Spis treści



I- *8tW ...................................................... 7
1. Zakres pojęci*......................................... 7
2. Rozwój badań.......................................... 11
J. Układ pracy........................................... 13
II. Cechy ogólne mennictwa bizantyńskiego ................... 17
1. Moneta w życiu ekonomicznym .........•.............____. 17
a. Funkcje monety.........___....................____ 17
Ł. Zasady funkcjonowania systemu monetarnego......... 18
c. Metale i próby kruszcu...............____......... 21
d. Haga............................................., 25
e. Nominały i ich nazwy,..........____..............., 27
t. Mennice i produkcja mennicza ...................... 31
2. Charakterystyka monet................................ 33
a. Kształt..........................____„.......____ j3
b. Awers i rewers................................___ 34
c. Wyobrażenia ..,___.............___.................. 35
d. Legendy, alfabet, język........................... 40
e. Znaki mennicze i lokalizacja emisji ............... 51
f. Znaki datacyjne i chronologia emisji .........____, 54
3. Zasięg obiegu i oddziaływania monety ................. 58
4. Moneta bizantyńska jako źródło historyczne......•___ 60
4
III. Rozkwit mennictwa wczesnobizantyńskiego (491-608/10) ..
1. Charakterystyka okresu.............................
2. Moneta złota...............,.......................
3. Moneta srebrna.....................................
a. Mennictwo wschodnie.............................
b. Mennictwo zachodnie .............................
4. Moneta brązowa .....................................
a. Mennictwo wschodnie .............................
b. Mennictwo zachodnie .............................
5. Zasięg obiegu i oddziaływania monety ...............
IV. Dynastia herakliańska i jej nastejpcy (608/10-717) .....
1. Charakterystyka okresu .............................
2. Moneta złota .......................................
3. Moneta srebrna .....................................
a. Mennictwo wschodnie.............................
b. Mennictwo zachodnie .............................
4. Moneta brązowa ....................................
a. Mennictwo wschodnie ............................
b. Mennictwo zachodnie ............................
5. Rozpad bizantyńskiej prowincji monetarnej .........
V. "Ciemny Wiek" (717-820) ...........,...................
1. Charakterystyka okresu............................
2. Moneta złota ......................................
3. Moneta srebrna ....................................
4. Moneta brązowa....................................
5 . Mennictwo zachodnie...............................
6. Zasięg obiegu monety ..............................
VI. Stabilizacja amorejska i macedońska (820-963) .........
1. Charakterystyka okresu............................
2. Moneta złota ......................................
3. Moneta srebrna....................................
4. Moneta brązowa...................................,
5. Mennictwo lokalne (Chersoń, Sycylia).............
6. Zasięg obiegu i oddziaływania monety .............
VII. Kryzysy monetarne 2. połowy X i XI wieku ............
1. Charakterystyka okresu 963-1081 r................
2. Moneta złota.....................................
3. Moneta srebrna...................................
4. Moneta brązowa....................................
5. Mennictwo lokalne (Chersoń, Trapezunt) ...........
6. Zasięg obiegu i oddziaływania monet ..............
67 67 80 96 96 100 104 104 120 127 135 135 141 153 153 155 158 158 164 171 177 177 180 183 185 188 193 195 195 200 206 209 213 216 219 219 228 237 242 250 252
VIII. Odrodzenie mennictwa w epoce Komnenów ................... 257
1. Charakterystyka okresu 1081-1204 r................... 257
2. Moneta Aleksego I przed reformą 1092 r............... 263
3. Hyperpyron........................................... 264
4. Elektronowe trachy (trikefalon)...................... 266
5. Bilonowe trachy (stamenon) ........................... 269
6. Moneta brązowa ....................................... 271
7. Mennictwo lokalne (Trapezunt, Chersoń, Cypr, Lidia) . * 274
8. Zasięg obiegu i oddziaływania' monety ................. 276
IX. Mennictwo państw sukcesyjnych (po 1204 r.)................ 279
1. Charakterystyka okresu 1204-1261 r................... 279
2. Cesarstwo Nicejskie .................................. 281
3. Tessalonika, Epir, Tessalia.......................... 288
4. Mennictwo greckie na Rodos ........................... 296
5. Cesarstwo Trapezuntu ................................. 297
6. Mennictwo naśladowcze państw "łacińskich" ............ 302
7. Początki mennictwa południowosłowiańskiego (Bułgaria,
Serbia) .............................................. 305
8. Prowincje monetarne i oddziaływanie monety bizantyńskiej................................................ 308
X. Dynastia Paleologów (1261-1453)............................ 311
1. Charakterystyka okresu ............................... 311
2. Złoty hyperpyron .................'.................... 319
3. Srebrne trachy....................................... 321
4. Basilikon ............................................ 322
5. Monety bilonowe okresu basilikon ..................... 325
6. Stavraton (srebrny hyperpyron) ....................... 327
7. Brązowe trachy ....................................... 329
8. Płaskie monety brązowe (assaria) ..................... 332
9. Płaskie monety brązowe okresu stavraton (tornesi
i follari)........................................... 335
10. Zasięg obiegu i oddziaływania monety................. 336
XI. Aneksy.................................................... 337
1. Ważniejsze terminy ................................... 337
2. Listy władców ...............,........................ 343
XII. Bibliografia ............................................. 347



