Tytuł: Lokacje łanów opuszczonych, seria wydawnicza – „Literatura Warmii i Mazur w Dawnych Wiekach”

Autor: Mikołaj Kopernik, wydał Marian Biskup.

Wydawca: Wydawnictwo Pojezierze, Olsztyn 1983. XXXIV+76 stron, zdjęcia (reprodukcje stron rękopisu) w tekście i mapki Warmii we wkładce, oprawa twarda płócienna z obwolutą, format 13x20 cm.

Stan dobry - ogólne podniszczenie i zabrudzenia obwoluty, okładki oraz środka – poza tym stan OK.

Lokacje łanów opuszczonych (łac. Locationes mansorum desertorum) – rękopis Mikołaja Kopernika z lat 1516-1521 należący do serii kapitulnych ksiąg gospodarczych z przełomu XV i XVI wieku.<BR>„Locationes mansorum desertorum” zostały założone pierwotnie w roku 1481. Były to specjalne księgi, w których administratorzy prowadzili szczegółową ewidencję zasiedlonych ziem pozostających pod ich zarządem. Zapisy tam naniesione odzwierciedlają zabiegi kapituły warmińskiej mające na celu zagospodarowanie gospodarstw opuszczonych podczas wojen w II połowie XV wieku oraz zwiększenie dochodów z już istniejących gospodarstw chłopskich.

Mikołaj Kopernik objął funkcję administratora kapituły warmińskiej i osiadł w Olsztynie 8 listopada 1516. Kapituła warmińska była właścicielem 1/3 obszaru dóbr ziemskich obszaru ówczesnej Warmii, resztę zaś stanowiło dominium biskupie. W okresie administrowania dobrami przez Kopernika kontynuowany był proces intensywnego zagospodarowywania ziem spustoszonych w wyniku wojen z zakonem krzyżackim, sprowadzania osadników i osadzania ich we wsiach, wymiany gospodarstw chłopskich i dbałości o uprawę ziemi.

W „Locationes mansorum desertorum” znajdują się zapisy przede wszystkim dotyczące kontraktów zawieranych z nowymi osadnikami oraz umowy zawierane pomiędzy poszczególnymi chłopami, dotyczące np. zamiany gospodarstw. Mikołaj Kopernik dokonał łącznie 66 zapisów, z których 37 dotyczy oddania ziemi w ręce nowych użytkowników. Wraz z ziemią chłopom był przekazywany żywy inwentarz (woły, konie, krowy, świnie) oraz narzędzia rolnicze, a czasem także zboże do zasiewów.

Zapisy w „Locationes mansorum desertorum” dokonywane przez Kopernika są skrupulatne.

Przykłady:

• Pluski - sołtys Andrzej sprzedawszy sołectwo Bartoszowi objął 2 łany;
• Nagłady - Marcin Voyteg objął 4 łany, które mu odstąpił Jerzy Voyteg bez wolnizny;
• Gryźliny - Stanisław objął 3 łany, z których zbiegł przed pięciu laty Cranzel. Dałem mu 1 konia, 1 byczka i ćwierć zasiewów tegorocznych ze zwolnieniem od najbliższego czynszu oraz służebności na ten i przyszły rok.

Czynności lokacyjne Mikołaja Kopernika wymagały najCzęściej jego obecności na miejscu, w zasiedlanej wsi. Kopernik podróżował często po administrowanych terenach, zazwyczaj w obecności swojego pacholika Hieronima i sługi Wojciecha Cebulskiego. Zapisy potwierdzają, że w opustoszałych wsiach polskich Kopernik chętnie lokował chłopów napływających z Mazowsza. W „Locationes mansorum desertorum” figuruje wielu Wojtków, Szczepanów, Stanisławów, Andrzejów, którzy zasiedlając Warmię, przyczyniali się do jej polonizacji i zmieniali w sposób zasadniczy oblicze etniczne tego regionu - dotychczas charakteryzującego się przewagą ludności pochodzenia staropruskiego i kolonistów niemieckich. W czasie 4 lat swojego urzędowania Kopernik odwiedził 41 wsi, wiele z nich kilkakrotnie i przedsięwziął w tym celu 65 podróży (często dwu- i trzydniowych).

Działalność Kopernika udokumentowana przez niego w „Locationes mansorum desertorum” - w porównaniu z innymi administratorami - była bardzo owocna i ożywiona. Kopernik traktował chłopów bardzo dobrze, okazując im daleko idącą pomoc. Szczególnie dbał o zabezpieczenie starości ludziom bezdzietnym i niedołężnym. Zwalniał od czynszów, przydzielał starcze renty, dokonywał wykupu gospodarstw, umożliwiając ludziom spokojne dożycie starych lat w rodzinnych wsiach. W ówczesnym czasie przeważnie w ogóle nie dbano o los starych ludzi. Byli oni lokowani w przytułkach - instytucjach o więziennym rygorze i skąpym wyżywieniu. Na tym tle działalność Kopernika wyróżnia się dużym, jak na owe czasy, humanitaryzmem.

Lokacje łanów opuszczonych zachowały się w oryginale w Archiwum Kapituły we Fromborku. Znajdują się w nich karty zapisane własnoręcznie przez Mikołaja Kopernika, a także późniejsze zaordynowane przez niego lokacje, ale zapisane już przez jego następcę na urzędzie administratora - Tidemana Giesego.

Spis treści:

Wstęp;

Opis źródła i jego publikacji;

Ogólna charakterystyka treści i znaczenie Locationes;

Nicolai Copernici „Locactiones mansorum desertorum” (Mikołaj Kopernika „Lokacje łanów opuszczonych”):

• Locationes Cametatus Allensteinsensis;
• Lokacje komornictwa olsztyńskiego;
• Locationes Comeratus Malsacensis;
• Lokacja komornictwa pieniężeńskiego (melzackiego);
• Locationes Comeratus Allensteinsensis factae per Nicolaum Copernicum, scriptae per Tiedemanum Giese;
• Lokacja komornictwa olsztyńskiego dokonane przez Mikołaja Kopernika, a zapisane przez Tiedemanna Gisego;

Indeks osób i nazw geograficznych;

Spis ilustracji (3 reprodukcje).

- Polecam!