Tytuł : GIZELA BATORÓWNA. Rysunek oryginalny F. Sypniewskiego.

Wymiary grafiki : 18,5 na 23,5 cm.

Grafika ( drzeworyt sztorcowy ) ukazała się w latach 80-tych XIX wieku ( 21 IV 1883 r. ) w czasopiśmie Tygodnik Ilustrowany

Stan db Delikatne przebarwienia i rdzawe plamki. Druga strona zadrukowana. Grafika idealna do przycięcia i oprawy.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Gryzelda (Krystyna) z Batorych Zamoyska

(ur. 1569, zm. 14 marca 1590 w Zamościu) – córka Krzysztofa Batorego i Elżbiety Bocskai, bratanica króla Polski

Stefana Batorego.

Od urodzenia wychowywana przez matkę w duchu religii protestanckiej. Otrzymała staranne wykształcenie. 12 czerwca 1583 poślubiła kanclerza wielkiego

koronnego Jana Zamoyskiego. Małżeństwo Gryzeldy przyczyniło się do wzrostu wpływu rodu Batorych w Polsce. Bratanica króla zmarła w Zamościu po urodzeniu

drugiego dziecka.

Dzieciństwo[edytuj]Gryzelda Batory była trzecim z kolei dzieckiem magnata węgierskiego Krzysztofa Batorego, a zarazem drugim potomkiem z jego drugiego

małżeństwa z Elżbietą Bocskai. Miała dwóch starszych braci: przyrodniego Baltazara i rodzonego Mikołaja[1]. Została ochrzczona pod imieniem Krystyny

nadanym jej na cześć babki ze strony matki, Krystyny Sulyok[2]. W 1572 urodził się najmłodszy z braci Batorówny – Zygmunt, późniejszy książę siedmiogrodzki.

Od dzieciństwa Krystynę fascynowała jazda konno. Specjalnie dla niej sprowadzono z Turcji kucyka, dzięki któremu nauczyła się powozić z wielką wprawą[3].

Batorówna była również dobrze wykształcona. Wynajęto dla niej nauczycieli, od których pobierała lekcje literatury i łaciny. Wychowywana była przez matkę

w religii ewangelickiej, której nie wyrzekła się aż do śmierci[4].

Małżeństwo[edytuj]W 1576 stryj Krystyny, Stefan Batory, został koronowany na króla Polski. Pod koniec 1580 Batory zaplanował małżeństwo bratanicy z

owdowiałym kanclerzem wielkim koronnym Janem Zamoyskim[5]. Małżeństwo miało wzmocnić wpływy rodu Batorych w Polsce. Z powodu młodego wieku Batorówny

zaręczyny zostały odłożone do 1582. Król zaplanował przejście bratanicy na katolicyzm, czemu Krystyna stanowczo się sprzeciwiała. Po śmierci jej matki

w 1581 jezuici z Kolozsváru przez półtora roku bezskutecznie próbowali ją nawrócić[3].

Wkrótce przed ślubem z Zamoyskim Krystyna zmieniła imię na Gryzelda. Przypuszcza się, że do zmiany imienia doszło z inicjatywy Giorgia Blandraty, medyka

w służbie królowej węgierskiej Izabeli Jagiellonki[6]. Pod imieniem Gryzeldy bratanica królewska została odnotowana po raz pierwszy w źródłach w kwietniu

1583[2]. Ślub Batorówny z Zamoyskim odbył się 12 czerwca 1583 w katedrze na Wawelu[7]. Uroczystości weselne trwały dziesięć dni. Gryzelda przybyła na Wawel

z orszakiem tysiąca stu osób, wśród których znajdowało się sześciuset żołnierzy pilnujących posagu panny młodej[8]. Zaślubiny i huczne wesele Zamoyskich

zostało dokładnie opisane przez przebywającego wówczas na dworze królewskim heraldyka Bartosza Paprockiego[9].

Jako żona Zamoyskiego Gryzelda utrzymywała bogatą korespondencję z możnowładcą siedmiogrodzkim Jánosem Gálffym i swym bratem stryjecznym, biskupem

warmińskim Andrzejem Batorym[10].

