wdzięczności składam także mgr Barbarze Herchenreder, która z wielką cierpliwością pomogła nadać tej pracy ostateczną formę.

Po trzyletnich perypetiach wydawniczych książka znalazła edytora. Składam tu serdeczne podziękowanie londyńskiej Komisji Historycznej byłego Sztabu Głównego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, panom: ppłk. Przemysławowi Szudkowi, mjr. inż. Edwardowi Carowi, ppłk. dr. Tomaszowi Piesakowskiemu, ppłk. dypl. Stanisławowi Snarskiemu, mgr. Aleksandrowi Szkucie, inż. Jerzemu Wittingowi, gdyż bez Ich niezmiennej życzliwości opublikowanie tej pracy nie byłoby możliwe."

SPIS TREŚCI

WSTĘP

I POJAZDY — CHARAKTERYSTYKA I ZASTOSOWANIE WYBRANYCH MODELI

II ROZWÓJ PRZEMYSŁU KRAJOWEGO

PODSTAWĄ MOTORYZACJI ARMII

III POJAZDY WOJSKOWE W OKRESIE

TWORZENIA SIĘ PAŃSTWA POLSKIEGO 1918-1921

Legiony Polskie

I Korpus Polski

II Korpus Polski

Walki o Lwów

Sojusznicza broń pancerna w polskich formacjach na Wschodzie

Powstanie Wielkopolskie

III Powstanie Śląskie

1 Pułk Czołgów

Walki z Rosją Sowiecką

Pojazdy wojsk lądowych

Słynne rajdy pancerno-motorowe

Akcja na Żytomierz

Zagon na Kowel

Pojazdy naziemnej obsługi lotnictwa

Centralne Składy Samochodowe

Centralne Warsztaty Samochodowe

IV DEMOBILIZACJA. POJAZDY IMPORTOWANE. PIERWSZE KONSTRUKCJE KRAJOWE (do 1930 roku)

Pojazdy transportowe dywizjonów samochodowych

Pojazdy bojowe w służbie liniowej i w próbach

W szwadronach i dywizjonach pancernych

1 Pułk Czołgów

Wojskowy Instytut Badań Inżynierii i Grupa Doświadczalna Pancerno-Motorowa

W artylerii

1 Pułk Artylerii Najcięższej (Motorowy)

Dywizjon Artylerii Zenitowej — 1 Pułk

Artylerii Przeciwlotniczej W oddziałach saperskich — Batalion Elektrotechniczny W naziemnej obsłudze lotnictwa W formacjach broni nietechnicznych

Kawaleria — oddziały liniowe

Centralna Szkoła Kawalerii — Centrum

Wyszkolenia Kawalerii

Piechota — oddziały liniowe

Korpus Ochrony Pogranicza

Broń pancerna w Policji Państwowej W czasie ćwiczeń i manewrów (pojazdy nie zidentyfikowanych formacji)

V POJAZDY KRAJOWE PODSTAWĄ MOTORYZACJI WOJSKA POLSKIEGO

Biura konstrukcyjne. Zakłady badawcze i wytwórcze.

Doświadczenia i próby Państwowe Zakłady Inżynierii Biuro Badań Broni Pancernych Wojskowego Instytutu Badań Inżynierii — Biuro Badań Technicznych Broni Pancernych

Biuro Badań Łączności Wojskowego Instytutu Badań Inżynierii — Biuro Badań Technicznych Wojsk Łączności Biuro Badań Saperów Wojskowego Instytutu Badań Inżynierii — Biuro Badań Technicznych Saperów

W oddziałach pancernych i pancerno-motorowych

Pułki i bataliony

1 Pułk Pancerny

2 Batalion Czołgów i Samochodów Pancernych 2 Batalion Pancerny

3 Batalion Pancerny

4 Batalion Pancerny

5 Batalion Pancerny

8 Batalion Pancerny

10 Brygada Kawalerii

Dywizjony pociągów pancernych

Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych W artylerii

1 Pułk Artylerii Motorowej

1 Pułk Artylerii Najcięższej

1 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej

W niezmotoryzowanych oddziałach artylerii

W oddziałach saperskich 4 Pułk Saperów Batalion Elektrotechniczny

W oddziałach łączności Pułk Radiotelegraficzny 5 Batalion Telegraficzny

W naziemnej obsłudze lotnictwa

22 Eskadra Liniowa 2 Pułku Lotniczego

5 Pułk Lotniczy

Bataliony balonowe

Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa W formacjach broni nietechnicznych

Kawaleria — oddziały liniowe

Centrum Wyszkolenia Kawalerii

Piechota — oddziały liniowe

W przysposobieniu wojskowym — Legia Akademicka

Pokazy broni pancernej i sprzętu motorowego

Wyższa Szkoła Wojenna

Oferty sprzedaży sprzętu pancernego

W Estonii

W Rumunii

W Hiszpanii

Wizyta króla Rumunii

Ćwiczenia polowe

Defilady

W organizacjach paramilitarnych i sportowych

Polski Czerwony Krzyż Automobilklub Polski

W wyższych dowództwach

VI KAMPANIA WRZEŚNIOWA

W oddziałach pancernych i pancerno-motorowych w polu

10 Brygada Kawalerii

21 Batalion Czołgów Lekkich

42 Samodzielna Kompania Czołgów Rozpoznawczych

Improwizowane zgrupowania pancerno-motorowe

W obronie Warszawy W obronie Brześcia nad Bugiem

W artylerii przeciwlotniczej

11 Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej

1 Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej Samochodowy

84 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej Saperzy w dywizjach piechoty

3 kompania 6 Batalionu 6 Dywizji Piechoty W naziemnej obsłudze lotnictwa Służba zdrowia

Zmotoryzowane kolumny sanitarne Szpital ewakuacyjny Nr 61

W Policji Państwowej

Na pobojowiskach i szlakach odwrotu

W rękach wrogów

Niemcy

Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich

W krajach internowania

Węgry

Rumunia

Łotwa, Litwa

W Armii Polskiej we Francji

VII UMUNDUROWANIE ŻOŁNIERZY ODDZIAŁÓW PANCERNYCH I MOTOROWYCH WOJSKA POLSKIEGO 1918-1939

Odznaki oddziałów pancernych

Odznaki stopni

Odznaki szkół wojskowych

Odznaki pamiątkowe i znaki specjalności

Mundury .

Beret i hełm

Kombinezon

Kurtka skórzana

Broń boczna