Dbamy o Twoją prywatność
Dzięki plikom cookies i technologiom pokrewnym (np. piksele, SDK) oraz przetwarzaniu Twoich danych osobowych (między innymi unikalne identyfikatory, dane przeglądarki), możemy zapewnić, że dopasujemy do Ciebie wyświetlane treści.Wyrażając zgodę na przechowywanie informacji na urządzeniu końcowym lub dostęp do nich i przetwarzanie danych (w tym w obszarze profilowania, analiz rynkowych i statystycznych) sprawiasz, że łatwiej będzie odnaleźć Ci w Allegro dokładnie to, czego szukasz i potrzebujesz. Administratorem Twoich danych osobowych będzie Allegro a w niektórych przypadkach nasi partnerzy (10 partnerów), w tym tzw. “Zaufani Partnerzy IAB Europe” (2 partnerów). Informacja o celach przetwarzania danych osobowych przez naszych partnerów znajduje się w ich politykach ochrony prywatności.
My i nasi partnerzy możemy przetwarzać dane personalne w celach:
Przechowywanie informacji na urządzeniu lub dostęp do nich. Spersonalizowane reklamy i treści, pomiar reklam i treści, badanie odbiorców i ulepszanie usług. Zapewnienie bezpieczeństwa, zapobieganie oszustwom i naprawianie błędów. Dostarczanie i prezentowanie reklam i treści. Zapisanie decyzji dotyczących prywatności oraz informowanie o nich. Dopasowanie i łączenie danych z innych źródeł. Łączenie różnych urządzeń. Identyfikacja urządzeń na podstawie informacji przesyłanych automatycznie.
Twoje dane personalne przetwarzamy również w celu ułatwiania korzystania z naszych stronCele przetwarzania szczegółowo opisane są w ustawieniach dostępnych pod przyciskiem: “ZMIENIAM ZGODY” i w Polityce plików cookies.Zgodę wyrażasz dobrowolnie i jest ważna 12 miesięcy. Możesz ją w każdym momencie wycofać lub ponowić w zakładce Ustawienia plików cookies na stronie głównej. Wycofanie zgody nie wpływa na legalność uprzedniego przetwarzania.
![banner lap kupon button](data:image/svg+xml,<svg xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" viewBox="0 0 1200 301"></svg>)
- 11,00 zł
- Klucz do Biblii Wilfrid J.Harrington
- 21,99 zł z dostawą
- 115,00 zł
- Klucz do biblii Wilfrid J. Harrington
- 126,49 zł z dostawą
- 399,00 zł
- COLLAGE Baśnie 1990 Intersonus Szadkowski Gil 1 wydanie
- 410,49 zł z dostawą
Oferta archiwalna
HARRINGTON KLUCZ DO BIBLII RZADKIE WYDANIE 1997 (3016745257)
Kategoria: Religioznawstwo, nauki teologiczne
Lokalizacja: Kraków
Zakończona o 20:10 dnia 19.02.2013 r.
Sprzedano w licytacji za 61,00 zł
Opis
KLIKNIJ ABY PRZEJŚĆ DO SPISU TREŚCI
KLIKNIJ ABY PRZEJŚĆ DO OPISU KSIĄŻKI
KLIKNIJ ABY ZOBACZYĆ INNE WYSTAWIANE PRZEZE MNIE PRZEDMIOTY ZNAJDUJĄCE SIĘ W TEJ SAMEJ KATEGORII
KLIKNIJ ABY ZOBACZYĆ INNE WYSTAWIANE PRZEZE MNIE PRZEDMIOTY WEDŁUG CZASU ZAKOŃCZENIA
KLIKNIJ ABY ZOBACZYĆ INNE WYSTAWIANE PRZEZE MNIE PRZEDMIOTY WEDŁUG ILOŚCI OFERT
PONIŻEJ ZNAJDZIESZ MINIATURY ZDJĘĆ SPRZEDAWANEGO PRZEDMIOTU, WYSTARCZY KLIKNĄĆ NA JEDNĄ Z NICH A ZOSTANIESZ PRZENIESIONY DO ODPOWIEDNIEGO ZDJĘCIA W WIĘKSZYM FORMACIE ZNAJDUJĄCEGO SIĘ NA DOLE STRONY (CZASAMI TRZEBA CHWILĘ POCZEKAĆ NA DOGRANIE ZDJĘCIA).
![]()
![]()
![]()
![]()
![]()
![]()
![]()
![]()
![]()
PEŁNY TYTUŁ KSIĄŻKI -
AUTOR -
WYDAWNICTWO -
WYDANIE -
NAKŁAD - EGZ.
STAN KSIĄŻKI - JAK NA WIEK (ZGODNY
Z ZAŁĄCZONYM MATERIAŁEM ZDJĘCIOWYM) (wszystkie zdjęcia na aukcji przedstawiają
sprzedawany przedmiot).
RODZAJ OPRAWY -
ILOŚĆ STRON -
WYMIARY - x x CM (WYSOKOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GRUBOŚĆ W CENTYMETRACH)
WAGA - KG (WAGA BEZ OPAKOWANIA)
ILUSTRACJE, MAPY ITP. -
DARMOWA WYSYŁKA na terenie Polski niezależnie od ilości i wagi (przesyłka listem poleconym priorytetowym, ew. paczką priorytetową, jeśli łączna waga przekroczy 2kg), w przypadku wysyłki zagranicznej cena według cennika poczty polskiej.
KLIKNIJ ABY PRZEJŚĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ
SPIS TREŚCI LUB/I OPIS (Przypominam o kombinacji klawiszy Ctrl+F – przytrzymaj Ctrl i jednocześnie naciśnij klawisz F, w okienku które się pojawi wpisz dowolne szukane przez ciebie słowo, być może znajduje się ono w opisie mojej aukcji)
KLIKAJĄC TUTAJ MOŻESZ ŚCIĄGNĄĆ LUB OTWORZYĆ PLIK ZE SPISEM KOMPLETNYM
Wilfrid J. Harrington
Przedmowę opatrzył Roland de Vaux OP
Przełożył Józef Marzęcki
INSTYTUT WYDAWNICZY -PAX" WARSZAWA 1997
Tytut oryginału Key to the Bible
Oryginał został opatrzony następującymi pozwoleniami władz kościelnych
I-1I
Nihil obstat: Very Rev. Gilbert J. Graham OP, Censor Librorum
Imprimatur: f Most Rev. Cletus F. O'Donnell JCD
Administrator, Archdiocese of Chicago
III Nihil obstat: Rev. Bernard O'Riley OP, Rev. Augustine Rock OP
Censores Deputati
Imprimatur: f Most. Rev. John P. Cody DD, Archbishop of Chicago May 25, 1966
Projekt okładki i stron tytułowych Jerzy Grzegorkiewicz
Redaktor wznowienia Zofia Olszewska
Indeks sporządzili Cyprian Wilanowski Władysław Zaremba
Redaktor techniczny Ewa Dębnicka
Spis treści
Słowo wstępne.5
Przedmowa .7
Wykaz skrótów .9
Część pierwsza: Objawienie: Biblia.11
Rozdział I: Słowo pisane. 13
Księgi Biblii . 14
Formowanie się Biblii. 15
Stary Testament . 15
Nowy Testament. 22
Pisma biblijne w porządku chronologicznym. 23
Rozdział II: Natchnienie biblijne i prawda Pisma Świętego . 27
Fakt natchnienia biblijnego .27
Natchnienie w Biblii.28
Objawienie w Biblii.31
Teologia natchnienia .35
Prawda Pisma Świętego .37
Rozdział III: Interpretacja Pisma Świętego.39
Słowo Boga do ludzi .39
Formy literackie .40
Lud słowa .41
Biblia w Kościele.43
Rozdział IV: Kanon Pisma Świętego.45
Kanon i kanoniczność.45
Księgi deuterokanoniczne i apokryficzne.46
Tworzenie się kanonu.47
Historia kanonu Starego Testamentu.47
Historia kanonu Nowego Testamentu.49
Natura kanoniczności .52
Rozdział V: Krytyka biblijna .54
Krytyka tekstowa . 55
Krytyka werbalna. 55
Warianty mimowolne. 55
Warianty umyślne. 55
Krytyka zewnętrzna . 56
Krytyka wewnętrzna. 56
Krytyka literacka. 57
Język . . 57
Kompozycja . 5§
Analiaza treści księgi.5g
Konieczność wyśledzenia źródeł.58
Forma literacka . 58
Geneza utworu. 59
Świadectwo zewnętrzne .59
Świadectwo wewnętrzne. 59
Krytyka historyczna. 60
Rozdział VI: Zarys historii Izraela.62
Świat początków Izraela . .62
Świat starożytny w trzeciem tysiącleciu przed Chr.62
Mezopotamia . 63
Egipt .63
Palestyna .63
W przededniu ery patriarchów .64
Mezopotamia . 64
Egipt .64
Palestyna . 64
Era patriarchów . 65
Mezopotamia . 65
Egipt. . 66
Hetyci .68
Habiru. 68
Palestyna .69
Patriarchowie . 69
Exodus i podbój. 71
Tło historyczne . 7j
Egipt .71
Ludy morskie . 72
Kanaan . 72
Exodus . 73
Podbój . 74
Okres Sędziów . 76
Tło historyczne . 76
Amfiktionia . 76
Okres Sędziów .77
Sytuacja polityczna w początkach okresu Sędziów.77
Izraelici .77
Kananejczycy i podział Izraela .78
Filistyni .78
Transjordania .79
Sędziowie .79
Otniel .79
Ehud .79
Reakcja kananejska .79
Medianici.80
Transjordania .81
Niebezpieczeństwo filistyńskie.81
Powstanie monarchii .82
Instytucja monarchii.82
Tradycje .83
Tradycja antymonarchiczna (1 Sm 8; 10,17-24; 12) . 83
Tradycja monarchiczna (1 Sm 9; 10,1-16; 11).83
Panowanie Saula .84
Panowanie Dawida (ok. 1010-970).85
Wojna o niepodległość .85
Państwo Dawida .86
Zaburzenia wewnętrzne .86
Następstwo tronu.87
Panowanie Salomona (ok. 970-931) .87
Państwo Salomona .88
Administracja królestwa.88
Wielkie budowle .89
Odwrotna strona medalu .89
Podzielona monarchia . 90
Rozłam (1 Krl 12; 2 Krn 10). 90
Historyczne tło podzielonej monarchii.91
Asyria .91
Egipt .94
Damaszek .95
Babilon . 96
Królestwo Izraela .97
Dynastia Jeroboama I .97
Jeroboam I (931-910): 1 Krl 12,20 - 14,20; por. 2 Krn 13 97
Nadab (910-909): 1 Krl 15,25-32.98
Dynastia Baszy .98
Basza (909-886): 1 Krl 15,33 - 16,7. ' 98
Ela (886-885): 1 Krl 16,8-14.98
Zimri (885 - siedem dni): 1 Krl 16,15-22.98
Dynastia Omriego .98
Omri (885-874): 1 Krl 16,23-28.98
Achab (874-853): 1 Krl 16,19 - 22,40.99
Ochozjasz (853-852): 1 Krl 22,52 -2 Krl 1,18.100
Jehoram (852-841): 2 Krl 3,1 - 10,17.100
Dynastia Jehu .100
Jehu (841-814): 2 Krl 10,28-36.100
Jehoachaz (814-798): 2 Krl 13,1-9.101
Jehoasz (798-783): 2 Krl 13,10-13.101
Jeroboam II (783-743): 2 Krl 14,23-29.101
Zachariasz (743): 2 Krl 15,8-12.102
Szallum (743): 2 Krl 15,13-16 .102
Dynastia Menachema .102
Menachem (743-738): 2 Krl 15,17-22.102
Pekachiasz (738-737): 2 Krl 15,23-26.102
Pękach (737-732): 2 Krl 15,27-31 .102
Ozeasz (732-724): 2 Krl 17,1-4.103
Królestwo Judy.104
Roboam (931-913): 1 Krl 14,21-31; 2 Krn 10-12.104
Abijam (913-911): 1 Krl 15,1-8; 2 Krn 13.104
Asa (911-870): 1 Krl 15,9-24; 2 Krn 14-16.104
Jozafat (870-848): 1 Krl 22,41-51; 2 Krn 17-20.105
Jehoram (848-841): 2 Krl 8,16-24; 2 Krn 21.105
Ochozjasz (841): 2 Krl 8,25 - 9,29; 2 Krn 22,1-9.106
Atalia (841-835): 2 Krl 11; 2 Krn 22,10 - 23,11.106
Joasz (835-796): 2 Krl 12; 2 Krn 24.106
Amazjasz (796-781): 2 Krl 14,1-22; 2 Krn 25.107
Ozjasz (Azariasz) (781-740): 2 Krl 15,1-6; 2 Krn 26 . 107
Jotam (740-736): 2 Krl 15,32-38; 2 Krn 27.107
Achaz (736-716): 2 Krl 16; 2 Krn 28.107
Ezechiasz (716-687): 2 Krl 18-20; 2 Krn 29-32.109
Relacja asyryjska.109
Relacja biblijna .110
Manasses (687-642): 2 Krl 21,1-18; 2 Krn 33,1-20.110
Amon (642-640): 2 Krl 21,19-26; 2 Krn 21-25.111
Jozjasz (640-609): 2 Krl 22,1 - 23,30; 2 Krn 34-35 . . . .111
Jehoachaz (609): 2 Krl 23,31-35; 2 Krn 36,1-4.112
Jehojakim (609-597): 2 Krl 23,36 - 24,6; 2 Krn 36,5-8 . . .112
Jehojakin (597): 2 Krl 24,8-17; 2 Krn 36,9-10.112
Sedecjasz (597-587): 2 Krl 24,18-25,7; 2 Krn 36,11-13 . . .113
Po upadku Jerozolimy.113
Wygnanie i odbudowa gminy.116
Tło historyczne .116
Ostatnie lata państwa babilońskiego.116
Powstanie Persji .116
Juda po 587 r.118
Wygnańcy w Babilonie .118
Odbudowa gminy .119
Dzieło Nehemiasza i Ezdrasza.120
Tło historyczne .120
Chronologia ksiąg: Ezdrasza i Nehemiasza.121
Nehemiasz.122