Śmierć[edytuj]Po kilku latach małżeństwa w sierpniu 1589 po siedmiomiesięcznej ciąży Gryzelda urodziła martwą dziewczynkę. Wkrótce zaszła w ciążę po raz

drugi i w marcu 1590 na świat przyszła kolejna córka. Dziewczynka urodziła się przedwcześnie, jednak była zdrowa i wiązano z nią duże nadzieje. Nazajutrz

po urodzeniu dziecka, Gryzelda zachorowała na ospę, która okazała się dla niej śmiertelna. Zmarła 14 marca 1590. Nowo narodzona córka Zamoyskich umarła dwa

tygodnie później[11].

Pogrzeb Gryzeldy odbył się w czerwcu. Po śmierci siostry Zygmunt Batory zażądał od Zamoyskiego zwrotu posagu Gryzeldy, który wynosił dziewięćdziesiąt

forintów w złocie

Batory

(węg. Báthory) – dynastia książąt Siedmiogrodu na przełomie XVI i XVII w. Jej najbardziej znanymi przedstawicielami byli król Polski Stefan Batory oraz

księżna Elżbieta Batory.

Ród ten wywodził się ze szlachty węgierskiej. W XIII w. w nagrodę za zasługi wojenne przedstawiciele rodu otrzymali od króla Władysława IV majątek Bátor,

od którego przyjęli potem nazwisko. Wkrótce wyodrębniły się najważniejsze gałęzie rodu, Somlyó (z której wywodzili się potem książęta Siedmiogrodu) i Ecsed

(z której pochodziło wielu dostojników państwowych i kościelnych na Węgrzech), a także Simolin i Szaniszlófi.

Ważnym okresem w historii rodu był XV w., kiedy jego znaczenie bardzo wzrosło. Stefan III z gałęzi Ecsed był palatynem Węgier (zginął w 1444 w bitwie pod

Warną, gdzie był chorążym wojsk Władysława Warneńczyka). Spośród jego synów, Stefan V (zm. 1493) został wojewodą siedmiogrodzkim, a Mikołaj III (zm. 1506)

biskupem Sremu i Vác, był także doradcą króla Macieja Korwina. Z kolei wnuk Stefana III, Stefan VII (zm. 1530) został w 1519 palatynem Węgier. Walczył m.in.

w bitwie pod Mohaczem, która spowodowała upadek królestwa węgierskiego.

Po klęsce pod Mohaczem Węgry podzieliły się między stronników różnych pretendentów do tronu. Ten podział dotknął także Batorych – Stefan VII opowiedział

się za Ferdynandem Habsburgiem i po ucieczce spod Mohacza zorganizował jego elekcję na króla Węgier, natomiast przedstawiciele linii Somlyó poparli Jana

Zapolyę. W efekcie brat Stefana VII, Andrzej IV otrzymał od Ferdynanda godność bana Belgradu, a jego syn Bonawentura był gubernatorem Siedmiogrodu w

okresie, gdy opanował go Ferdynand. Z kolei Stefan VIII z linii Somlyó został mianowany przez Zapolyę wojewodą Siedmiogrodu. Jego synem był Stefan IX,

który został wojewodą, potem księciem siedmiogrodzkim, a następnie królem Polski. Taki wzrost znaczenia przedstawiciela rodu spowodował, że członkowie

linii Ecsed również odwrócili się od Habsburgów – Jerzy VI (syn Andrzeja IV) poślubił siostrę króla Stefana, Annę, łącząc obie gałęzie rodu. Owocem tego

małżeństwa była córka Elżbieta, znana z legendy o kąpaniu się w krwi młodych kobiet w celu zachowania młodości.

Wybór Stefana Batorego na króla Polski spowodował przekazanie Siedmiogrodu w ręce innych przedstawicieli rodziny. Początkowo Transylwanią władał starszy

brat Stefana, Krzysztof (zm. 1581), później książętami Siedmiogrodu byli też Zygmunt (syn Krzysztofa, zm. 1613), Andrzej (kuzyn Zygmunta, także biskup

warmiński, kardynał) oraz Gabriel (bratanek Andrzeja). Bratanica Gabriela Zofia (zm. 1680) poślubiła księcia siedmiogrodzkiego Jerzego II Rakoczego.

