JAZDA POLSKA

Stefan Pajączkowski

Wydawnictwo: Krajowa Agencja Wydawnicza
Oprawa: twarda
Stron: około 70
Stan: bardzo dobry (-)

Książka składa się z 10-stronnicowego wstępu oraz katalogu rycerzy, husarzy, ułanów, strzelców. Charakterystyka obejmuje opis słowny oraz ilustrację.

Wstęp

Jazda, zwana również konnicą i kawalerią, była główną i zasadniczą bronią w wojsku polskim. Dzieje dawnej Polski to dzieje jej jazdy, której bohaterski udział w walkach niemal zawsze decydował o wszystkich zwycięstwach Polaków. Jazda polska nie tylko wypełniała zwykle funkcje swej broni, ale również uczestniczyła w szturmach na ufortyfikowane obozy wroga, oblegała jego twierdze, a własne chroniła przed oblę­żeniem.

W pomroce dziejów trudno odnaleźć zalążki jazdy polskiej. Za pierwszą polską konnicę możemy uważać drużynę książęcą, oddział wojska głównie konnego, który stanowił podstawową część siły zbrojnej i jako taki przetrwał do podziału państwa polskiego przez Bolesława Krzywoustego.

Z chwilą rozdrobnienia państwa na księstwa dzielnicowe, poszczególni władcy nie mieli możności utrzymywania więk­szych drużyn, a główną siłę na dworze każdego z nich stano­wiło rycerstwo, wyłącznie konne, oraz powoływane pospolite ruszenie, które w średniowieczu wsławiło się w walkach pod Chmielnikiem, Legnicą i pod Płowcami. Zwycięstwo na polach Grunwaldu było pięknym, ale ostatnim wielkim czynem po­spolitego ruszenia. Traci ono stopniowo znaczenie i ustępuje pierwszeństwa wojskom zaciężnym. Zaciąg przeprowadzali rotmistrze upoważnieni przez króla tzw. „listem przypowied- nim . Zaciąg odbywał się systemem „towarzyskim", który polegał na tym, że rotmistrz przyjmował do swego oddziału tylko tzw. „towarzyszy", ci zaś zgłaszali się do służby ze swo­imi pocztami. Towarzyszami w jeździe była prawie wyłącznie szlachta co odpowiadało klasowemu charakterowi państwa pol­skiego i interesom rządzącej warstwy szlacheckiej.

Oddział wojska zaciężnego nazywał się w Polsce „rotą", a jego dowódca rotmistrzem. Od początku XVI wieku zaczęto używać nazwy „chorągiew", nawiązując w ten sposób do tra­dycji pospolitego ruszenia i z czasem nazwa ta weszła w po­wszechne użycie na określenie oddziału jazdy.
Chorągwie jazdy polskiej dzieliły się na kopijniczne i strzel- cze. Kopijnikami byli zasadniczo towarzysze, którzy służyli w ciężkim uzbrojeniu kopijniczym, ich zaś pocztowi posiadali z reguły uzbrojenie tańsze — strzelcze.

W chwili największego rozwoju pełnej zbroi, pojawił się w Polsce nowy rodzaj jazdy: husaria. Pierwsi nasi husarze, albo jak wówczas nazywano „racowie", byli pochodzenia nie­polskiego. Byli to Serbowie, przybyli z Węgier, służący „po racku" czy też „po ussarsku" tj. bez żadnego uzbrojenia ochron­nego, jedynie z tarczą, „drzewem" (kopią) i szablą. Była to więc początkowo jazda całkowicie lekka.

W XVI wieku zasadą powolnego lecz ciągłego rozwoju jazdy polskiej jest zapewnienie jej większej ruchliwości. Znika­ły mianowicie chorągwie kopijnicze, a pozostawały tylko strzel­cze i husarskie. Uzbrojenie ochronne husarzy składało się z lek­kiego pancerza i szyszaka oraz tarczy. W walce posługiwali się kopią i szablą. Strzelcy nie mieli uzbrojenia ochronnego, a wal­czyli kuszą, łukiem i szablą.
Stopniowo ciężka jazda wyszła z użycia, a funkcje jej, jako na­rzędzia przełamywania sił przeciwnika, przejęła husaria, której uzbrojenie ochronne umożliwiało rozwijanie natarcia w zwar­tym szyku. Była to ciężka jazda uderzeniowa, używana w roz­strzyga ącym momencie bitwy.
Oddziały strzeleckie przekształcały się w lekkie chorągwie, zwane początkowo kozackimi, a później od siedemdziesiątych lat XVII wieku — pancernymi. Do nich należała służba ubez-