Ezdrasz .123
Kolonia elefantyńska .125
Od Ezdrasza do Antiocha IV.126
Tło historyczne .126
Koniec imperium perskiego .126
Aleksander Wielki (336-323).126
Następcy Aleksandra .127
Żydzi pod rządami Ptolemeuszy .128
Żydzi pod rządmi Seleucydów.128
Żydowska diaspora.129
Powstanie machebejskie i dynastia hasmonejska.130
Tło historyczne: od Antiocha IV do Antiocha VII (175-129) . . 130
Powstanie machebejskie (1, 2 Mch; Dn).132
Prześladowanie ze strony Antiocha IV .132
Święta wojna (167-164) .133
Ekspedycje karne (164-163).133
Niepowodzenia i chwila wytchnienia (162).134
Wojna w sprawie Alkimosa (161-159).134
Chwila wytchnienia (159-152) .134
Równowaga sił (152-143).135
Niezależność .136
Dynastia hasmonejska.136
Jan Hyrkan I, arcykapłan (134-104).136
Aristobulos I, arcykapłan i król (104-103).137
Aleksander Jannaj, arcykapłan i król (103-76).137
Aleksandra, królowa (76-67).138
Aristobulos II, arcykapłan i król (67-63).138
Jan Hyrkan II, arcykapłan i etnarcha (63-40).138
Antygonos, arcykapłan i król (40-37).139
Rozdział VII: Zarys historii czasów nowotestamentowych . . . .140
Świat grecko-rzymski.140
Cesarstwo rzymskie.140
Kierunki filozoficzne .142
Epikureizm.143
Stoicyzm .143
Kierunki religijne . 144
Religie misteryjne. . 144
Kult cesarzy . 145
Świat żydowski. 146
Palestyna pod władzą Rzymian. 146
Dynastia herodiańska . 146
Herod Wielki (37-4 przed Chr.). 146
Synowie Heroda . 148
Agryppa I, król (41-44 po Chr.). 149
Agryppa II . 149
Rzymscy prokuratorzy. 150
Wojna żydowska i jej następstwa. 152
Żydowskie sekty religijne. 154
Faryzeusze i saduceusze . 154
Faryzeusze . 154
Saduceusze . 155
Uczeni w Piśmie . 156
Sanhedryn . 157
Esseńczycy . 157
Inne grupy. 161
Zeloci. 161
Herodianie . 161
Samarytanie. 162
Żydowska diaspora. 162
Chronologia życia Jezusa . 165
Narodziny Jezusa . 165
Działalność publiczna . 167
Śmierć Jezusa. 168
Epoka apostolska . 169
Gmina jerozolimska . 170
Dwunastu . 170
Starsi. 170
Piotr . 170
Jakub „brat Pana" . 171
Dwie grupy. 172
Rozwój Kościoła . 173
Jerozolima . 173
Judea i Samaria . 174
Krańce ziemi . 176
Św. Paweł: chronologia i podróże misyjne. 177
Chronologia . 178
Chronologiczne wskazówki z historii świeckiej. 178
Prokonsulat Galliona w Achai . 178
Odwołanie Feliksa i mianowanie Festusa. 178
Chronologiczne wskazówki w Nowym Testamencie . . . .178
Nawrócenie Pawła .178
Epizody pochodzące z okresu nawrócenia.179
Narodziny Pawła.179
Podróże misyjne.179
Pierwsza podróż misyjna: wiosna 45 - wiosna 49 (Dz 13-14) . 179 Druga podróż misyjna: jesień 49 -jesień 52 (Dz 15,36 -18,22) 180 Trzecia podróż misyjna: wiosna 53 - wiosna 58 (Dz 18,23 - 21,16) 182 Podróż do Rzymu (jesień 60 - wiosna 61) i lata końcowe . .183 Tabela chronologiczna.184
Część druga: Obietnica: Stary Testament. 185
Rozdział I: Pentateuch . 187
Pentateuch jako całość . 187
Geneza Petateuchu. 188
Cztery tradycje . 188
Tradycja jahwistyczna . 188
Tradycja elohistyczna . 189
Tradycja kapłańska . 189
Tradycja deuteronomiczna. 189
Podsumowanie . 190
Formowanie się tradycji. 190
Formowanie się Pentateuchu . 191
Właściwości tradycji . 192
Jahwista . 192
Historia pierwotna . 194
Tradycja patriarsza . 194
Tradycja Mojżeszowa . 195
Elohista. 195
Deuteronomista . 196
Tradycja kapłańska. 198
Posłannictwo Pentateuchu . 200
Doktrynalne aspekty Pentateuchu. 201
Teologia historii pierwotnej.201
Kapłańska historia pierwotna . 201
Historia pierwotna jahwisty . 203
Exodus . 207
Przymierza. 208
Przymierze z Noem. 208
Przymierze z Abrahamem (Rdz 17,1-14). 209
Przymierze na Synaju . 209
Prawo . 211
Rozdział II: Historia deuteronomiczna. 213
Sumienie narodu . 214
Księga Powtórzonego Prawa . 217
Historia deuteronomiczna . 218
Księga Jozuego. 219
Księga Sędziów. 220
Księgi Samuela . 221
Księgi Królewskie . 222
Zakończenie . 224
Rozdział III: Księgi profetyczne.225
Ruch prorocki .226
Nazwa .226
Grupy prorockie.226
Wczesne grupy prorockie.226
„Synowie proroccy".227
Prorocy instytucjonalni, czyli zawodowi.228
Prorocy klasyczni.228
Prorocy z powołania .228
Pisma profetyczne .229
Prorok i proroctwo.229
Psychologia proroka.229
Kryterium prawdziwego proroka .231
Literatura profetyczna.231
Kompozycja ksiąg .232
Księgi profetyczne w porządku chronologicznym.232
Prorocy VIII w.233
Arnos .233
Prorok .233
Księga .233
Posłannictwo .234
Ozeasz .235
Prorok .235
Posłannictwo .236
Izajasz 1-39 .237
Prorok .237
Księga .238
Posłannictwo .238
Micheasz .239
Prorok .239
Księga .239
Posłannictwo .240
Prorocy VII w. i początku VI w.240
Sofoniasz .240
Prorok .240
Księga .240
Posłannictwo .241
Nahum .241
Prorok .241
Księga .241
Posłannictwo .241
Habakuk .242
Prorok .242
Księga .242
Posłannictwo .242
Jeremiasz .243
Prorok .243
Księga .243
Posłannictwo .244
Apendyks: Lamentacje.246
Prorocy doby wygnania.247
Ezechiel.247
Księga .247
Posłannictwo .248
Deutero-Izajasz .251
Autorstwo i data.251
Posłannictwo .251
Cierpiący sługa Jahwe.253
Prorocy VI w.254
Izajasz 56-66 .254
Autorstwo .254
Posłannictwo .254
Aggeusz.254
Prorok .254
Posłannictwo .255
Zachariasz 1-8 .255
Prorok .255
Posłannictwo .255
Prorocy V w.256
Izajasz 34-35; 24-27 .256
Izajasz 34-35: „Mała Apokalipsa".256
Autorstwo i data.256
Idee .256
Izajasz 24-27: „Wielka Apokalipsa" .257
Autorstwo i data.257
Idee .257
Malachiasz.257
Autorstwo i data.257
Posłannictwo . 258
Abdiasz. 258
Autorstwo . 258
Posłannictwo . 258
Prorocy IV w. 259
Joel . 259
Autorstwo i data. 259
Posłannictwo . 259
Zachariasz 9-14. 259
Autorstwo i data. 259
Posłannictwo . 260
Mesjanizm . 260
Rozwój idei mesjanicznej. 261
Ogólne oczekiwanie mesjaniczne. 261
Mesjanizm dynastyczny . 261
Mesjanizm osobowy. 263
Mesjanizm bez Mesjasza . 263
Mesjasz. 263
Rozdział IV: Literatura mądrościowa.265
Mądrość Wschodu.266
Mądrość Izraela.266
Geneza mądrości w Izraelu.266
Istota i formy mądrości w Izraelu.267
Księga Przysłów.268
Struktura Przysłów.269
Posłannictwo .270
Księga Hioba .271
Podział .271
Autorstwo i data .273
Problem Hioba .274
Kohelet (Eklezjastes) .275
Autorstwo i data .276
Światopogląd Koheleta .277
Syrach .277
Autorstwo i data .278
Tekst i wersje.278
Kompozycja i plan.279
Doktryna .280
Księga Mądrości .280
Autorstwo i data .281
Plan .281
Forma literacka.283
Midrasz .284
W Starym Testamencie. 284
W literaturze rabinicznej . 285
Formy midraszu . 285
Halacha . 285
Hagada . 285
Doktryna . 286
Mądrość Boża . 287
Źródło mądrości. 287
Personifikacja mądrości . 288
Jezus i mądrość. 288
Pieśń nad Pieśniami . 289
Księga . 289
Autorstwo i data . 290
Interpretacja . 290
Posłannictwo . 292
Rozdział V: Psalmy . 295
Klasyfikacja psalmów. 295
Psalmy błagalne. 296
Psalmy błagania indywidualnego. 296
Sitz im Leben. 296
Bliskie niebezpieczeństwo śmierci . 296
Choroba. 297
Fałszywe oskarżenie. 297
Psalmy błagania wspólnotowego. 298
Psalmy dziękczynne . 299
Psalmy dziękczynienia indywidualnego . 299
Psalmy dziękczynienia narodowego . 300
Hymny pochwalne. 301
Psalmy królewskie. 302
Psalmy Syjonu . 303
Psalmy królowania Jahwe . 304
Inne grupy . 305
Psalmy mądrościowe . 305
Psalmy liturgii deuteronomicznej . 305
Modlitwy różne. 306
Doktrynalne aspekty psalmów. 306
Starotestamentowe pojęcie dziękczynienia . 306
Królowanie Jahwe . 308
Rozdział VI: Historia Kronikarza . 310
Pierwsza i druga księga Kronik. 310
Księga . 310
Tytuł . 310
Data . 311
Forma literacka. 311
Cel Kronik . 312
Ezdrasz i Nehemiasz. 314
Chronologia . 314
Ojciec judaizmu. 315
Posłannictwo Kronikarza . 316
Rozdział VII: Księgi Machabejskie.319
Pierwsza księga Machabejska .319
Druga księga Machabejska.321
Rozdział VIII: Pisma.325
Rut .325
Księga .325
Posłannictwo .326
Jonasz .327
Posłannictwo .327
Tobiasz .328
Posłannictwo .329
Barach.330
Posłannictwo .330
Daniel .331
Księga .331
Forma literacka.332
Hagada .332
Peszer midrasz.333
Apokalipsa.334
Autor .336
Uzupełnienia .337
Uzupełnienie rozdziału 3 .337
Rozdziały 13-14 .337
Teologia historii.338
Syn człowieczy (Dn 7,13-14).339
Estera .341
Forma literacka.342
Posłannictwo .343
Judyta .343
Posłannictwo .345
Apendyks: Wartość i autorytet Starego Testamentu.347
Napotkane trudności .347
Niepożądany Stary Testament .347
Poziomy znaczeniowe w Starym Testamencie.348
Chrześcijańska interpretacja Starego Testamentu.349
W stronę rozwiązania trudności .351
Posługa teologii biblijnej .351
Stary Testament - księga, na którą czekano.353
Część trzecia: Wypełnienie: Nowy Testament.357
Rozdział I: Formacja Ewangelii synoptycznych.359
Słowa i czyny Jezusa.360
Powiedzenia (logia).360
Opowieści .361
Tradycja apostolska .362
Nauczanie .362
Krytyka form Ewangelii synoptycznych.364
Przedsynoptyczne jednostki literackie.367
Liturgia .367
Nauczanie misyjne .368
Didache .368
Fakt i interpretacja w tradycji.369
Demitologizacja Ewangelii .370
Ewangeliści .371
Krytyka redakcji.371
Tradycja i redakcja.372
Różne płaszczyzny redaktorskie.374
Różne sytuacje życiowe.375
Problem synoptyczny .376
Fakt .376
Zgodności .377
Różnice .377
Problem.378
W stronę rozwiązania .378
Teoria dwu źródeł.378
Nowa teoria .379
Dokumenty podstawowe .379
Dokumenty pośrednie .379
Ewangelie.380
Rozdział II: Ewangelia św. Marka.382
Autorstwo, przeznaczenie i data.382
Świadectwo tradycji.382
Styl Marka .'.383
Schematyzacja .383
Dwoistość .383
Określenie czasu lub miejsca: wyrażenia dwustopniowe . . . 384
Podwójne pytania i antytetyczne paralelizmy.384
Oratio obliqua i oratio recta.385
Ewangelia .385
Plan.386
Cel Ewangelii Marka.387
Tajemnica mesjaniczna .389
Rozdział III: Ewangelia św. Mateusza. 391
Autorstwo, przeznaczenie i data. 391
Plan. 391
Struktura . 392
Środowisko Mateusza. 394
Wspólnota, czyli Kościół, u Mateusza. 395
Kazanie na Górze. 396
Wielkie polecenie, Mt 28,18-20. 398
Rozdział IV: Ewangelia św. Łukasza . 400
Autorstwo, przeznaczenie i data. 400
Plan. 400
