STARA PRZEDWOJENNA KSIĄŻKA

WYDANA NA ŚLĄSKU

[ MARKLISSA - obecnie LEŚNA, pow. LUBAŃ, druk LAUBAN - obecnie LUBAŃ ]

W 1925 ROKU NAKŁADEM AUTORA

KAPŁANA DAWNEJ DIECEZJI WROCŁAWSKIEJ (BRESLAU)

KS. DR STANISŁAWA (STANISLAUS) STEPHANA (1867-1926)

PIONIERA RUCHU LITURGICZNEGO NA ŚLĄSKU

Tytuł książki i dane wydawnicze:

"Tuet dies" oder "macht was ihr wollt?"

Gedanken über die christliche Opferfeier

(zunächst als Manuskript)

vorgelegt den

Teilnehmern der Breslauer Diözesansynode

1925

von Pfarrer Stephan

Im Selbstverlage des Verfassers

Druck von Georg Baumeister, Lauban.

Książka wydana nakładem autora w języku niemieckim,

druk niemiecką czcionką frakturową zwaną potocznie „gotykiem”.

Twarda oprawa ze złoconymi wytłoczeniami, stron [2] + IV + 286, format książki ok. 19,5 cm x 12 cm.

Szczegółowy spis treści widoczny jest na fot. do aukcji.

Ks. Stanisław Stephan (1867— 1926) jest mało znany w polskiej literaturze, chociaż posługiwał się i pisał także w języku polskim.

Jego osobowość kapłańską i zainteresowania liturgiczne ukształtowało środo­wisko pogranicza Śląska i Wielkopolski. Urodzony w Bralinie w 1867 r. Szkołę śre­dnią ukończył we Wrocławiu. Po studiach filozoficzno-teologicznych w Rzymie i po przyjętych tam święceniach kapłańskich został skierowany do opolskiej parafii Świętego Krzyża, gdzie przez blisko dwa lata pracował w charakterze wikariusza współpracownika. Oprócz działalności duszpasterskiej od samego początku dał się poznać jako zaangażowany redaktor i działacz społeczny. Następnie w podberlińskiej diasporze wybudował kilka kościołów. Tam również roztoczył troskliwą opiekę duszpasterską nad sezonowymi robotnikami polskimi. Ostatni etap swego życia, jako proboszcz dolnośląskiej parafii w Leśnej, poświęcił apostolstwu liturgi­cznemu. Rozwinął bardzo aktywną działalność pisarską i formacyjną. Założył włas­ne wydawnictwo liturgiczne. Ten tytan pracy był prekursorem wielu przedsię­wzięć, które do powszechnej praktyki pastoralnej wprowadziła dopiero posoborowa reforma liturgiczna. Do jego priorytetów należało szeroko rozumiane wychowanie liturgiczne. Temu celowi służyły zwłaszcza regularnie wygłaszane konferencje do duchowieństwa, a także publikowane materiały i teksty liturgiczne. Na owe czasy jego wielkim osiągnięciem było tłumaczenie na język niemiecki i wydanie całego Mszału Rzymskiego oraz Brewiarza Rzymskiego. Swoje ostatnie chwile życia, już jako schorowany emeryt, przeżył w podopolskim ówczesnym kurorcie w Pokoju, gdzie nie zaniechał swojej działalności formacyjnej, o czym świadczy fakt nagłej śmierci w trakcie wygłaszania serii konferencji liturgicznych dla księży we Wro­cławiu.

Ks. Stanisław Stephan jest autorem licznych prac wyjaśniających istotne elementy misterium liturgii. Mają one zasadniczo walor popularnonaukowy, chociaż nie brak i głębokich refleksji naukowych. Zgodnie z założeniami klasycznego ruchu liturgicznego swoje wywody opierał przede wszystkim na podłożu biblijnym i patrystycznym, przykładem tego może być jego oryginalny komentarz do tekstów mszalnych oraz księgi psalmów. Jak wielu aktywnych pionierów ruchu liturgiczne­go nie był wielkim znawcą dziejów liturgii, stąd z pewnym dystansem odnosił się do dawnej i współczesnej mu liturgii monastycznej, a jako proboszcz interesował się głównie liturgią parafialną.