1. ZAKRES POJĘCIA



Imperium Rzymski*, którego koniec zwykliśmy wiązać z datą 476 r. nie upadło w owym roku w całości. N czasie, gdy składano z tronu młodocianego władcę Rzymu i Rawenny Romulusa Augustulusa (475-476) nad wschodnimi prowincjami rzymskimi sprawował nadal legalnie władzę cesarz Zenon (474--491). Po nim na tronie rzymskim, choć w Rzymie Nowym - Konstantynopolu, zasiadały dziesiątki następców aż do pamiętrtego dnia 29 maja 1453 r., gdy Turcy zdobyli miasto n8d Bosforem i położyli kres ponad tysiącletniemu istnieniu cesarstwa. Czy było to jednak nadal cesarstwo rzymskie? W przekonaniu jego władców i poddanych, którzy sami siebie określali z dumą mianem "Rumeioi" - Rzymianie, było tak w rzeczywistości, nowożytni uczeni skłonni są jednak uważać owo cesarstwo na wschodzie za coś odrębnego i określają je umownym mianem Cesarstwa Bizantyńskiego?.Nazwa jest umowna, gdyż współcześni nigdy jej nie stosowali. Jest ona uzasadniona tym, że kultura bizantyńska, ustrój, sztuka, a także mennictwo bardzo odbiegały od wzorów rzymskich. Ta odmienność nie powstała nagle, lecz ukształtowała się w czasie długotrwałej ewolucji. Takie stopniowe przechodzenie
od jednej kultury do drugiej utrudnia wyznaczenie daty początkowej men-nictwa bizantyńskiego. Data końcowa jest natomiast oczywista i wynika z upadku państwa w 1453 r.
Stanowisko, iż Bizancjum to tylko kontynuacja historii Rzymu, posiada, mimo swej ahistoryczności, pewną zaletę - pozwala mianowicie uniknąć rozważań nad cezurą początkową. Choć dziś niemal zupełnie zarzucone, pojawiało się ono jednak w okresie początków badań nad numizmatyką bizantyńską. Przyczyniło się to zapewne do powstania tradycji łączenia numizmatyki bizantyńskiej z antyczną, mimo że dzieje cesarstwa wschodniego należą w większej części do historii średniowiecza, a kończą się u schyłku tej epoki. Cezurą o charakterze raczej formalnoprawnym niż rzeczywistym między dziejami Rzymu i Nowego Rzymu (Konstantynopola - Bizancjum) mógłby oyć rok 330, 'kiedy to miasto nad Bosforem uzyskało oficjalnie prawa stołeczne i stało się ośrodkiem mogącym koncentrować wokół siebie życie polityczne i kulturalne prowincji wschodnich. Data 330 r. nie zaznacza się jednak niemal zupełnie w dziedzinie mennictwa. System monetarny, czy typologia monet nie uległy wtedy zmianie i nawet nowa mennica nie została powołana do życia, jako że istniała ona w stołecznym mieście już od 326 r.
Późnorzymski system monetarny, z którego z czasem miał się ukształtować system bizantyński, powstał wcześniej, w rezultacie reform Dioklecjana (284-305). Uzupełnił go w istotny sposób Konstantyn Wielki (306--337), założyciel Konstantynopola, jednakże nie w momencie zakładania nowej stolicy, a wcześniej. Od Dioklecjana trudno byłoby rozpoczynać dzieje mennictwa bizantyńskiego, byłoby ono bowiem "bizantyńskim" przed powstaniem Bizancjum. Najnowsze badania nad solidarni pozwalają zresztą wysunąć tezę, że te najważniejsze dla wschodniego cesarstwa monety, nie miały jeszcze do ok. 368 r. swej wysokiej, typowej dla mennictwa bizantyńskiego, jakości. Wiek IV jest więc okresem kształtowania się stopniowo elementów tego mennictwa i podobnie oceniać należy kolejny wiek - piąty. Spotkać dziś można jednak badaczy rozpoczynających dzieje Bizancjum właśnie od V m. i w odniesieniu do pewnych dziedzin historii ich stanowisko nie jest pozbawione słuszności.
W 395 r. cesarz Teodozjusz I (379-395) pozostawił umierając władzę nad Imperium dwóm synom: Arkadiuszowi (395-408) i Honoriuszowi (395--423). Pierwszy rządził odtąd z Konstantynopola prowincjami wschodnimi, drugi z Mediolanu i Rawenny zachodnimi. Do pełnego i rzeczywistego połączenia władzy nad obiema częściami państwa w rękach jednego monarchy nie miało już dojść nigdy. Rok 395 można zatem uznać za mowent wyodrębnienia się państwa wschodniorzyroskiego - Bizancjum. Przyjęli tę cezurę jako początek swych opracowań niektórzy numizmatycy: 3. Sabatier, 3. Tołstoj,
H. Longuet. W odniesieniu do mennictwa jej wartość nie odbiega jednak wiele od wartości cezury 330 r. Nie zmienił się wtedy w sposób znaczący system monetarny ani wygląd monet. Data 395 r. jest więc przenoszona sztucznie z historii politycznej do numizmatyki. Niemniej wątpliwym zabiegiem byłoby rozpoczynanie dziejów mennictwa od innych ważnych dat historycznych: 527 r. - początku rządów 3ustyniana (527-565), 602 r. - upadku Maurycjusza (582-602), 610 r. - koronacji Herakliusza (610-641) itp.