Sługa słowa . 401
Historyk . 401
Ewangelista . 402
Cel . 403
Posłannictwo Łukasza. 404
Uniwersalizm . 404
Zbawca. 404
Bogaci i ubodzy. 406
Modlitwa, radość, pokój. 407
Rozdział V: Dzieje Apostolskie . 409
Autor i data. 409
Cel i zakres . 409
Plan. 411
Źródła . 412
1,12 - 15,35 . 412
15,36 - 28,29. 413
Mowy . 414
Historyczność . 415
Doktryna . 416
Kerygmat . 416
Duch Święty . 418
Rozdział VI: Listy Pawiowe .421
Listy Nowego Testamentu .421
List zwykły a list-epistoła.421
Język i styl Pawła .422
Pierwszy i drugi list do Tesaloniczan.422
Pierwszy list do Tesaloniczan .422
Kościół w Tesalonice .422
Cel i streszczenie listu.423
Plan .424
Drugi list do Tesaloniczan .424
Cel i streszczenie.424
Plan .425
Listy większe.425
List do Galatów.425
Kościół w Galacji .425
Plan .426
Okoliczności napisania listu i streszczenie.426
Pierwszy list do Koryntian.428
Kościół w Koryncie.428
Plan listu .428
Okoliczności napisania listu i streszczenie.428
Drugi list do Koryntian.432
Okoliczności napisania listu i data.432
Plan .433
Streszczenie.433
List do Rzymian.437
Kościół rzymski .437
Okoliczności napisania listu i data.438
Plan .439
Streszczenie.440
Listy więzienne .445
List do Filipian.446
Kościół w Filippi.446
Integralność .446
Miejsce powstania i data.447
Plan .448
List do Filemona .449
List do Kolosan.450
Kościół w Kolosach.450
Autorstwo i data.450
Plan .451
Pseudonimowość .451
Streszczenie.452
Błędy Kolosan.453
List do Efezjan .455
Przeznaczenie listu .455
Autorstwo .455
Plan .457
Streszczenie.458
Doktryna .460
Kosmiczne zwierzchnictwo Chrystusa.460
Kościół .461
Misterium .462
Listy pasterskie.463
Wspólne cechy listów pasterskich.463
Autorstwo .464
Błędy.464
Organizacja Kościoła .466
Styl i słownictwo.466
Pierwszy list do Tymoteusza.467
Plan .467
Streszczenie.467
List do Tytusa .470
Plan .470
Streszczenie.470
Drugi list do Tymoteusza.471
Plan .471
Streszczenie.472
List do Hebrajczyków.473
Okoliczności napisania listu .474
Autorstwo, pochodzenie i data.475
Struktura literacka .475
Plan .476
Wzorzec myślowy .477
Rozdział VII: Listy powszechne. 481
List św. Jakuba. 481
Okoliczności napisania listu . 482
Streszczenie. 482
Pierwszy list św. Piotra. 485
Okoliczności napisania listu. 485
Autorstwo . 485
Streszczenie. 485
List św. Judy. 489
Cel . 489
Autorstwo . 490
Streszczenie. 490
Drugi list św. Piotra. 491
Cel . 491
Autorstwo . 491
Streszczenie.492
Rozdział VIII: Pisma św. Jana.494
Czwarta Ewangelia.494
Autorstwo .494
Etap 1 .494
Etap 2 .494
Etap 3 .495
Etap 4 .495
Etap 5 .495
Specjalny charakter Ewangelii św. Jana.496
Stosunek do synoptyków.497
Zarys Ewangelii .498
Ruch myślowy .500
Tradycja Janowa .502
Teologia Janowa.504
Słowo .504
Wiara .505
Duch .507
Trzy listy św. Jana.508
Pierwszy list św. Jana.508
Plan .508
Cel .510
Posłannictwo .510
Drugi i trzeci list św. Jana.512
Apokalipsa św. Jana .513
Autorstwo .513
Forma literacka .513
Cel .515
Plan .517
Interpretacja .519
Listy .519
Wizje prorocze.519
Część I: Kościół i Izrael (4-11).521
Część II: Kościół i Rzym pogański (12,1-20,15) . . .524 Część III: Nowe Jeruzalem (21,1 - 22,5).525
Bibliografia .528
Nota od wydawcy.549
Indeks imion własnych, nazw etnicznych i geograficznych . . . .551
Indeks imion własnych, nazw etnicznych i geograficznych
Aaron Abarnahara Abdiasz Abdon Abel Abiasz (Abijjam) Abiatar Abijjam zob Abiasz Abilene Abimelek król Geraru Abimelek syn Gedeona Abner Abraham - - Absalom Achab Achaik Achaja Achaz - - Achetaton (Tell-el-Amarna) Achiasz Achior Adad-Nirari I Adad-Nirari II Adad-Nirari III Adam Adasa Adoniasz Adoniram Adullam Aelia Capitolina Afairema Afek Afrodyta Afryka Agabos Aggeusz Agryppa I zob Herod Agryppa I Agryppa II zob Herod Agryppa II Agur Ahmose Ain Gedi Aj Ajjalon Akad Akadowie Akcjum Akiba Akisz Akko Akra - Akre zob Ptolemais Akrokorynt Akwila Albinus Aleksander Balas Aleksander brązownik Aleksander Jannaj Aleksander syn Aristobulosa II Aleksander syn Heroda Wielkiego Aleksander Wielki - Aleksandra (Salome) Aleksandra świekra Heroda Wielkiego Aleksandreion Aleksandria - - Alfeusz Alkimos Amalekici Amarna Amasa Amazis Amazjasz kapłan Amazjasz król judzki Ambiwiusz Marek Amel-Marduk (Ewil-Merodach) Amenofis IV (Echnaton) Amfipolis Ammon Ammonici Amnon Amon bóg egipski Amon król judzki Amoryci Arnos - - Amyntas Ananiasz arcykapłan Ananiasz mąż Safiry Ananus zob Annasz Ananus II zob Ananiasz arcykapłan Anat Anat-Betel Anatot Ancyra (Ankara) Andronikos Anglia Ankara zob Ancyra Anna matka Samuela Anna prorokini Annasz Anniusz Rufus Anszan Antioch I Soter Antioch II Teos Antioch III Wielki Antioch IV Epifanes - - Antioch V Eupator Antioch VI Antioch VII Sidetes Antioch syn Seleukosa Antiochia Pizydyjska Antiochia Syryjska - - Antonia Antoniusz Marek Antygonos generał Aleksandra Wielkiego Antygonos syn Aristobulosa II Antygonos syn Jana Hyrkana Antyliban Antypas zob Herod Antypas Antypater syn Heroda Wielkiego Antypater zarządca Idumei Apolonia Apollonios dowódca Antiocha IV Apollonios pisarz Apollonios zarządca Celesyrii Apollos Appia Apries (Chofra) Araba Arabia Arabowie Arabska Pustynia Arabski Półwysep Aram Aramejczycy Aram-Neharaim Aram-Soba Archelaos Archip Aretas II Aretas IV Arfaksad Aristobulos I Aristobulos II Aristobulos syn Heroda Wielkiego Armenia Arnon Arsaces Arsames Arses Artakserkses I Długoręki - Artakserkses II Mnemon Artakserkses III Ochos Artemas Artemida (Diana) Arystoteles Asa Asera pokolenia Assarhaddon Assur (Asyria) Assurbanipal Assurdan II Assurdan III Assuretililani Assurnazirpal II Assurnirari V Assurubalit I Assurubalit II Astyages Asuan Asyria - - Asyryjczycy Aszdod Aszera Aszkelon Asztarte Asztoret Atalia Atanazy Wielki Ateny Aton Attalia Attalos II Auaris (Tanis) August zob Oktawian August August syn Cezara Augustyn Aureliusz Auranitis Azariasz anioł Rafał Azariasz król judzki zob Ozjasz Azariasz towarzysz Daniela Azeka Azja A Środkowa A Zachodnia Azja Mniejsza - Azja prowincja Azot Baal Baalat Babel Babilon - Babilonia Babilończycy - Bagoas Bagoasz Bakchides Balaam Baltazar Bałkany Barak - Bar-Giora Szymon Bar-Kochba Szymon (Bar-Koseba Ben--Koseba) Barnaba - Ban James Baruch Basza Baszan Batanea Batszeba Bazyli Wielki Beelzebul Beerot Beer-Szeba Beer-Zet Bel Belial Ben-Hadad I Ben-Hadad II Ben-Hadad III Beniamina pokolenie - Ben Koseba zob Ben-Kochba Szymon Benoit Pierre Ben Syrach zob Syrach syn Eleazara Berea Berenike Betania Betel Bet-Horon Betlejem Bet-Rehob Betsaida-Julia Bet-Sur Bet-Szean - Bet-Szemesz Betulia Bet-Zacharia Bildad Bitynia Bizancjum Bogazköy (Hattuszasz) Boismard M-E Booz Bright John Brown Raymond E Brutus Brytania Bubastis Bultmann Rudolf Byblos Canterbury Cavalla (Neapolis) Celesyria Celtowie Cezar Gajusz Juliusz Cezarea Filipowa (Paneas) Cezarea Nadmorska - Chalcedon Chaldea Chaldejczycy Chalkis Cham Chanani Chananiasz Chan un Chazael Chefira Chilkiasz kapłan z Jerozolimy Chilkiasz ojciec Jeremiasza Chloe Chofra zob Apries Chrystus zob Jezus Chrystus Colonia Aelia Capitolina zob Aelia Capi- tolina Conzelmann Hans Cyceron Cylicja Cylicyjskie Wrota Cypr Cyprian Cyrus Mîodszy Cyrus Wielki - Cyryl Jerozolimski Czerwone Morze Damaszek - - Dan miasto Dana pokolenie - Danel Daniel - Dariusz I Dariusz II No tos Dariusz III Kodoman Datema Dawid - - - - - - Dea Roma Debir Debora - Dekapolis Delajasz Delfy Demas Demeter Demetriusz I Soter Demetriusz II Nikator Demetriusz kaznodzieja Demetriusz syn Seleukosa IV Derbe Deutero-Izajasz - - Deutero-Zachariasz Diana Efeska (Artemida) Dibelius Martin Dina Dionizos Dionizy członek Areopagu Dionizy Mały Diotrefes Dodd C H Dok Domicjan Donlan Thomas C Dor Doris Douay Druzylla Dyrrachium Eben-Haezer Echnaton (Amenofis IV) Eden Edessa Edom Edomici Efez - Efraim E pokolenie - Egea E Morze Egipcjanie Egipt - - - - - Eglon król moabicki Eglon miejscowość Ehud Ekbatana Eklezjastes zob Kohelet Ekron Eksuperiusz El Ela Elam Elamici Elat Eleazar Machabeusz Eleazar ojciec Syracha Eleazar przywódca powstania Eleazar syn Syracha Elefantyna Eleuzis Eliakim zob Jehojakim Eliasz Eliaszib Elihu Elifaz Elizeusz - Elkana Elkosz Elon Elymais Elżbieta Emmanuel Emmaus Enosz En-Rogel Epafras Epafrodyt Epifaniusz Epikur Epimenides Epir Erazm z Rotterdamu Esjon-Geber Estera Eszem-Betel Esznunna Etbaal Etiopczycy Etiopia Eufrat Europa Euzebiusz z Cezarei Ewa Ewil-Merodach (Amel-Marduk) Ezaw Ezdrasz - - Ezdrelon (Jezreel) - Ezechiasz król judzki - Ezechiasz przodek Sofoniasza Ezechiel - - - Fadus Kuspiusz Farsalos Fasael Feba Feliks Antoniusz Fenicja Fenicjanie Festus Porcjusz Feuillet A Filadelfia Filemon Filetos Filip apostoł Filip diakon Filip dowódca w Akrze Filip Macedoński Filip regent Antiocha IV Filip syn Heroda Wielkiego - Filipianie - Filippi - Filistia Filistyni - - Filon Flender Helmut Florencja Florus Gesjusz Fortunat Frygia Gabiniusz Gad prorok Gada pokolenie Gajus gospodarz Pawła apostoła Gajus uczeń Jana ewangelisty Galaci - Galacja Galatius Pontus Galba Galia Galilea - Galilejczycy Galilejskie Jezioro (Morze) zob Genezaret Gallio Lucjusz Juniusz Gallus Cestiusz Gamaliel Garizim Gat Gaugamela Gaulanitis Gaumata Gaza Gęba Gedeon (Jerubbaal) - Genezaret Geraza Germania Geszem Getsemani Gezer Gibea Gibeon Gibeonici Gihon Gilboa Gilead Gilgal Girgaszyci Gobryas Godoliasz Goliat Gomer Gomora Gorgiasz Gratus Waleriusz Grecja Grecy Grzegorz z Nazjanzu Grzegorz z Nyssy Gunkel H Gutejczycy Habakuk Habiru Hadad Hadadezer Hades bóg Hades podziemie Hadrian Hamat Hammurabi Hannibal Har-Magedon Haroszet Harran Hasmon Hasmoneusze - Hattuszasz (Bogazköy) Hattuszilisz III Hazor Hebrajczycy Hebron H-Mambre Hegezyp Helam Heli Heliodoros Henoch Herem-Betel Hermes Hermon Herod Agryppa I - Herod Agryppa II - Herod Antypas - Herod