Poniżej biogram księdza [wybór] za Polskim Słownikiem Biograficznym [wersja internetowa]

Stephan Stanisław (1867-1926), ksiądz rzymskokatolicki, działacz społeczno-polityczny, liturgista.

Ur. 7 V w Bralinie na Dolnym Śląsku (obecnie woj. wielkopolskie) w polskiej rodzinie Józefa, kamieniarza, i Marii, córki Jana Dirbacha, nauczyciela i kantora.

S. ukończył szkołę elementarną w Bralinie. Jesienią 1879 rozpoczął naukę w St. Matthias Gymnasium we Wrocławiu, maturę zdał 27 II 1888 jako «primus omnium». Od 20 IV do 10 VIII t.r. studiował teologię na Königliche Universität we Wrocławiu, a od 27 X teologię i filozofię na Pontificia Universitas Gregoriana w Rzymie pod kierunkiem słynnego dogmatyka o. L. Billota. W okresie studiów rzymskich mieszkał w Collegium Germanico- Hungaricum; współpracował wtedy z bytomskim „Katolikiem" i prasą ukazującą się w Opolu. Dn. 25 VI 1891 uzyskał doktorat z filozofii, 28 X 1894 przyjął w Rzymie święcenia kapłańskie, a 25 VI 1895 doktoryzował się z teologii.

Pierwszą placówką duszpasterską S-a była parafia Świętego Krzyża w Opolu, gdzie pracował od 12 VIII 1895 na stanowisku trzeciego wikariusza kooperatora. Angażował się tam w działalność istniejących przy parafii polskich stowarzyszeń, zwłaszcza robotniczych, kontynuował też współpracę z opolską prasą codzienną. Władze miasta, nie akceptujące jego działalności, wpłynęły na decyzję o przeniesieniu go 19 XI 1896 na stanowisko administratora w niedawno utworzonej parafii Berlin-Weissensee. Swoją działalność w nowym miejscu rozpoczął S. od budowy domu parafialnego oraz kościoła p. wezw. św. Józefa, mogącego pomieścić 2 tys. wiernych, z 75-metrową wieżą; budowa trwała zaledwie dziesięć miesięcy. Włączając się w ruch odnowy liturgii, publikował tłumaczenia z objaśnieniami łacińskich modlitw liturgicznych: Begleiter des Christen beim kirchlichen Gottesdienst (Breslau 1897), Die Karwoche mit den kirchlichen Gebeten und Gebräuchen ([b.m.w.] 1898), Unsere Kleinen beim Jesuskinde (Marklissa [b.r.w.]). Wydawał też dwujęzyczne czasopismo religijne dla rodzin niemieckich i polskich „Sonntag. Niedziela". W każdą niedzielę na jednej z mszy głosił kazania w języku polskim, a co dwa tygodnie odprawiał w tym języku nabożeństwo popołudniowe wraz z katechezą dla dzieci i młodzieży. Starał się o poprawne wykonywanie polskich pieśni (wzorem był śpiewnik Józefa Surzyńskiego). Sprowadził z Rzymu relikwie św. Stanisława Kostki i ku jego czci zbudował w kościele ołtarz; założył również parafialne Stow. św. Stanisława Kostki. W r. 1898 z ramienia partii Centrum kandydował bezskutecznie do Reichstagu. Kłopoty finansowe, spowodowane budową kościoła, stały się przyczyną odwołania go w kwietniu 1901 ze stanowiska administratora parafii. W I. 1901-3 prowadził w Berlinie Hospicjum św. Leona, przy <<Zentralstelle für die katholischen Arbeiter Berlins mit Wohlfahrtseinrichtungen». Rozbudował w Hospicjum kaplicę św. Antoniego, co jednak doprowadziło do kolejnych niepowodzeń finansowych, a w rezultacie do przeniesienia go w r. 1903 na Górny Śląsk. Mieszkając na plebanii przy parafii św. Józefa w Katowicach-Załężu, S. założył t.r. Związek Chrześcijańskich Robotników Polskich na Górnym Śląsku, którego został generalnym sekretarzem i dla którego redagował w I. 1904-5 tygodnik „Poradnik dla Ludu Pracującego na Górnym Śląsku". Pracował w redakcji „Gazety Katolickiej" w Königshütte (Królewska Huta, obecnie Chorzów), dając się poznać jako jeden z najzdolniejszych i najaktywniejszych redaktorów. Wydał głośną książkę Der Beuthner Prozess im Lichte der Wahrheit oder wahrheitsgetreue Enthüllungen aus der polnischen Politik in Oberschlesien (Königshütte 1904), w której krytykował działalność Ligi Narodowej na Górnym Śląsku i bronił programu katolickiej partii Centrum. Aktywność polityczno-społeczna S-a znalazła również odbicie w dwu broszurach: Ein dutzend Briefe aus Rotwinkel (Marklissa [b.r.w.]) i Was gefällt mir und was gefällt mir nicht (Marklissa [b.r.w.]) oraz wielu odczytach wygłaszanych na zebraniach różnych stowarzyszeń. W r. 1904 kandydował, również bezskutecznie, do śląskiego Landtagu.