Cezurą najbardziej dziś wśród numizmatyków rozpowszechnioną lecz raczej mało popularną wśród reprezentantów innych dyscyplin, jest rok 491 - wstąpienie na tron Anastazjusza I (491-518). Był to władca wybitny, choć do największych indywidualności na tronie bizantyńskim nie zaliczany. Istotne jest, że w 498 r. cesarz ten dokonał gruntownej reformy mennictwa brązowego i zarazem stworzył podstawy funkcjonowania stabilnego systemu monetarnego. Szczegółowe ustalenia Anastazjusza nie okazały się wprawdzie trwałe, ale podstawowe zasady utrzymywały się przez wiele wieków, podobnie jak wprowadzone przez niego wzory stempli. Rok 498 oznacza zatem istotny przełom w dziedzinie mennictwa. W opracowaniach numizmatycznych wygodnie jest jednak zaczynać od 491, tj. od początku rządów władcy - reformatora. Pozwala to uniknąć omawiania jego mennictwa w rozbiciu na część "rzymską" i "bizantyńską". Zalety cezury 491 r. dla badań numizmatycznych najpełniej uzasadnił na początku naszego stulecia angielski badacz W. Wroth, była ona jednak dostrzegana już wcześniej.
Pod względem chronologicznym przez mennictwo bizantyńskie rozumiemy zatem mennictwo lat 491-1453. Jego zasięg terytorialny nie da się określić w sposób równie precyzyjny. W okresie końca V - poezątku VI w. chodzi o monety bite na obszarze prefektury wschodniej (od Tracji i Konstantynopola po Egipt i Aleksandrię) oraz iliryjskiej (Tessalonika). Sporne jest włączenie mennictwa ostrogockiego istniejącego w Italii. Robi ono wrażenie "bizantyńskiego" w części pod względem typologicznym (złoto), w części z racji organizacyjnych (przeniesienie z Konstantynopola jednej z oficyn). Zarazem stanowi jednak przykład mennictwa nowych państw "barbarzyńskich" na Zachodzie i w ramach tej kategorii powinno być rozpatrywane (tak sądzą S. Suchodolski i Ph. Grierson). Mennictwo Ostrogotów stanowi przykład bardzo daleko posuniętego oddziaływania monety bizantyńskiej na kraje sąsiednie. Nie można tego powiedzieć o men-nictwie Wandali w Afryce, mimo iż także ono było kiedyś do bizantyńskiego zaliczane. Przy rozpatrywaniu tej kwestii jak i poprzedniej nie można wychodzić od faktu, iż po upadku Ostrogotów i Wandali na terenie Italii i Afryki powstało tam nowe mennictwo bizantyńskie, lecz brać trzeba pod uwagę raczej genezę, mennictwa obu ludów.
10
Dopiero od ok. połowy VI w., gdy wojska 3ustyniana zdołały podporządkować bezpośrednio cesarstwu wschodniemu obszary Afryki, Italii, Sycylii, części Hiszpanii oraz wysp w zachodniej części Morza śródziemnego zaczęły tu działać regularne mennice bizantyńskie. Działały one pod kontrolą urzędników cesarskich, choć cieszyły się czasem daleko posuniętą autonomią. Odrębność tego mennićtwa zachodniego pogłębiała się w miarę słabnięcia kontaktu bizantyńskich posiadłości ze stolicą. Niemal przez cały okres istnienia cesarstwa obserwujemy więc zjawisko funkcjonowania men-nictwa lokalnego na obszarach peryferyjnych. Nie ogranicza się ono do Zachodu; na Wschodzie reprezentuje podobną specyfikę mennica w Chersonie,
czy później w Trapezuncie.
Kryteria przynależności do mennićtwa bizantyńskiego jest stosunkowo łatwo określić w odniesieniu do okresu VI-XI w. Nasilenie tendencji odśrodkowych od XII-XIII w., szczególnie po utracie stolicy zdobytej w 1204 r. przez krzyżowców, utrudnia ogromnie rozróżnienie, jeśliby przyjąć stanowisko całkowicie formalne, to w latach 1204-1261, gdy stolica znajdowała się w obcych rękach, mennictwo bizantyńskie nie istniało. Emitowały jednak monetę tzw. państwa sukcesyjne, uważające się, z mniejszym lub większym uzasadnieniem, za kontynuatorów Cesarstwa. To przekonanie o kontynuacji, choćby nawet nie przyniosło ich władcom sukcesu w próbach restauracji imperium, należy uznać za kryterium istotne, choć nie jedyne. Spotykamy bowiem również przypadki nawiązania do mennićtwa lokalnego podejmowane przez władze greckie nie pretendujące do uprawnień' cesarskich (Chersoń, Rodos). Tutaj istotne wydaje się stosowanie wzorów bizantyńskich w typologii, a także fakt, iż monetę emitowały czynniki rodzime, nie zaś najeźdźcze. Najwięcej wątpliwości wzbudzać będzie mennictwo wzorowane na bizantyńskim,czy wręcz naśladowcze, funkcjonujące na obszarze głównych prowincji wschodniego cesarstwa (wokół Konstantynopola i Tessalo-niki) powstałe jednak pod rozkazami przybyszy z Zachodu, podobnie jak nawiązujące początkowo do tradycji politycznych Bizancjum, choć stworzone przez żywioł etnicznie niegrecki mennictwo południowosłowiańskie. VI obu ostatnich przypadkach nie można mówić o mennictwie bizantyńskim, jednak ze względów praktycznych zjawiska tego typu winny stanowić obiekt zainteresowania numizmatyków bizantyńskich.
Ostatnio pojawił się pogląd (Ph. Grierson), by z obrębu mennićtwa bizantyńskiego wyłączyć Trapezunt. Położone peryferyjnie Cesarstwo ze stolicą w tym mieście (1204-1461) odeszło dość szybko od bizantyńskiego systemu monetarnego i (choć w stopniu mniejszym) od bizantyńskiej typologii. Podobnym zmianom ulec miało jednak również w późniejszym czasie mennictwo odrodzonego Cesarstwa za Paleologów. Decydujący dla przyporządkowania Trapezuntu musi być fakt, iż mamy tu do czynienia z mennictwem państwa greckiego, nawiązującego do tradycji bizantyńskiej państwowości.