Filip - Herod syn Aristobulosa Herod Wielki - - Herodiada - Herodium Heszbon Hetyci - - Hierapolis Hieronim Hillel Hiob - Hippona Hiram I Hiszpania Hiwwici Holofernes Horacy Horeb Horemheb Horyci zob Huryci Huryci (Horyci) Hyksosi - Hymenajos Ibsan Idumea Ignacy Antiocheński Ikonium Illyricum Inaros Indie Indus Innocenty I Ipsos Iran Ireneusz Isin Issachara pokolenie Issos Iszbaal (Iszboszet) Iszboszet (Iszbaal) Isztar Italczycy Italia Iturea Izaak Izajasz - - - Izauria Izebel Izmael syn Abrahama Izmael syn Nataniasza Izrael królestwo północne - - - - - - - Izrael lud - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Izraelici - - Izyda Jabbok Jadoniasz Jael Jafa zob Joppa Jafet Jair sędzia Jair zwierzchnik synagogi Jakub I Jakub „brat Pana" - Jakub Mniejszy apostoł - Jakub Większy apostoł Jakub syn Judy Galilejczyka Jakub syn Izaaka - Jambres Jamnia (Yawne) Jan Chrzciciel Jan Damasceński Jan ewangelista - - - - - Jan Galilejczyk Jan Hyrkan I Jan Hyrkan II Jan Machabeusz Jan Marek Jan syn Szymona Machabeusza Jan z Giskala Jannes Jarkon Jazon arcykapłan Jazon z Cyreny Jazon z Tesaloniki Jebusejczycy Jefte Jehoachaz król izraelski Jehoachaz król judzki Jehoasz Jehojada Jehojakim (Eliakim) Jehojakin Jehoram król izraelski Jehoram król judzki Jehu ben Chanani Jehu król izraelski Jeremiasz - - Jeroboam I - Jeroboam II Jerozolima (Jeruzalem) - - - - - - - - - - - - Jerubbaal zob Gedeon Jerycho Jeszua syn Eleazara - Jezreel zob Ezdrelon Jezus Chrystus - - - - - - - - - - - - - - - Jezus ben Syrach (Syrach syn Eleazara) zob Jeszua syn Eleazara Jibleam Joab - Joanna Joasz Jochanan Joel Jonasz - Jonatan syn Matatiasza - Jonatan syn Saula Joppa (Jafa) Jordan - Jotam Jowisz J Kapitoliński Jozafat Jozjaszl - Jozue syn Josedeka Jozue syn Nuna Józef ben Gorion Józef Flawiusz Józef opiekun Jezusa Józef syn Jakuba Józef z Arymatei Juda apostoł Juda Galilejczyk Juda Machabeusz - Juda syn Szymona Machabeusza Juda syn Jakuba J pokolenie - Juda wysłannik apostołów Juda z Damaszku Juda z Gamala Juda królestwo południowe - - - - - - - - Judasz Judea Judejczycy Judyta Judzka Pustynia Juliusz setnik Justus Tycjusz Justus z Koryntu Justyn Kadesz Kafarnaum Kain Kair Kajetan kardynał Kajfasz Kalebici Kaliasz Kaligula Karoi Limenes Kalwaria Kambyzes Kana Galilejska Kanaan - Kananejczycy - Kandaka Karkar Karkemisz Karkor Karmel Kartagina Kasjusz Kaspijskie Morze Kassander Kaukaz Käsemann E Kedesz Galilejskie Kefas zob Piotr apostoł Kenchry Kendenbajos Kenici Khnum Kilion Kimmerowie Kir-Hareszet Kiriat-Jearim Kisz Kiszon Kition Klaudiusz Klemens Aleksandryjski Klemens Rzymski Kleopatra żona Aleksandra Balasa Kleopatra żona Antoniusza Kleopatra żona Heroda Wielkiego Kohelet (Eklezjastes) - Kolosanie - Kolosy Koponiusz Korach Korneliusz Korynt Koryntianie - Krassus Krenides Krescens Kreta Kreteńczycy Krezus Ksenofont Kserkses I Kserkses II Kumanus Wentidiusz Kunaksa Kuszan-Riszeataim Kuszi Kwadratus Kwiryniusz Publiusz Sulpicjusz Kyaksares Laban Labaszi-Marduk Lakisz Lamek Laodycea Larsa Lasea Lechacum Lemuel Lepidus Lewiatan Liban Libijczycy Libna Licja Lidda Lidia Lidia z Tiatyry Likaonia (Lykaonia) Likos Lipit-isztar Lire Listra (Lystra) Lizjasz Lizjasz Klaudiusz Lizymach Lucjan Lukrecjusz Luter Marcin Lynch Kevin A Łazarz Łukasz ewangelista - Maaka Macedonia - Macedończycy Machabeusze Macherus Machion Maciej apostoł Madianici - Magnezja Mahanaim Makpela Malachiasz Malta Maltake Mambre zob Hebron-Mambre Manasses król judzki Manassesa pokolenie - Maonici Maraton Marcellus Marcjon Mardocheusz Marduk Marduk-apal-iddina (Merodach-Baladan) Marek ewangelista - Mari Maria Magdalena Maria z Betanii Mariamne Hasmonejka Mariamne II Marta z Betanii Marullus Martwe Morze Maryja Matka Jezusa Masada Matatiasz kapłan - Matatiasz Machabeusz syn Szymona Mateusz ewangelista - - Mattan Mattaniasz zob Sedecjasz Mclnerney Thomas P Media Mediolan Medowie Megaabyzos Megiddo - Melchizedek Meliton Melkart (Baal) Memfis Menachem Menelaos Mernefta Merodach-Baladan zob Marduk-apal- -iddina Merom Mesza Mezopotamia Michał archanioł Micheasz Mikajehu ben Jimla Mikmas Mikołaj diakon Mikołaj z Lire Milet Miriam Mispa Miszna Mitanni Mitrydates I Mnazon Moab - Moabici Modin Mojżesz - - - - More Moreszet Morskie Ludy Mowinckel S Mummius Lucjusz Muratori Murszilisz I Myra Myzja Nabatejczycy Nabonid Nabopolassar Nabuchodonozor - - Nachor Nadab Nahum Nain Natan prorok Nazaret Neapolis (Cavalla) Necho Necho II Neftalego pokolenie Negeb Nehemiasz - - Neirynck F Neriglissar Neron Nerwa Niemcy Nikanor - Nikodem Nikopolis Nil Niniwa - Niniwici Noe - Noemi Nubia Numidia Nuzi Ochozjasz król izraelski Ochozjasz król judzki Ofir Ofra Ohola Oholiba Oktawian August - Oliwna Góra Omri - Onezyfor Onezym Oniasz III Opis Oreb Orontes Orpa Orygenes Otho Otniel Ozeasz król izraelski Ozeasz prorok - - - Ozjasz (Azariasz) Ozyrys Paddan-Aram Padi Paflagonia Pafos Palestyna - - - - - Palgrave Francis Turner Pamfilia Paneas zob Cezarea Filipowa Panium Papiasz Partowie Pascal Blaise Paweł apostoł (Szaweł) - - - - - Pękach Pekachiasz Pella Perea Pergamon Perge Persefona Persja Persowie Peryzzyci Peszitto Petroniusz P Pianki Piłat Poncjusz Pinchas Piotr apostoł (Kefas Szymon Piotr) - - - P teściowa Pitom Pizydia Platon Pliniusz Starszy Polemonianus Pontus Polikarp Pompejusz - Pontus Galaticus Pontus Polemonianus Popiliusz Lenas Pry scylla Psametych I Psametych II Psusennes II Ptolemais (Akre) Ptolemeusz I Soter (Lagida) Ptolemeusz II Filadelfos Ptolemeusz III Euergetes Ptolemeusz IV Filopator Ptolemeusz V Epifanes Ptolemeusz VI Filometor Ptolemeusz VII Ptolemeusz zięć Szymona Machabeusza Ptolemeusze Pul Pulu zob Tiglat-Pilezar III Qumran - Rabbat-Ammon Rachela Rafał archanioł Rafia Raga Rahab Rahner Karl Rama Ramataim Ramot-Gilead Ramzes II Ramzes III Ramzes miasto Ras Szamara (Ugarit) Rebeka Refaim Remaliahu Resin Rezon Ribla Robert A Roboam Rodos Ruben R pokolenie Rufin Rufus Anniusz Rut Rzym - - Rzymianie Saba (Szeba) Sabinus Sadduk Sadok Safira Salamina Salmanassar I Salmanassar III Salmanassar IV Salmanassar V Salmunna Salome córka Herodiady Salome zob Aleksandra Salomon - - Samaria (Sebaste) - - Samarytanie Samos Samson Samuel - Sanballat Sanheryb Sara (Saraj) żona Abrahama Sara żona Tobiasza Sardes (Sardy) Sargon I SargonII Saron Saturnin Sencjusz Saul Scila Scytowie Sebaste zob Samaria Sedecjasz (Mattaniasz) - Sela (Petra) Seleucja Seleucydzi - Seleukos I Nikator Seleukos II Kallinikos Seleukos III Keraunos Seleukos IV Filopator - Semici Semiramida Seneka Lucjusz Anneusz Sepforis Sergiusz Paweł Seron Seti I Sewerus Juliusz Siklag Siloe Sinsanskun Sisera - Skaurus Smyrna Sobą Sodoma Sofar Sofoniasz Sorbona Sparta Spartanie Stefanas Stratona Wieża Sudan Sumerowie Suza Sychem Sydon Syjon Sylas Sylwan Symeon syn Alfeusza Symeon z Jerozolimy Symeon syn Jakuba S pokolenie Symeon syn Jeszui Synaj S Półwysep Syrach syn Eleazara zob Jeszua syn Elea- zara Syracydes zob Syrach syn Eleazara Syria - - - - Syryjczycy Szabako Szaran Szallum Szamaszumukin Szamgar Szammai Szamszi-Adad V Szaweł zob Paweł apostoł Szczepan Szeba zob Saba Szebteko Szefela Szelemiasz Szemajasz Szeol Szeszbassar Szeszonk zob Sziszak Szilo Sziloam Sziszak (Szieszonk) Szobak Szubbiluliuma Szymon arcykapłan Szymon garbarz-Szymon Machabeusz Szymon mag Szymon oskarżyciel Oniasza III Szymon Piotr zob Piotr Apostoł Szymon syn Judy Galilejczyka Szymon z Cyreny Śródziemne Morze Taanak Tabe Tabeel Tabor Tacjan Tacyt Tamar miasto Tamar siostra Absaloma Tanis zob Auaris Tanutamon Tarkwiniusz Pyszny Tars Tattenaj Tebes Teby Teima Tekoa Tel-Awiw Tell-el-Amarna (Achetaton) Tell-el-Far'ah zob Tirsa Tell Kasile Teofil Terach Tercjusz Termopile Tertulian Tesaloniczanie Tesalonika Tiatyra Tibini Tiglat-Pilezar I Tiglat-Pilezar III Tirhaka - Tirsa (Tell-el-Far'ah) Tiszbe Tivoli Tob Tobiasz Ammonita Tobiasz syn Tobiasza Tobiadzi Tola Tomasz z Akwinu Trachonitis Tracja Trajan Transeufratea Transjordania - Troada Trofim Troja Trullo Trydent Tryfon generał Aleksandra Balasa - Tryfon Żyd Tsikal Tuluza Tutmozis III Tyberiada Tyberiadzkie Jezioro (Morze) zobGenezaret Tyberiusz Aleksander Tyberiusz cesarz Tychik Tygrys Tymoteusz - Tyr Tyrannos Tyropeon Tytus cesarz Tytus uczeń Pawła apostoła Ugarit zob Ras Szamra Ur Urartu Uriasz Urnammu Vaganay Vanhoye A Ali Vaux Roland de Vawter Bruce Vienna Wadi Murabba'at Waleriusz Gratus Walsh Liam G Warus Watykański Sobór I Watykański Sobór II Wellhausen Julius Wergiliusz Wespazjan Witeliusz cesarz Witeliusz legat Syrii Wright G E Yawne zob Jamnia Yehud zob Juda Zabulona pokolenie Zachariasz król izraelski Zachariasz ojciec Jana Chrzciciela Zachariasz prorok Zachariasz prorok Zachariasz syn Jojady Zacheusz Zama Zębach Zebedeusz Zeeb Zemaraim Zenas Zenon z Kition Zeus Z Ksenios Z Olimpijski Zimri Zorobabel Zuzanna córka Chilkiasza Zuzanna towarzysząca Jezusowi Żydzi - - - - - - - - - -
Słowo wstępne
Biblia jest księgą zarówno historyczną, jak i doktrynalną, zawierającą objawienie, jakiego Bóg udzielił ludziom przez własne czyny i słowa. Biblia opowiada historię naszego zbawienia, stopniowego odsłaniania Bożego planu odkupienia poprzez oba Testamenty czy Przymierza, najpierw w Starym Przymierzu, zawartym między Bogiem a Izraelem i podtrzymywanym przez Boga mimo niewierności Jego Ludu Wybranego, następnie zaś w Nowym Przymierzu, dostępnym całej ludzkości i przypieczętowanym krwią syna tego ludu, który był także Synem Bożym. Ponadto Biblia ukazuje, jak każdy człowiek musi zawrzeć to Przymierze i trwać w nim, osiągając w ten sposób swe osobiste zbawienie. Mówi też nam, co musimy wiedzieć o Bogu i człowieku oraz co musi człowiek czynić, aby go Bóg zaakceptował.