W r. 1905 został S. przeniesiony do parafii św. Ottona w Pasewalk na Pomorzu. Opracował modlitewnik Armenseelenbüchlein ([b.m.w.] 1908), wybudował kościoły w Strassburgu i Torgelow. Wydawał bez zezwolenia polski tygodnik „Nowiny z Ojczyzny i Obczyzny", co wywołało konflikt z Generalkommando des II Armeecorps w Szczecinie. Oskarżony o buntowanie sezonowych robotników polskich i rosyjskich (1914-15), w tym o udzielanie im pomocy w ucieczce, został na skutek zabiegów władz państwowych przeniesiony we wrześniu 1915 do parafii Marklissa (obecnie Leśna) koło Lubania (niem. Lauban) na Dolnym Śląsku. W r. 1918 założył tam wydawnictwo «Verlag für Liturgik». Tłumaczył księgi liturgiczne z łaciny na język niemiecki, m.in. Psalmenschlüssel (Marklissa 1918), Die Feier der heiligen Karwoche (München 1925), Das kirchliche Stundengebet oder Das römische Brevier (München 1926, Regensburg 1927), wydawał materiały formacyjne z liturgiki, m.in. Christus in der Liturgie (Marklissa 1922), Die Lehre Jesu Christi (Marklissa 1923), „Tuet dies" oder „Macht was ihr wollt" (Marklissa 1925), Christliche Lehrer und Lehrerinnen - wir brauchen Euch! (Lauban 1926), oraz komentarze do mszału: Der Priester am Altar (Marklissa 1923), Der Christen Gottesdienst (Marklissa 1924) i Der Christen Sonntagsdienst (Marklissa 1924).

Publikował też formularze mszalne ze śpiewami gregoriańskimi oraz ulotki ze śpiewami i tekstami liturgicznymi, ułatwiającymi czynne uczestnictwo w mszy. S. był uważany za <apostoła świętej liturgii» i prekursora ruchu liturgicznego na Śląsku; jego prace przyczyniły się do dalszych badań nad łączeniem codziennej pracy duszpasterskiej z liturgią. Po podziale Górnego Śląska między Polskę a Niemcy w r. 1922 odmówił przejścia do powstającej administracji apostolskiej z siedzibą w Katowicach (od r. 1925 diec. katowicka). W r. 1926 przeszedł na emeryturę i zamieszkał w klasztorze Zgromadzenia Sióstr Szkolnych de Notre Dame w Carlsruhe (obecnie Pokój) koło Opola. Zmarł 29 X 1926 we Wrocławiu w klasztorze Bonifratrów w trakcie wykładu o liturgii; został pochowany na cmentarzu Grabiszyńskim (pole 10, rząd 48a). Wydawnictwo Verlag für Liturgik zapisał w testamencie benedyktynom z Grüssau (obecnie Krzeszów).

.

Oferowany egzemplarz przetrwał wojnę i po upływie prawie wieku jest w stanie jak na fot. do aukcji. Małe po latach uszkodzenia twardej oprawy (u góry grzbietu), na grzbiecie złocenia liter częściowo wytarte. Na tylnej okładce nalepka. Na stronie przedtytułowej odręczny podpis ołówkiem. Wewnątrz nieaktualne pieczęcie i numery księgozbioru zakonnego. Po latach ściemnienie papieru na marginesach, nieliczne miejscowe naddarcia. Blok książki częściowo barwiony. Ogólnie stan egzemplarza dobry - stosowny do wieku. Szczegóły na fot.