WIELKOŚĆ 24x17CM,MIĘKKA OKŁADKA,LICZY 36 STRONY,378 RYSUNKÓW.

STAN:OKŁADKA DB/DB-,LEKKO PODWINIĘTE KOŃCE ROGÓW KARTEK DO OK.30 STRONY,POZA TYM STAN W ŚRODKU DB/DB+ .

KOSZT WYSYŁKI WYNOSI 9 ZŁ - PŁATNE PRZELEWEM /PRZESYŁKA POLECONA EKONOMICZNA + KOPERTA BĄBELKOWA.W PRZYPADKU PRZESYŁKI POLECONEJ PRIORYTETOWEJ PROSZĘ O DOPŁATĘ W WYSOKOŚCI 3ZŁ.KOSZT PRZESYŁKI ZAGRANICZNEJ ZGODNY Z CENNIKIEM POCZTY POLSKIEJ / .

WYDAWNICTWO PTAiN ODDZIAŁ W KRAKOWIE KRAKÓW 1987,NAKŁAD 1026 EGZ.

INFORMACJE DOTYCZĄCE REALIZACJI AUKCJI,NR KONTA BANKOWEGO ITP.ZNAJDUJĄ SIĘ NA STRONIE "O MNIE" ORAZ DOŁĄCZONE SĄ DO POWIADOMIENIA O WYGRANIU AUKCJI.

PRZED ZŁOŻENIEM OFERTY KUPNA PROSZĘ ZAPOZNAĆ SIĘ Z WARUNKAMI SPRZEDAŻY PRZEDSTAWIONYMI NA STRONIE "O MNIE"

NIE ODWOŁUJĘ OFERT KUPNA!!!

ZOBACZ INNE MOJE AUKCJE

ZOBACZ STRONĘ O MNIE