To słowo Boże jest przeznaczone dla każdego z nas, tak jak było przeznaczone dla naszych dalekich przodków w wierze. Jest źródłem naszej wiary, podobnie jak i ich wiary. Aby dotrzeć do człowieka i przekazać posłannictwo zbawienia, słowo to „wcieliło się", tak jak Słowo Boże stało się ciałem dla zbawienia człowieka. Boskie słowo stało się „Księgą" czy raczej „Księgami" Biblii. I jak Słowo wcielone wzięło na siebie naszą całą ludzką kondycję, z wyjątkiem grzechu, tak też słowo Boże podlegało uwarunkowaniom ludzkiej mowy, z wyjątkiem błędu. Przekazywali je ludzcy autorzy, w których Boskie natchnienie nie tłumiło żadnej z cech, przynależnych im jako ludziom ich własnej epoki, własnego środowiska i własnej kultury. Te cechy charakterystyczne są odmienne u każdego natchnionego autora, różnią się także od naszych właściwości.
Spisywanie ksiąg Starego i Nowego Testamentu odbywało się na przestrzeni tysiąclecia; ostatnią z tych ksiąg napisano niemal dwa tysiące lat temu. W ciągu tych trzech tysięcy lat oblicze świata wielokrotnie się zmieniało. Bóg mówił do starożytnych Izraelitów językiem ich czasów, przemawiając inaczej do tych, którzy wywędrowali z Egiptu wraz z Mojżeszem, inaczej zaś do powracających z wygnania wraz z Ezdraszem. Jezus mówił do Żydów swej doby. My zaś różnimy się zarówno od starożytnych Izraelitów, jak i od Żydów z czasów Chrystusa. Pisarze biblijni, którzy otrzymali i przekazywali święte posłannictwo, byli Semitami, myślącymi i mówiącymi na sposób semicki. Nasz sposób myślenia nie jest ten sam co ich; używamy też innych terminów.
Kościół został ustanowiony przez Boga jako strażnik i interpretator słowa; lecz Biblia, uważana za księgę zawierającą to słowo, nie uchroniła się od dodatków, które mają wpływ na przekazywanie wszelkiego ludzkiego tekstu.
Była przepisywana, a kopiści mylili się lub wprowadzali zmiany. Była tłumaczona, a tłumacze nie zawsze byli dokładni. Była wykładana, a komentatorzy nie zawsze ją dobrze rozumieli. Pomimo tego wszystkiego posłannictwo Biblii jest wiecznotrwałe i zachowuje ważność dla wszystkich ludzi wszelkich czasów oraz miejsc. W istocie rzeczy Biblia zawsze była najczęściej czytaną książką na świecie, a ludzie najrozmaitszego pochodzenia znajdowali na jej stronicach naukę prawdy oraz regułę życia. I właśnie dlatego, że pochodzi ona od Boga, ma uniwersalną ludzką wartość oraz niesie w sobie łaskę światła dla wszystkich ludzi dobrej woli.
Niemniej sama tajemnica Boskiego posłannictwa oraz odmienność czasów i pojęć tych, którzy pierwsi ją przekazywali, i tych, którzy ją dzisiaj otrzymują, stanowią poważną trudność. Biblia objawia swe pełne bogactwo jedynie dzięki połączonej pracy egzegety i teologa, a skoro bogactwo Biblii jest niewyczerpal-ne, zadanie to nigdy się nie zakończy. Będzie się zawsze podejmowało wysiłki, aby znaleźć czystszy tekst lub wierniejsze tłumaczenie czy też, aby lepiej ją zrozumieć przez osadzenie jej na nowo w ludzkim kontekście, w jakim została najpierw spisana, oraz aby bardziej zgłębić jej Boskie znaczenie przez światło wiary. Jak rozmyślania nad życiem i czynami Jezusa nigdy nie wyświetlą całej tajemnicy Jego osoby, tak też badania nad Biblią nigdy całkowicie nie wyczerpią treści Bożego słowa.
Studia biblijne są obowiązkiem każdego badacza, który wykorzystuje Pismo Święte w rozwijaniu własnej teologii czy też szuka w nim duchowego pokarmu oraz który będzie je głosił wiernym. Są one także interesujące dla laików, którzy rozsmakowali się w Piśmie Świętym na skutek ożywienia biblistycznego naszych czasów i którzy teraz uczestniczą głębiej w Liturgii Słowa w wyniku niedawnych reform. Obie grupy trzeba wprowadzić w te studia, wskazując im właściwy sposób odczytywania Biblii. Dla obu tych grup właśnie ojciec Harrington napisał niniejsze dzieło o świadectwie objawienia. Prawdziwą przyjemnością jest móc powiedzieć, iż zrealizował swoje zamierzenie w sposób godny podziwu. Jasno naszkicował mądre teologiczne wprowadzenie do całej Biblii. Wykorzystał najlepiej ugruntowane wnioski współczesnych badań wprowadzając nas w księgi zarówno Starego, jak i Nowego Testamentu. Czytelnicy przekonają się bez trudu, jak te twierdzenia ustalone przez biblistę harmonizują z nauką Kościoła, strażnika Biblii. Postępując za tym przewodnikiem będą się posuwać od ksiąg Obietnicy do ksiąg Wypełnienia, a to pisane słowo da im lepszą znajomość Słowa wcielonego, „Jezusa Chrystusa, ogniska obu Testamentów, Starego jako jego nadzieja, Nowego jako jego wzorzec, obu zaś jako ich jądro" (Pascal).
Roland de Vaux OP Harvard University
Przedmowa
Po kilku latach doświadczeń dydaktycznych jestem bardziej niż kiedykolwiek świadomy, że cierpimy na brak anglojęzycznego wprowadzenia do Biblii, które mogłoby stanowić podstawę kursu biblistyki dla studiujących Pismo Święte. Zarazem zaś nie ma żadnej w pełni zadowalającej pracy, którą można by polecić zainteresowanym laikom. Byłoby zarozumiałością utrzymywanie, że wprowadzenie niniejsze zaspokoi obie potrzeby czy bodaj jedną z nich, lecz jest ono próbą sprostania tym potrzebom. Jest zamierzone jako podręcznik, który dostarczy studiującym wiadomości podstawowych, a profesorowi pozostawi trochę więcej czasu na zajęcie się samym wykładaniem tekstu Biblii, co jest jego istotnym zadaniem. Ponieważ jest pomyślane jako „samotłumaczące się"
- przynajmniej w dużym stopniu - ufam, iż posłuży także jako „samouczek" tym, którzy nie mogą korzystać z wykładów profesora. Takie przynajmniej są moje cele i tylko czas pokaże, czy udało się je osiągnąć, czy też nie.
Mówiąc, że nie rozporządzamy żadną stosowną pracą, nie lekceważę wspaniałego Guide to the Bible.1 Ale przyznać trzeba -jak sądzę- że praca ta może raczej zdezorientować studenta, który woli bardziej treściwe i systematyczne przedstawienie sprawy. Ów Guide (czy francuski oryginał Initiation Biblique) został wyparty przez obszerną dwutomową Introduction a la Bible2
- zapewne najlepsze wprowadzenie do Biblii pióra uczonych katolickich. Czytelnik szybko zauważy, iż znalazłem w tej znakomitej pracy mocne oparcie. Mogę chyba rzec, że w konsekwencji niniejsze wprowadzenie do Biblii przedstawia wiernie poglądy niektórych najświetniejszych biblistów doby obecnej.
Najważniejszą część tego wprowadzenia obejmują rozdziały II-VI części pierwszej, które omawiają kwestie natchnienia, bezbłędności oraz sensów biblijnych. W rozdziałach tych podążałem wyłącznie - tym się zadowalając - za uczonym, który jest uznanym autorytetem w tej dziedzinie: ojcem Pierre Benoit OP, profesorem École Biblique i redaktorem „Revue Biblique". Ojciec Benoit stworzył, na przestrzeni wielu lat, imponującą syntezę. Sądzę, że najkorzystniejszym podejściem-alternatywą byłaby tu prezentacja i ocena różnych poglądów
- będzie przedłożenie czytelnikom tej syntezy. Mogą oni być pewni, że każde
zdanie zostało starannie wypracowane przez mistrza. Inne rzetelne opinie znajdą się w Apendyksie i będą zasygnalizowane w przypisach oraz bibliografii.
Pozostaje mi podziękować ojcu Thomasowi C. Donlanowi OP z The Priory Press, który zamówił tę pracę; bez jego propozycji i zachęty nigdy bym się jej nie podjął. Winien też jestem szczególną wdzięczność swoim kolegom, ojcom Liamowi G. Walshowi OP oraz Thomasowi P. Mclnerneyowi OP, profesorom St. Mary's College, Tallaght, Irlandia, za staranne przeczytanie mojego rękopisu oraz cenną krytykę i sugestie.
Dziękuję także ojcu Kevinowi A. Lynchowi CSP, który zezwolił mi łaskawie na swobodne wykorzystanie materiału zawartego w What is the Bible?, pracy opublikowanej przez The Paulist Press i chronionej prawem autorskim przez Towarzystwo Misyjne Świętego Pawła Apostoła.
W. J. H
Wykaz skrótów
użytych w bibliografii i przypisach bibliograficznych
ANEP J. B. Pritchard, The Ancient Near East in Pictures, Princeton
University Press, 1954 ANET - J. B. Pritchard, Ancient Near Eastern Texts, Princeton University
Press, 1955 Atlante Biblico - P. Lemaire i D. Baldi, Atlante Storico della Bibbia, Roma,
Marietti, 1955 BJ - Bible de Jérusalem - La Sainte Bible, przeł. na język francuski pod
kierunkiem L'École Biblique de Jérusalem, Paris, Cerf, 1957 (BJ) - pojedyncze zeszyty Bible de Jérusalem BW - J. B. Bauer (red.), Bibeltheologisches Wörterbuch, Graz - Wien - Köln,
Verlag Styria, 1962 DBS - Dictionnaire de la Bible (Supplement) red. L. Pirot i A. Robert, Paris,
Letouzey et Ané, 1928 IB - A. Robert i A. Feuillet (red.), Introduction a la Bible, 1.1 II, Tournai,
Desclée, 1957, 1959 2 PCB - M. Black i H. H. Rowley (red.), Peake's Commentary on the Bible,
London, Nelson, 1962 VTB - M.-E. Boismard, Vocabulaire de Théologie Biblique, Paris, Cerf. 1961
![]()
WRÓĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ
![]()
WRÓĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ
![]()
WRÓĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ
![]()
WRÓĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ
![]()
WRÓĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ
![]()
WRÓĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ
![]()
WRÓĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ
![]()
WRÓĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ
![]()
WRÓĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ
Możesz dodać mnie do swojej listy ulubionych sprzedawców. Możesz to zrobić klikając na ikonkę umieszczoną poniżej. Nie zapomnij włączyć opcji subskrypcji, a na bieżąco będziesz informowany o wystawianych przeze mnie nowych przedmiotach.
