Zaprezentowany w publikacji „Podstawy receptury aptecznej. Materiały do ćwiczeń dla studentów farmacji” repertuar dydaktyczny jest owocem przeszło 25 lat doświadczeń w nauczaniu receptury aptecznej. Publikacja adresowana jest  do przede wszystkim do studentów i zawiera tematycznie wszystkie działy, jakie powinny znaleźć się w skrypcie do ćwiczeń, będącym naturalnym uzupełnieniem podręczników z farmacji stosowanej. Autorzy zadbali, aby pod względem struktury treści i zakresu informacji, książka była kompletna.

Omówiono pełen przekrój postaci leku wraz z informacjami niezbędnymi lub pomocnymi do ich praktycznego wykonania. Zwrócono uwagę na najpowszechniejsze trudności, jakie można napotkać podczas sporządzania leków: korygowanie masy porcji mieszanki, właściwa kolejność rozpuszczania, uwzględnienie odpowiedniego nośnika na konkretnej substancji czynnej, obliczenia związane z rozcieńczeniem etanolu czy wykonywaniem roztworów formaliny. W osobny, krótki rozdział ujęto postaci leku o znaczeniu historycznym – wysycenia i pigułki. Opisano ponadto zasady wyceny i realizacji recept na lek recepturowy z uwzględnieniem aktualnych przepisów. Przypomniano skróty terminów łacińskich stosowanych w recepturze oraz synonimy substancji leczniczych i pomocniczych, a także metodologię obliczanie dawek według wzorów Clarka, Younga, Cowlinga, Frieda i według powierzchni ciała wraz z normogramami do jej wyznaczania. Kontrola dawek w przykładowej recepcie poparta została wyczerpującymi obliczeniami i sposobem jej poprawy w przypadku przekroczenia dawek.

Dla farmaceutów pracujących już w aptekach skrypt może z powodzeniem spełniać rolę repetytorium oraz receptariusza (podano w nim ponad 650 różnych przepisów). Książkę uzupełniono ponadto w składy leków z Receptarium Polonicum (m.in. Mixtura nervina, Unguentum nigrum), przepisy z FP X i kilka z wydań wcześniejszych, a także receptury tak zwanych „przepisów zwyczajowych” (m.in, mieszanka Parmy, mikstura Pawłowa). Zamieszczono także kilka receptur, które w starszych, znanych mi podręcznikach do receptury nie były uwzględniane, takie jak roztwory nawadniające (wskazanie: hypohydratio) czy roztwory do jonoforezy.

W potrzebnych miejscach do przepisów dodane są komentarze, uwagi, wskazówki co do sposobu wykonania i zastosowania preparatu, a pod tzw. gwiazdką („*”) dodatkowe informacje – na przykład o innych przepisywanych stężeniach danego preparatu. Z takiego zapisu dowiemy się na przykład, że roztwór chlorowodorku papaweryny na ogół zlecany jest w stężeniu 0,05%, ale także 0,1% i 0,8%. W uwagach co do wykonania leku – oczywiście przypomnienie o konieczności rozpuszczenia na gorąco.

Jak można przeczytać we wstępie przygotowanym przez Autorów „Lek magistralny wymaga coraz częściej użycia nowych, korzystniejszych dla pacjenta materiałów i substancji pomocniczych, takich jak kapsułki żelatynowe, opakowania i systemy dozujące jednorazowego użytku czy gotowe fazy rozpraszające do sporządzania zawiesin pediatrycznych.” Ten dokonujący się postęp znalazł odzwierciedlenie w treści publikacji, w której uwzględniono opisy wykonania z zastosowaniem unguatora oraz opisano zasadę użycia kapsułkarki ręcznej. Pokuszono się ponadto o umieszczenie kilkunastu fotografii, które podnoszą wartość edukacyjną podręcznika – chciałoby się, aby było ich jeszcze więcej. Sama formuła publikacji posiada także cechy nowości – między innymi w niektórych przepisach podano składy wariantowe – uwzględniając w jednym wierszu różne możliwe dla danego przepisu ilości poszczególnych składników. Stanowi to nie tylko oszczędność miejsca, ale pozwala uruchomić bardziej elastyczne, ale i krytyczne myślenie o stężeniu, dawce i składzie leku.

Zabiegiem ułatwiającym – szczególnie osobom uczącym się – analizę recepty – jest oznaczenie symbolem czarnego karo leków gotowych, których pełny skład można odszukać w rozdziale 23.

Na zakończenie załączono gotowy wzór protokołu sporządzenia leku recepturowego, zgodny z wymaganiami dobrej praktyki wytwarzania. Materiał zamyka wykaz piśmiennictwa, w którym – jak z dumą stwierdzamy – znalazła się także pozycja z „Aptekarza Polskiego”.

mgr farm. Olga Sierpniowska

„Podstawy receptury aptecznej. Materiały do ćwiczeń dla studentów farmacji.” Pod redakcją Moniki Gajewskiej i Małgorzaty Sznitowskiej.

Wydawnictwo Pro Pharmacia Futura