Linie Ecsed i Somlyó wygasły ostatecznie w XVII w., dłużej przetrwali jedynie przedstawiciele rodu Batorych noszący nazwisko Simolin, którzy przenieśli się

do Prus i Kurlandii, służąc m.in. jako rosyjscy dyplomaci. W XIX w. przedstawiciele tej rodziny powrócili do nazwiska rodowego przyjmując tytuł książąt

Batory.

Bibliografia[edytuj]I. Czamańska, Batorowie [w:] Słownik dynastii Europy, red. J. Dobosz, M. Seweryński, Poznań 1999, s. 58-60.

Kurze Geschichte Siebenbürgens, hrsg. B. Köpeczi, Budapest 1989.

Stefan Batory

(węg. Báthory István, ur. 27 września 1533 w Szilágysomlyó, zm. 12 grudnia 1586 w Grodnie) – książę siedmiogrodzki od 1571, król Polski od 1576, po ślubie

(w tym samym roku) z Anną Jagiellonką, córką Zygmunta I Starego. Przez wielu historyków uważany jest za jednego z najwybitniejszych polskich królów

elekcyjnych

Tytuł królewski[edytuj]Stephanus, Dei gratia rex Poloniae et magnus dux Lithuaniae, Russiae, Prussiae, Masoviae, Samogitiae, Kiioviae, Volhyniae,

Podlachiae, Livoniaeque, necnon princeps Transylvaniae.

Tłumaczenie: Stefan, z Bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, ruski, pruski, mazowiecki, żmudzki, kijowski, wołyński, podlaski, inflancki,

a także książę siedmiogrodzki.

Życie i działalność[edytuj] Młodość[edytuj]Był synem wojewody siedmiogrodzkiego Stefana Batorego i Katarzyny Telegdi.

Wcześnie osierocony, dla zachowania swoich dóbr dziedzicznych związał swoją karierę polityczną z rodem Habsburgów. 22 października 1549, w imieniu cesarza

Ferdynanda I Habsburga wziął udział w Mantui w zaślubinach jego córki Katarzyny Habsburżanki z Franciszkiem III Gonzagą. Prawdopodobnie właśnie wtedy

nauczył się włoskiego i przez kilka miesięcy studiował na Uniwersytecie w Padwie.

Władca Siedmiogrodu[edytuj]W obliczu najazdu tureckiego na Węgry, Stefan Batory zmienił swoje sympatie polityczne i związał się z obozem narodowym

wspierającym Zápolyów. 22 października 1556 witał w imieniu szlachty węgierskiej powracającą z Polski Izabelę Jagiellonkę. Na czele wojsk siedmiogrodzkich

stoczył 4 marca 1562 krwawą bitwę z wojskami cesarskimi pod Hadad, zakończoną podpisaniem krótkotrwałego rozejmu. Król Jan II Zygmunt Zápolya wysłał go w

1563 w misji dyplomatycznej do Wiednia, która jednak zakończyła się niepowodzeniem. 13 marca 1565 w Satmarze wynegocjował wstępne porozumienie pokojowe z

cesarzem Maksymilianem II Habsburgiem. Jednak wobec groźby kolejnego najazdu tureckiego i na skutek zmiany orientacji polityki zagranicznej Zápolyi, został

przez Austriaków internowany w wiedeńskiej karczmie. Dopiero w 1567 powrócił na Węgry.

W 1571, po śmierci Zápolyi, na czele stronnictwa prohabsburskiego stanął Kasper Bekiesz, przeciwko któremu wystąpiło pospolite ruszenie szlachty węgierskiej

pod wodzą Krzysztofa Batorego, brata Stefana.

Dzięki poparciu sułtana tureckiego Selima II Stefan Batory został wybrany księciem Siedmiogrodu 25 maja 1571 przez sejm w Alba Iulia. Swoim następcą

wyznaczył brata Krzysztofa, który wkrótce odebrał przysięgę wierności od szlachty siedmiogrodzkiej. W 1573 odebrał twierdze obsadzone przez wojska

Bekiesza. 19 lipca 1575 pokonał posiłkujące Bekiesza wojska habsburskie w bitwie pod Kerelőszentpál.