![]()
KLIKNIJ ABY PRZEJŚĆ DO OPISU KSIĄŻKI
KLIKNIJ ABY ZOBACZYĆ INNE WYSTAWIANE PRZEZE MNIE PRZEDMIOTY ZNAJDUJĄCE SIĘ W TEJ SAMEJ KATEGORII
KLIKNIJ ABY ZOBACZYĆ INNE WYSTAWIANE PRZEZE MNIE PRZEDMIOTY WEDŁUG CZASU ZAKOŃCZENIA
KLIKNIJ ABY ZOBACZYĆ INNE WYSTAWIANE PRZEZE MNIE PRZEDMIOTY WEDŁUG ILOŚCI OFERT
PONIŻEJ ZNAJDZIESZ MINIATURY ZDJĘĆ SPRZEDAWANEGO PRZEDMIOTU, WYSTARCZY KLIKNĄĆ NA JEDNĄ Z NICH A ZOSTANIESZ PRZENIESIONY DO ODPOWIEDNIEGO ZDJĘCIA W WIĘKSZYM FORMACIE ZNAJDUJĄCEGO SIĘ NA DOLE STRONY (CZASAMI TRZEBA CHWILĘ POCZEKAĆ NA DOGRANIE ZDJĘCIA).
PEŁNY TYTUŁ KSIĄŻKI -
AUTOR -
WYDAWNICTWO -
WYDANIE -
NAKŁAD -
STAN KSIĄŻKI -
RODZAJ OPRAWY -
ILOŚĆ STRON -
WYMIARY -
WAGA -
ILUSTRACJE, MAPY ITP. -
DARMOWA WYSYŁKA na terenie Polski niezależnie od ilości i wagi (przesyłka listem poleconym priorytetowym, ew. paczką priorytetową, jeśli łączna waga przekroczy 2kg), w przypadku wysyłki zagranicznej cena według cennika poczty polskiej.
KLIKNIJ ABY PRZEJŚĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ
SPIS TREŚCI LUB/I OPIS (Przypominam o kombinacji klawiszy Ctrl+F – przytrzymaj Ctrl i jednocześnie naciśnij klawisz F, w okienku które się pojawi wpisz dowolne szukane przez ciebie słowo, być może znajduje się ono w opisie mojej aukcji)
KLIKAJĄC TUTAJ MOŻESZ ŚCIĄGNĄĆ LUB OTWORZYĆ PLIK ZE SPISEM KOMPLETNYM
Wilfrid J. Harrington
Przedmowę opatrzył Roland de Vaux OP
Przełożył Józef Marzęcki
INSTYTUT WYDAWNICZY -PAX" WARSZAWA 1997
Tytut oryginału Key to the Bible
Oryginał został opatrzony następującymi pozwoleniami władz kościelnych
I-1I
Nihil obstat: Very Rev. Gilbert J. Graham OP, Censor Librorum
Imprimatur: f Most Rev. Cletus F. O'Donnell JCD
Administrator, Archdiocese of Chicago
III Nihil obstat: Rev. Bernard O'Riley OP, Rev. Augustine Rock OP
Censores Deputati
Imprimatur: f Most. Rev. John P. Cody DD, Archbishop of Chicago May 25, 1966
Projekt okładki i stron tytułowych Jerzy Grzegorkiewicz
Redaktor wznowienia Zofia Olszewska
Indeks sporządzili Cyprian Wilanowski Władysław Zaremba
Redaktor techniczny Ewa Dębnicka
Spis treści
Słowo wstępne.5
Przedmowa .7
Wykaz skrótów .9
Część pierwsza: Objawienie: Biblia.11
Rozdział I: Słowo pisane. 13
Księgi Biblii . 14
Formowanie się Biblii. 15
Stary Testament . 15
Nowy Testament. 22
Pisma biblijne w porządku chronologicznym. 23
Rozdział II: Natchnienie biblijne i prawda Pisma Świętego . 27
Fakt natchnienia biblijnego .27
Natchnienie w Biblii.28
Objawienie w Biblii.31
Teologia natchnienia .35
Prawda Pisma Świętego .37
Rozdział III: Interpretacja Pisma Świętego.39
Słowo Boga do ludzi .39
Formy literackie .40
Lud słowa .41
Biblia w Kościele.43
Rozdział IV: Kanon Pisma Świętego.45
Kanon i kanoniczność.45
Księgi deuterokanoniczne i apokryficzne.46
Tworzenie się kanonu.47
Historia kanonu Starego Testamentu.47
Historia kanonu Nowego Testamentu.49
Natura kanoniczności .52
Rozdział V: Krytyka biblijna .54
Krytyka tekstowa . 55
Krytyka werbalna. 55
Warianty mimowolne. 55
Warianty umyślne. 55
Krytyka zewnętrzna . 56
Krytyka wewnętrzna. 56
Krytyka literacka. 57
Język . . 57
Kompozycja . 5§
Analiaza treści księgi.5g
Konieczność wyśledzenia źródeł.58
Forma literacka . 58
Geneza utworu. 59
Świadectwo zewnętrzne .59
Świadectwo wewnętrzne. 59
Krytyka historyczna. 60
Rozdział VI: Zarys historii Izraela.62
Świat początków Izraela . .62
Świat starożytny w trzeciem tysiącleciu przed Chr.62
Mezopotamia . 63
Egipt .63
Palestyna .63
W przededniu ery patriarchów .64
Mezopotamia . 64
Egipt .64
Palestyna . 64
Era patriarchów . 65
Mezopotamia . 65
Egipt. . 66
Hetyci .68
Habiru. 68
Palestyna .69
Patriarchowie . 69
Exodus i podbój. 71
Tło historyczne . 7j
Egipt .71
Ludy morskie . 72
Kanaan . 72
Exodus . 73
Podbój . 74
Okres Sędziów . 76
Tło historyczne . 76
Amfiktionia . 76
Okres Sędziów .77
Sytuacja polityczna w początkach okresu Sędziów.77
Izraelici .77
Kananejczycy i podział Izraela .78
Filistyni .78
Transjordania .79
Sędziowie .79
Otniel .79
Ehud .79
Reakcja kananejska .79
Medianici.80
Transjordania .81
Niebezpieczeństwo filistyńskie.81
Powstanie monarchii .82
Instytucja monarchii.82
Tradycje .83
Tradycja antymonarchiczna (1 Sm 8; 10,17-24; 12) . 83
Tradycja monarchiczna (1 Sm 9; 10,1-16; 11).83
Panowanie Saula .84
Panowanie Dawida (ok. 1010-970).85
Wojna o niepodległość .85
Państwo Dawida .86
Zaburzenia wewnętrzne .86
Następstwo tronu.87
Panowanie Salomona (ok. 970-931) .87
Państwo Salomona .88
Administracja królestwa.88
Wielkie budowle .89
Odwrotna strona medalu .89
Podzielona monarchia . 90
Rozłam (1 Krl 12; 2 Krn 10). 90
Historyczne tło podzielonej monarchii.91
Asyria .91
Egipt .94
Damaszek .95
Babilon . 96
Królestwo Izraela .97
Dynastia Jeroboama I .97
Jeroboam I (931-910): 1 Krl 12,20 - 14,20; por. 2 Krn 13 97
Nadab (910-909): 1 Krl 15,25-32.98
Dynastia Baszy .98
Basza (909-886): 1 Krl 15,33 - 16,7. ' 98
Ela (886-885): 1 Krl 16,8-14.98
Zimri (885 - siedem dni): 1 Krl 16,15-22.98
Dynastia Omriego .98
Omri (885-874): 1 Krl 16,23-28.98
Achab (874-853): 1 Krl 16,19 - 22,40.99
Ochozjasz (853-852): 1 Krl 22,52 -2 Krl 1,18.100
Jehoram (852-841): 2 Krl 3,1 - 10,17.100
Dynastia Jehu .100
Jehu (841-814): 2 Krl 10,28-36.100
Jehoachaz (814-798): 2 Krl 13,1-9.101
Jehoasz (798-783): 2 Krl 13,10-13.101
Jeroboam II (783-743): 2 Krl 14,23-29.101
Zachariasz (743): 2 Krl 15,8-12.102
Szallum (743): 2 Krl 15,13-16 .102
Dynastia Menachema .102
Menachem (743-738): 2 Krl 15,17-22.102
Pekachiasz (738-737): 2 Krl 15,23-26.102
Pękach (737-732): 2 Krl 15,27-31 .102
Ozeasz (732-724): 2 Krl 17,1-4.103
Królestwo Judy.104
Roboam (931-913): 1 Krl 14,21-31; 2 Krn 10-12.104
Abijam (913-911): 1 Krl 15,1-8; 2 Krn 13.104
Asa (911-870): 1 Krl 15,9-24; 2 Krn 14-16.104
Jozafat (870-848): 1 Krl 22,41-51; 2 Krn 17-20.105
Jehoram (848-841): 2 Krl 8,16-24; 2 Krn 21.105
Ochozjasz (841): 2 Krl 8,25 - 9,29; 2 Krn 22,1-9.106
Atalia (841-835): 2 Krl 11; 2 Krn 22,10 - 23,11.106
Joasz (835-796): 2 Krl 12; 2 Krn 24.106
Amazjasz (796-781): 2 Krl 14,1-22; 2 Krn 25.107
Ozjasz (Azariasz) (781-740): 2 Krl 15,1-6; 2 Krn 26 . 107
Jotam (740-736): 2 Krl 15,32-38; 2 Krn 27.107
Achaz (736-716): 2 Krl 16; 2 Krn 28.107
Ezechiasz (716-687): 2 Krl 18-20; 2 Krn 29-32.109
Relacja asyryjska.109
Relacja biblijna .110
Manasses (687-642): 2 Krl 21,1-18; 2 Krn 33,1-20.110
Amon (642-640): 2 Krl 21,19-26; 2 Krn 21-25.111
Jozjasz (640-609): 2 Krl 22,1 - 23,30; 2 Krn 34-35 . . . .111
Jehoachaz (609): 2 Krl 23,31-35; 2 Krn 36,1-4.112
Jehojakim (609-597): 2 Krl 23,36 - 24,6; 2 Krn 36,5-8 . . .112
Jehojakin (597): 2 Krl 24,8-17; 2 Krn 36,9-10.112
Sedecjasz (597-587): 2 Krl 24,18-25,7; 2 Krn 36,11-13 . . .113
Po upadku Jerozolimy.113
Wygnanie i odbudowa gminy.116
Tło historyczne .116
Ostatnie lata państwa babilońskiego.116
Powstanie Persji .116
Juda po 587 r.118
Wygnańcy w Babilonie .118
Odbudowa gminy .119
Dzieło Nehemiasza i Ezdrasza.120
Tło historyczne .120
Chronologia ksiąg: Ezdrasza i Nehemiasza.121
Nehemiasz.122
Ezdrasz .123
Kolonia elefantyńska .125
Od Ezdrasza do Antiocha IV.126
Tło historyczne .126
Koniec imperium perskiego .126
Aleksander Wielki (336-323).126
Następcy Aleksandra .127
Żydzi pod rządami Ptolemeuszy .128
Żydzi pod rządmi Seleucydów.128
Żydowska diaspora.129
Powstanie machebejskie i dynastia hasmonejska.130
Tło historyczne: od Antiocha IV do Antiocha VII (175-129) . . 130
Powstanie machebejskie (1, 2 Mch; Dn).132
Prześladowanie ze strony Antiocha IV .132
Święta wojna (167-164) .133
Ekspedycje karne (164-163).133
Niepowodzenia i chwila wytchnienia (162).134
Wojna w sprawie Alkimosa (161-159).134
Chwila wytchnienia (159-152) .134
Równowaga sił (152-143).135
Niezależność .136
Dynastia hasmonejska.136
Jan Hyrkan I, arcykapłan (134-104).136
Aristobulos I, arcykapłan i król (104-103).137
Aleksander Jannaj, arcykapłan i król (103-76).137
Aleksandra, królowa (76-67).138
Aristobulos II, arcykapłan i król (67-63).138
Jan Hyrkan II, arcykapłan i etnarcha (63-40).138
Antygonos, arcykapłan i król (40-37).139
Rozdział VII: Zarys historii czasów nowotestamentowych . . . .140
Świat grecko-rzymski.140
Cesarstwo rzymskie.140
Kierunki filozoficzne .142
Epikureizm.143
Stoicyzm .143
Kierunki religijne . 144
Religie misteryjne. . 144
Kult cesarzy . 145
Świat żydowski. 146
Palestyna pod władzą Rzymian. 146
Dynastia herodiańska . 146
Herod Wielki (37-4 przed Chr.). 146
Synowie Heroda . 148
Agryppa I, król (41-44 po Chr.). 149
Agryppa II . 149
Rzymscy prokuratorzy. 150
Wojna żydowska i jej następstwa. 152
Żydowskie sekty religijne. 154
Faryzeusze i saduceusze . 154
Faryzeusze . 154
Saduceusze . 155
Uczeni w Piśmie . 156
Sanhedryn . 157
Esseńczycy . 157
Inne grupy. 161
Zeloci. 161
Herodianie . 161
Samarytanie. 162
Żydowska diaspora. 162
Chronologia życia Jezusa . 165
Narodziny Jezusa . 165
Działalność publiczna . 167
Śmierć Jezusa. 168
Epoka apostolska . 169
Gmina jerozolimska . 170
Dwunastu . 170
Starsi. 170
Piotr . 170
Jakub „brat Pana" . 171
Dwie grupy. 172
Rozwój Kościoła . 173
Jerozolima . 173
Judea i Samaria . 174
Krańce ziemi . 176
Św. Paweł: chronologia i podróże misyjne. 177
Chronologia . 178
Chronologiczne wskazówki z historii świeckiej. 178
Prokonsulat Galliona w Achai . 178
Odwołanie Feliksa i mianowanie Festusa. 178
Chronologiczne wskazówki w Nowym Testamencie . . . .178
Nawrócenie Pawła .178
Epizody pochodzące z okresu nawrócenia.179
Narodziny Pawła.179
Podróże misyjne.179
Pierwsza podróż misyjna: wiosna 45 - wiosna 49 (Dz 13-14) . 179 Druga podróż misyjna: jesień 49 -jesień 52 (Dz 15,36 -18,22) 180 Trzecia podróż misyjna: wiosna 53 - wiosna 58 (Dz 18,23 - 21,16) 182 Podróż do Rzymu (jesień 60 - wiosna 61) i lata końcowe . .183 Tabela chronologiczna.184
Część druga: Obietnica: Stary Testament. 185
Rozdział I: Pentateuch . 187
Pentateuch jako całość . 187
Geneza Petateuchu. 188
Cztery tradycje . 188
Tradycja jahwistyczna . 188
Tradycja elohistyczna . 189
Tradycja kapłańska . 189
Tradycja deuteronomiczna. 189
Podsumowanie . 190
Formowanie się tradycji. 190
Formowanie się Pentateuchu . 191
Właściwości tradycji . 192
Jahwista . 192
Historia pierwotna . 194
Tradycja patriarsza . 194
Tradycja Mojżeszowa . 195
Elohista. 195
Deuteronomista . 196
Tradycja kapłańska. 198
Posłannictwo Pentateuchu . 200
Doktrynalne aspekty Pentateuchu. 201
Teologia historii pierwotnej.201
Kapłańska historia pierwotna . 201
Historia pierwotna jahwisty . 203
Exodus . 207
Przymierza. 208
Przymierze z Noem. 208
Przymierze z Abrahamem (Rdz 17,1-14). 209
Przymierze na Synaju . 209
Prawo . 211
Rozdział II: Historia deuteronomiczna. 213
Sumienie narodu . 214
Księga Powtórzonego Prawa . 217
Historia deuteronomiczna . 218
Księga Jozuego. 219
Księga Sędziów. 220
Księgi Samuela . 221
Księgi Królewskie . 222
Zakończenie . 224
Rozdział III: Księgi profetyczne.225
Ruch prorocki .226
Nazwa .226
Grupy prorockie.226
Wczesne grupy prorockie.226
„Synowie proroccy".227
Prorocy instytucjonalni, czyli zawodowi.228
Prorocy klasyczni.228
Prorocy z powołania .228
Pisma profetyczne .229
Prorok i proroctwo.229
Psychologia proroka.229
Kryterium prawdziwego proroka .231
Literatura profetyczna.231
Kompozycja ksiąg .232
Księgi profetyczne w porządku chronologicznym.232
Prorocy VIII w.233
Arnos .233
Prorok .233
Księga .233
Posłannictwo .234
Ozeasz .235
Prorok .235
Posłannictwo .236
Izajasz 1-39 .237
Prorok .237
Księga .238
Posłannictwo .238
Micheasz .239
Prorok .239
Księga .239
Posłannictwo .240
Prorocy VII w. i początku VI w.240
Sofoniasz .240
Prorok .240
Księga .240
Posłannictwo .241
Nahum .241
Prorok .241
Księga .241
Posłannictwo .241
Habakuk .242
Prorok .242
Księga .242
Posłannictwo .242
Jeremiasz .243
Prorok .243
Księga .243
Posłannictwo .244
Apendyks: Lamentacje.246
Prorocy doby wygnania.247
Ezechiel.247
Księga .247
Posłannictwo .248
Deutero-Izajasz .251
Autorstwo i data.251
Posłannictwo .251
Cierpiący sługa Jahwe.253
Prorocy VI w.254
Izajasz 56-66 .254
Autorstwo .254
Posłannictwo .254
Aggeusz.254
Prorok .254
Posłannictwo .255
Zachariasz 1-8 .255
Prorok .255
Posłannictwo .255
Prorocy V w.256
Izajasz 34-35; 24-27 .256
Izajasz 34-35: „Mała Apokalipsa".256
Autorstwo i data.256
Idee .256
Izajasz 24-27: „Wielka Apokalipsa" .257
Autorstwo i data.257
Idee .257
Malachiasz.257
Autorstwo i data.257
Posłannictwo . 258
Abdiasz. 258
Autorstwo . 258
Posłannictwo . 258
Prorocy IV w. 259
Joel . 259
Autorstwo i data. 259
Posłannictwo . 259
Zachariasz 9-14. 259
Autorstwo i data. 259
Posłannictwo . 260
Mesjanizm . 260
Rozwój idei mesjanicznej. 261
Ogólne oczekiwanie mesjaniczne. 261
Mesjanizm dynastyczny . 261
Mesjanizm osobowy. 263
Mesjanizm bez Mesjasza . 263
Mesjasz. 263
Rozdział IV: Literatura mądrościowa.265
Mądrość Wschodu.266
Mądrość Izraela.266
Geneza mądrości w Izraelu.266
Istota i formy mądrości w Izraelu.267
Księga Przysłów.268
Struktura Przysłów.269
Posłannictwo .270
Księga Hioba .271
Podział .271
Autorstwo i data .273
Problem Hioba .274
Kohelet (Eklezjastes) .275
Autorstwo i data .276
Światopogląd Koheleta .277
Syrach .277
Autorstwo i data .278
Tekst i wersje.278
Kompozycja i plan.279
Doktryna .280
Księga Mądrości .280
Autorstwo i data .281
Plan .281
Forma literacka.283
Midrasz .284
W Starym Testamencie. 284
W literaturze rabinicznej . 285
Formy midraszu . 285
Halacha . 285
Hagada . 285
Doktryna . 286
Mądrość Boża . 287
Źródło mądrości. 287
Personifikacja mądrości . 288
Jezus i mądrość. 288
Pieśń nad Pieśniami . 289
Księga . 289
Autorstwo i data . 290
Interpretacja . 290
Posłannictwo . 292
Rozdział V: Psalmy . 295
Klasyfikacja psalmów. 295
Psalmy błagalne. 296
Psalmy błagania indywidualnego. 296
Sitz im Leben. 296
Bliskie niebezpieczeństwo śmierci . 296
Choroba. 297
Fałszywe oskarżenie. 297
Psalmy błagania wspólnotowego. 298
Psalmy dziękczynne . 299
Psalmy dziękczynienia indywidualnego . 299
Psalmy dziękczynienia narodowego . 300
Hymny pochwalne. 301
Psalmy królewskie. 302
Psalmy Syjonu . 303
Psalmy królowania Jahwe . 304
Inne grupy . 305
Psalmy mądrościowe . 305
Psalmy liturgii deuteronomicznej . 305
Modlitwy różne. 306
Doktrynalne aspekty psalmów. 306
Starotestamentowe pojęcie dziękczynienia . 306
Królowanie Jahwe . 308
Rozdział VI: Historia Kronikarza . 310
Pierwsza i druga księga Kronik. 310
Księga . 310
Tytuł . 310
Data . 311
Forma literacka. 311
Cel Kronik . 312
Ezdrasz i Nehemiasz. 314
Chronologia . 314
Ojciec judaizmu. 315
Posłannictwo Kronikarza . 316
Rozdział VII: Księgi Machabejskie.319
Pierwsza księga Machabejska .319
Druga księga Machabejska.321
Rozdział VIII: Pisma.325
Rut .325
Księga .325
Posłannictwo .326
Jonasz .327
Posłannictwo .327
Tobiasz .328
Posłannictwo .329
Barach.330
Posłannictwo .330
Daniel .331
Księga .331
Forma literacka.332
Hagada .332
Peszer midrasz.333
Apokalipsa.334
Autor .336
Uzupełnienia .337
Uzupełnienie rozdziału 3 .337
Rozdziały 13-14 .337
Teologia historii.338
Syn człowieczy (Dn 7,13-14).339
Estera .341
Forma literacka.342
Posłannictwo .343
Judyta .343
Posłannictwo .345
Apendyks: Wartość i autorytet Starego Testamentu.347
Napotkane trudności .347
Niepożądany Stary Testament .347
Poziomy znaczeniowe w Starym Testamencie.348
Chrześcijańska interpretacja Starego Testamentu.349
W stronę rozwiązania trudności .351
Posługa teologii biblijnej .351
Stary Testament - księga, na którą czekano.353
Część trzecia: Wypełnienie: Nowy Testament.357
Rozdział I: Formacja Ewangelii synoptycznych.359
Słowa i czyny Jezusa.360
Powiedzenia (logia).360
Opowieści .361
Tradycja apostolska .362
Nauczanie .362
Krytyka form Ewangelii synoptycznych.364
Przedsynoptyczne jednostki literackie.367
Liturgia .367
Nauczanie misyjne .368
Didache .368
Fakt i interpretacja w tradycji.369
Demitologizacja Ewangelii .370
Ewangeliści .371
Krytyka redakcji.371
Tradycja i redakcja.372
Różne płaszczyzny redaktorskie.374
Różne sytuacje życiowe.375
Problem synoptyczny .376
Fakt .376
Zgodności .377
Różnice .377
Problem.378
W stronę rozwiązania .378
Teoria dwu źródeł.378
Nowa teoria .379
Dokumenty podstawowe .379
Dokumenty pośrednie .379
Ewangelie.380
Rozdział II: Ewangelia św. Marka.382
Autorstwo, przeznaczenie i data.382
Świadectwo tradycji.382
Styl Marka .'.383
Schematyzacja .383
Dwoistość .383
Określenie czasu lub miejsca: wyrażenia dwustopniowe . . . 384
Podwójne pytania i antytetyczne paralelizmy.384
Oratio obliqua i oratio recta.385
Ewangelia .385
Plan.386
Cel Ewangelii Marka.387
Tajemnica mesjaniczna .389
Rozdział III: Ewangelia św. Mateusza. 391
Autorstwo, przeznaczenie i data. 391
Plan. 391
Struktura . 392
Środowisko Mateusza. 394
Wspólnota, czyli Kościół, u Mateusza. 395
Kazanie na Górze. 396
Wielkie polecenie, Mt 28,18-20. 398
Rozdział IV: Ewangelia św. Łukasza . 400
Autorstwo, przeznaczenie i data. 400
Plan. 400
Sługa słowa . 401
Historyk . 401
Ewangelista . 402
Cel . 403
Posłannictwo Łukasza. 404
Uniwersalizm . 404
Zbawca. 404
Bogaci i ubodzy. 406
Modlitwa, radość, pokój. 407
Rozdział V: Dzieje Apostolskie . 409
Autor i data. 409
Cel i zakres . 409
Plan. 411
Źródła . 412
1,12 - 15,35 . 412
15,36 - 28,29. 413
Mowy . 414
Historyczność . 415
Doktryna . 416
Kerygmat . 416
Duch Święty . 418
Rozdział VI: Listy Pawiowe .421
Listy Nowego Testamentu .421
List zwykły a list-epistoła.421
Język i styl Pawła .422
Pierwszy i drugi list do Tesaloniczan.422
Pierwszy list do Tesaloniczan .422
Kościół w Tesalonice .422
Cel i streszczenie listu.423
Plan .424
Drugi list do Tesaloniczan .424
Cel i streszczenie.424
Plan .425
Listy większe.425
List do Galatów.425
Kościół w Galacji .425
Plan .426
Okoliczności napisania listu i streszczenie.426
Pierwszy list do Koryntian.428
Kościół w Koryncie.428
Plan listu .428
Okoliczności napisania listu i streszczenie.428
Drugi list do Koryntian.432
Okoliczności napisania listu i data.432
Plan .433
Streszczenie.433
List do Rzymian.437
Kościół rzymski .437
Okoliczności napisania listu i data.438
Plan .439
Streszczenie.440
Listy więzienne .445
List do Filipian.446
Kościół w Filippi.446
Integralność .446
Miejsce powstania i data.447
Plan .448
List do Filemona .449
List do Kolosan.450
Kościół w Kolosach.450