Elekcja[edytuj] Osobny artykuł: Elekcja 1575/1576.

Bezkrólewie, po ucieczce 19 czerwca 1574 do rodzimej Francji króla Henryka Walezego, trwało prawie półtora roku. Dopiero 12 grudnia 1575 Senat, pod

naciskiem nuncjusza apostolskiego Vincenzo Lauro, obrał na kolejnego króla cesarza Maksymiliana II Habsburga. Maksymilian nie zdołał jednak nigdy

oficjalnie przywdziać korony. Prymas Jakub Uchański obwołał go wprawdzie oficjalnie królem, ale do jego ceremonii koronacji w katedrze wawelskiej nigdy nie

doszło. Na wieść o wyborze Maksymiliana masy szlacheckie podburzone przez Jana Zamoyskiego zażądały Piasta i wybrały na króla córkę Zygmunta I Starego,

Annę Jagiellonkę (1523-1596). Z inicjatywy kasztelana bieckiego Stanisława Szafrańca przydano jej też wkrótce na małżonka księcia Siedmiogrodu Stefana

Batorego. 14 grudnia Batory został ogłoszony królem Polski. Podwójna elekcja zagroziła jednak widmem wojny domowej. 18 stycznia 1576 zwołano pospolite

ruszenie do Jędrzejowa. 20 tysięcy wiernych stronników Batorego zajęło Kraków, terroryzując sprzyjające Habsburgom miasto i Akademię. 16 lutego 1576

książę siedmiogrodzki zaprzysiągł w Meggeszu pacta conventa, m.in. przyrzekł odebrać ziemie zagrabione przez Rosję. 16 marca uroczyście przekroczył

granicę Polski, witany przez swoich zwolenników.

Anna Jagiellonka[edytuj]

Anna Jagiellonka z mężem Stefanem Batorym wg Jana MatejkiStefan poświęcił 53-letniej i starszej o 10 lat Annie trzy noce poślubne (Jan Tarnowski napisał

w liście do magnata z Litwy ...Anna chłopa dopadła i gębę wysoko nosi...). Później nie zaglądał do jej sypialni, ale pozwoli jej przychodzić kiedy tylko

zechce. Pewnej nocy Anna zapragnęła odwiedzić Batorego, ale ten uciekł. Wiele osób było świadkiem tego wydarzenia, królowa dostała gorączki i trzeba było

jej krew upuszczać[1].

Szydercze wypowiedzi na temat Anny zaczęły się pojawiać zaraz po ślubie. Z czasem Batory miał dość matrony, jej dąsów, humorów i wtrącania się do polityki.

Wolał przebywać na wojnach, ponieważ wojna i polityka interesowały go bez reszty[1].

Anna wróciła do Warszawy. Na jej dworze gościli dyplomaci i antykrólewscy malkontenci. Ich obecność od razu spotkała się z kontrakcją ze strony królewskich

faworytów (Mikołaja Mieleckiego, Andrzeja Opalińskiego i Zamoyskiego). Biskup (Stanisław Karnkowski) proponował parze królewskiej rozwód. Szło o ponowne

ożenienie Batorego i wydanie potomstwa. Ten jednak zdecydowanie odmówił.

Początek rządów[edytuj]1 maja 1576 w katedrze wawelskiej biskup kujawski Stanisław Karnkowski udzielił Stefanowi Batoremu ślubu z Anną Jagiellonką i

koronował na króla Polski.

Jednak Batory musiał wkrótce stawić czoło opozycji, która nie uznając jego tytułu królewskiego liczyła na rychłe przybycie Maksymiliana II. Nadal wierne

Habsburgowi pozostało Wielkie Księstwo Litewskie i Prusy Królewskie.

Dopiero demonstracja zbrojna wojsk batoriańskich zmusiła jego przeciwników do pogodzenia się z nowym władcą. 24 maja wojska królewskie zdobyły zamek w

Lanckoronie, opanowany wcześniej przez wojewodę sieradzkiego Olbrachta Łaskiego, który zamierzał uczynić z niego punkt oparcia dla sił prohabsburskich w

Małopolsce. Batorego uznała wkrótce Litwa i Prusy, a przysięgę wierności przez swoich wysłanników złożył mu nawet książę pruski Albrecht Fryderyk

Hohenzollern.

Wojna Rzeczypospolitej z Gdańskiem[edytuj] Osobny artykuł: Wojna Rzeczypospolitej z Gdańskiem.

Gdańsk odmówił wpuszczenia monarchy, co 20 września stało się powodem wybuchu wojny Rzeczypospolitej z Gdańskiem. Batory rozpoczął blokadę ekonomiczną

miasta, kierując cały spław polskiego zboża do portu w Elblągu. Po śmierci Maksymiliana II 12 października dalszy opór portu stał się już praktycznie

bezcelowy. 17 kwietnia 1577 wojska batoriańskie pobiły Gdańszczan w bitwie pod Lubiszewem. Jednak zagrożony ze strony Rosji, kiedy w lipcu car Iwan IV

Groźny uderzył na czele 40-tysięcznej armii na Inflanty, Batory zmuszony był zaniechać dalszej presji na zbuntowane miasto. W zamian za zniesienie tzw.

statutów Karnkowskiego, Gdańsk uznawał nowego władcę i wypłacał mu subsydia tak przecież potrzebne na nową wojnę z Moskwą. 16 grudnia 1577 król uroczyście

wjechał do miasta i przyjął przysięgę wierności od rady miejskiej.

Poszukując funduszy na nową wojnę z Rosją, Batory 22 września zgodził się na przejęcie kurateli (faktycznej regencji) nad chorym umysłowo księciem pruskim

Albrechtem Fryderykiem Hohenzollernem przez jego brata stryjecznego margrabiego Ansbach Jerzego Fryderyka. Warunkiem przeniesienia lenna było złożenie

hołdu królowi polskiemu i wpłacenie 200 000 guldenów do kasy królewskiej. Istotnie 20 lutego 1578 margrabia Jerzy Fryderyk von Ansbach złożył hołd lenny

Stefanowi Batoremu, przed kościołem św. Anny przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie.

Podobnie, chcąc skłonić szlachtę do uchwalenia nowych podatków na wojsko zaciężne, Batory zezwolił na utworzenie w 1578 Trybunału Koronnego, który

przejmując kompetencje władcy stał się najwyższym sądem apelacyjnym dla Korony Królestwa Polskiego. W 1581 powstał Trybunał Litewski o takich samych

kompetencjach.

Wojna z Rosją[edytuj] Osobny artykuł: wojna polsko-rosyjska 1577-1582.

Stefan Batory pod Pskowem, Jan MatejkoW 1579 rozpoczął wojnę o odebranie zagarniętych przez Rosję w poprzednim roku Inflant i utraconej jeszcze w 1563

ziemi połockiej. Przeprowadził trzy zwycięskie kampanie zaczepne na terytorium państwa rosyjskiego, do których zmobilizował przeciwko 200-tysięcznej armii

rosyjskiej ok. 48 tys. żołnierzy wraz z silną artylerią oblężniczą. Batory zreorganizował wojsko (utworzono piechotę wybraniecką wyposażoną w rusznice i

toporki do budowy mostów i umocnień polowych). Korzystał także z bardzo przydatnej w zdobywaniu twierdz formacji piechoty węgierskiej. W czasie pierwszej

kampanii zdobył w sierpniu 1579 Połock.

29 maja 1580 w Wilnie miała miejsce ceremonia wręczenia Batoremu papieskich darów - czapki i miecza[2].

Druga kampania, przeprowadzona w 1580, doprowadziła do zdobycia Wielkich Łuk. Wojskom polskim poddały się zdemoralizowane załogi Wieliża i Uświatu. Dzięki

zaciągnięciu pożyczki u książąt Rzeszy i przekazaniu 2/3 cła ryskiego na rzecz skarbu królewskiego, mógł Batory przeprowadzić już w 1581 następną kampanię,

podchodząc w sierpniu pod mury Pskowa. Batory oblegał bezskutecznie to miasto przez sześć miesięcy.

Jednakże na skutek wyczerpania i odcięcia wojsk moskiewskich w Inflantach, car Iwan IV zaproponował zawarcie pokoju. Przy mediacji dyplomaty watykańskiego

Antonia Possevina, wojna zakończyła się w styczniu 1582 podpisaniem rozejmu w Jamie Zapolskim, w wyniku którego Rzeczpospolita odzyskała prawie całe

Inflanty i Połock, a wojska Iwana IV zmuszone były do opuszczenia terytorium Inflant. Plany Iwana IV zdobycia przez Rosję dostępu do Bałtyku, czyli Europy,

legły w gruzach. Skutecznie opóźniło to proces wzrostu hegemonii państwa rosyjskiego w regionie o prawie sto lat.

Inflanty[edytuj]

Nagrobek Stefana Batorego w kaplicy Mariackiej na Wawelu

Sarkofag Stefana Batorego na WaweluPo wygranej wojnie Batory przystąpił do porządkowania administracji w odzyskanych Inflantach.

W 1583 na sejmiku w Kiesi komisarz generalny Stanisław Pękosławski ogłosił nadaną im przez władcę konstytucję Inflant. Namiestnictwo w tej prowincji król

złożył w ręce biskupa wileńskiego Jerzego Radziwiłła.

Z inicjatywy monarchy erygowano także nowe biskupstwo wendeńskie.

Po krótkotrwałym konflikcie zbrojnym, 20 kwietnia 1585 Rzeczpospolita przejęła od Danii, po wpłaceniu odszkodowania ziemię piltyńską.

Polityka wewnętrzna[edytuj]Najbliższym współpracownikiem i wiernym sojusznikiem króla w okresie jego panowania w Polsce był kanclerz wielki koronny Jan

Zamoyski. Niezmiernie utalentowany, przyczynił się do politycznych i gospodarczych sukcesów króla, a także wojskowych, jako hetman wielki koronny. W

czasie swego urzędowania, Jan Zamoyski stał się jednym z najbogatszych magnatów w Europie będąc także wielkim mecenasem sztuki.

Szczególną opieką otoczył Batory zakon jezuitów. Popierał zakładanie przez nich kolegiów w Połocku (1579), Rydze (1581), Dorpacie (1583), Grodnie i

Nieświeżu.

W 1579 podniósł wileńskie kolegium jezuickie do godności Akademii Wileńskiej. Była to wtedy druga uczelnia wyższa w Rzeczypospolitej, a jej pierwszym

rektorem został Piotr Skarga.

Mimo że król był gorliwym katolikiem, przestrzegał jednocześnie zasad tolerancji religijnej. W 1578 ostro potępił antyprotestancki tumult w Krakowie.

Zapobiegł też usunięciu z miasta warszawskich luteran.

Batory został ostrzeżony przez wojewodę sieradzkiego Olbrachta Łaskiego o przygotowaniach do zamachu na jego osobę czynionych przez banitę Samuela

Zborowskiego. Po jego pojmaniu król zatwierdził wyrok śmierci wydany przez Jana Zamoyskiego. Zborowski został ścięty 26 maja 1584 na dziedzińcu zamku

wawelskiego.

Powołany na Sejmie w 1585 sąd sejmowy rozpoczął rozpatrywanie skargi Zborowskich na naruszenie wolności szlacheckiej, ponieważ ich zdaniem krewny został

stracony bez sądu i z pogwałceniem praw Rzeczypospolitej.

Senat poparł w tym sporze Batorego, uznając iż dowody spisku Samuela Zborowskiego były ewidentne, a władca działał w stanie wyższej konieczności. Na

dodatek podważona została wiarygodność jednego z powodów – brata Samuela Krzysztofa, gdy wyszło na jaw, że on sam nasyłał skrytobójców na króla.

Nastawiona antybatoriańsko izba poselska, nie przyjęła tego werdyktu do wiadomości.

Stefan Batory zmarł w 1586 prawdopodobnie na mocznicę, co potwierdza sekcja zwłok[3]. Został pochowany w Katedrze Wawelskiej w Krakowie. Po nim królem

polskim został obrany Zygmunt III Waza (1587-1632).

źródło : Wikipedia.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------