Autorstwo i data.450
Plan .451
Pseudonimowość .451
Streszczenie.452
Błędy Kolosan.453
List do Efezjan .455
Przeznaczenie listu .455
Autorstwo .455
Plan .457
Streszczenie.458
Doktryna .460
Kosmiczne zwierzchnictwo Chrystusa.460
Kościół .461
Misterium .462
Listy pasterskie.463
Wspólne cechy listów pasterskich.463
Autorstwo .464
Błędy.464
Organizacja Kościoła .466
Styl i słownictwo.466
Pierwszy list do Tymoteusza.467
Plan .467
Streszczenie.467
List do Tytusa .470
Plan .470
Streszczenie.470
Drugi list do Tymoteusza.471
Plan .471
Streszczenie.472
List do Hebrajczyków.473
Okoliczności napisania listu .474
Autorstwo, pochodzenie i data.475
Struktura literacka .475
Plan .476
Wzorzec myślowy .477
Rozdział VII: Listy powszechne. 481
List św. Jakuba. 481
Okoliczności napisania listu . 482
Streszczenie. 482
Pierwszy list św. Piotra. 485
Okoliczności napisania listu. 485
Autorstwo . 485
Streszczenie. 485
List św. Judy. 489
Cel . 489
Autorstwo . 490
Streszczenie. 490
Drugi list św. Piotra. 491
Cel . 491
Autorstwo . 491
Streszczenie.492
Rozdział VIII: Pisma św. Jana.494
Czwarta Ewangelia.494
Autorstwo .494
Etap 1 .494
Etap 2 .494
Etap 3 .495
Etap 4 .495
Etap 5 .495
Specjalny charakter Ewangelii św. Jana.496
Stosunek do synoptyków.497
Zarys Ewangelii .498
Ruch myślowy .500
Tradycja Janowa .502
Teologia Janowa.504
Słowo .504
Wiara .505
Duch .507
Trzy listy św. Jana.508
Pierwszy list św. Jana.508
Plan .508
Cel .510
Posłannictwo .510
Drugi i trzeci list św. Jana.512
Apokalipsa św. Jana .513
Autorstwo .513
Forma literacka .513
Cel .515
Plan .517
Interpretacja .519
Listy .519
Wizje prorocze.519
Część I: Kościół i Izrael (4-11).521
Część II: Kościół i Rzym pogański (12,1-20,15) . . .524 Część III: Nowe Jeruzalem (21,1 - 22,5).525
Bibliografia .528
Nota od wydawcy.549
Indeks imion własnych, nazw etnicznych i geograficznych . . . .551
Indeks imion własnych, nazw etnicznych i geograficznych
Aaron Abarnahara Abdiasz Abdon Abel Abiasz (Abijjam) Abiatar Abijjam zob Abiasz Abilene Abimelek król Geraru Abimelek syn Gedeona Abner Abraham - - Absalom Achab Achaik Achaja Achaz - - Achetaton (Tell-el-Amarna) Achiasz Achior Adad-Nirari I Adad-Nirari II Adad-Nirari III Adam Adasa Adoniasz Adoniram Adullam Aelia Capitolina Afairema Afek Afrodyta Afryka Agabos Aggeusz Agryppa I zob Herod Agryppa I Agryppa II zob Herod Agryppa II Agur Ahmose Ain Gedi Aj Ajjalon Akad Akadowie Akcjum Akiba Akisz Akko Akra - Akre zob Ptolemais Akrokorynt Akwila Albinus Aleksander Balas Aleksander brązownik Aleksander Jannaj Aleksander syn Aristobulosa II Aleksander syn Heroda Wielkiego Aleksander Wielki - Aleksandra (Salome) Aleksandra świekra Heroda Wielkiego Aleksandreion Aleksandria - - Alfeusz Alkimos Amalekici Amarna Amasa Amazis Amazjasz kapłan Amazjasz król judzki Ambiwiusz Marek Amel-Marduk (Ewil-Merodach) Amenofis IV (Echnaton) Amfipolis Ammon Ammonici Amnon Amon bóg egipski Amon król judzki Amoryci Arnos - - Amyntas Ananiasz arcykapłan Ananiasz mąż Safiry Ananus zob Annasz Ananus II zob Ananiasz arcykapłan Anat Anat-Betel Anatot Ancyra (Ankara) Andronikos Anglia Ankara zob Ancyra Anna matka Samuela Anna prorokini Annasz Anniusz Rufus Anszan Antioch I Soter Antioch II Teos Antioch III Wielki Antioch IV Epifanes - - Antioch V Eupator Antioch VI Antioch VII Sidetes Antioch syn Seleukosa Antiochia Pizydyjska Antiochia Syryjska - - Antonia Antoniusz Marek Antygonos generał Aleksandra Wielkiego Antygonos syn Aristobulosa II Antygonos syn Jana Hyrkana Antyliban Antypas zob Herod Antypas Antypater syn Heroda Wielkiego Antypater zarządca Idumei Apolonia Apollonios dowódca Antiocha IV Apollonios pisarz Apollonios zarządca Celesyrii Apollos Appia Apries (Chofra) Araba Arabia Arabowie Arabska Pustynia Arabski Półwysep Aram Aramejczycy Aram-Neharaim Aram-Soba Archelaos Archip Aretas II Aretas IV Arfaksad Aristobulos I Aristobulos II Aristobulos syn Heroda Wielkiego Armenia Arnon Arsaces Arsames Arses Artakserkses I Długoręki - Artakserkses II Mnemon Artakserkses III Ochos Artemas Artemida (Diana) Arystoteles Asa Asera pokolenia Assarhaddon Assur (Asyria) Assurbanipal Assurdan II Assurdan III Assuretililani Assurnazirpal II Assurnirari V Assurubalit I Assurubalit II Astyages Asuan Asyria - - Asyryjczycy Aszdod Aszera Aszkelon Asztarte Asztoret Atalia Atanazy Wielki Ateny Aton Attalia Attalos II Auaris (Tanis) August zob Oktawian August August syn Cezara Augustyn Aureliusz Auranitis Azariasz anioł Rafał Azariasz król judzki zob Ozjasz Azariasz towarzysz Daniela Azeka Azja A Środkowa A Zachodnia Azja Mniejsza - Azja prowincja Azot Baal Baalat Babel Babilon - Babilonia Babilończycy - Bagoas Bagoasz Bakchides Balaam Baltazar Bałkany Barak - Bar-Giora Szymon Bar-Kochba Szymon (Bar-Koseba Ben--Koseba) Barnaba - Ban James Baruch Basza Baszan Batanea Batszeba Bazyli Wielki Beelzebul Beerot Beer-Szeba Beer-Zet Bel Belial Ben-Hadad I Ben-Hadad II Ben-Hadad III Beniamina pokolenie - Ben Koseba zob Ben-Kochba Szymon Benoit Pierre Ben Syrach zob Syrach syn Eleazara Berea Berenike Betania Betel Bet-Horon Betlejem Bet-Rehob Betsaida-Julia Bet-Sur Bet-Szean - Bet-Szemesz Betulia Bet-Zacharia Bildad Bitynia Bizancjum Bogazköy (Hattuszasz) Boismard M-E Booz Bright John Brown Raymond E Brutus Brytania Bubastis Bultmann Rudolf Byblos Canterbury Cavalla (Neapolis) Celesyria Celtowie Cezar Gajusz Juliusz Cezarea Filipowa (Paneas) Cezarea Nadmorska - Chalcedon Chaldea Chaldejczycy Chalkis Cham Chanani Chananiasz Chan un Chazael Chefira Chilkiasz kapłan z Jerozolimy Chilkiasz ojciec Jeremiasza Chloe Chofra zob Apries Chrystus zob Jezus Chrystus Colonia Aelia Capitolina zob Aelia Capi- tolina Conzelmann Hans Cyceron Cylicja Cylicyjskie Wrota Cypr Cyprian Cyrus Mîodszy Cyrus Wielki - Cyryl Jerozolimski Czerwone Morze Damaszek - - Dan miasto Dana pokolenie - Danel Daniel - Dariusz I Dariusz II No tos Dariusz III Kodoman Datema Dawid - - - - - - Dea Roma Debir Debora - Dekapolis Delajasz Delfy Demas Demeter Demetriusz I Soter Demetriusz II Nikator Demetriusz kaznodzieja Demetriusz syn Seleukosa IV Derbe Deutero-Izajasz - - Deutero-Zachariasz Diana Efeska (Artemida) Dibelius Martin Dina Dionizos Dionizy członek Areopagu Dionizy Mały Diotrefes Dodd C H Dok Domicjan Donlan Thomas C Dor Doris Douay Druzylla Dyrrachium Eben-Haezer Echnaton (Amenofis IV) Eden Edessa Edom Edomici Efez - Efraim E pokolenie - Egea E Morze Egipcjanie Egipt - - - - - Eglon król moabicki Eglon miejscowość Ehud Ekbatana Eklezjastes zob Kohelet Ekron Eksuperiusz El Ela Elam Elamici Elat Eleazar Machabeusz Eleazar ojciec Syracha Eleazar przywódca powstania Eleazar syn Syracha Elefantyna Eleuzis Eliakim zob Jehojakim Eliasz Eliaszib Elihu Elifaz Elizeusz - Elkana Elkosz Elon Elymais Elżbieta Emmanuel Emmaus Enosz En-Rogel Epafras Epafrodyt Epifaniusz Epikur Epimenides Epir Erazm z Rotterdamu Esjon-Geber Estera Eszem-Betel Esznunna Etbaal Etiopczycy Etiopia Eufrat Europa Euzebiusz z Cezarei Ewa Ewil-Merodach (Amel-Marduk) Ezaw Ezdrasz - - Ezdrelon (Jezreel) - Ezechiasz król judzki - Ezechiasz przodek Sofoniasza Ezechiel - - - Fadus Kuspiusz Farsalos Fasael Feba Feliks Antoniusz Fenicja Fenicjanie Festus Porcjusz Feuillet A Filadelfia Filemon Filetos Filip apostoł Filip diakon Filip dowódca w Akrze Filip Macedoński Filip regent Antiocha IV Filip syn Heroda Wielkiego - Filipianie - Filippi - Filistia Filistyni - - Filon Flender Helmut Florencja Florus Gesjusz Fortunat Frygia Gabiniusz Gad prorok Gada pokolenie Gajus gospodarz Pawła apostoła Gajus uczeń Jana ewangelisty Galaci - Galacja Galatius Pontus Galba Galia Galilea - Galilejczycy Galilejskie Jezioro (Morze) zob Genezaret Gallio Lucjusz Juniusz Gallus Cestiusz Gamaliel Garizim Gat Gaugamela Gaulanitis Gaumata Gaza Gęba Gedeon (Jerubbaal) - Genezaret Geraza Germania Geszem Getsemani Gezer Gibea Gibeon Gibeonici Gihon Gilboa Gilead Gilgal Girgaszyci Gobryas Godoliasz Goliat Gomer Gomora Gorgiasz Gratus Waleriusz Grecja Grecy Grzegorz z Nazjanzu Grzegorz z Nyssy Gunkel H Gutejczycy Habakuk Habiru Hadad Hadadezer Hades bóg Hades podziemie Hadrian Hamat Hammurabi Hannibal Har-Magedon Haroszet Harran Hasmon Hasmoneusze - Hattuszasz (Bogazköy) Hattuszilisz III Hazor Hebrajczycy Hebron H-Mambre Hegezyp Helam Heli Heliodoros Henoch Herem-Betel Hermes Hermon Herod Agryppa I - Herod Agryppa II - Herod Antypas - Herod Filip - Herod syn Aristobulosa Herod Wielki - - Herodiada - Herodium Heszbon Hetyci - - Hierapolis Hieronim Hillel Hiob - Hippona Hiram I Hiszpania Hiwwici Holofernes Horacy Horeb Horemheb Horyci zob Huryci Huryci (Horyci) Hyksosi - Hymenajos Ibsan Idumea Ignacy Antiocheński Ikonium Illyricum Inaros Indie Indus Innocenty I Ipsos Iran Ireneusz Isin Issachara pokolenie Issos Iszbaal (Iszboszet) Iszboszet (Iszbaal) Isztar Italczycy Italia Iturea Izaak Izajasz - - - Izauria Izebel Izmael syn Abrahama Izmael syn Nataniasza Izrael królestwo północne - - - - - - - Izrael lud - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Izraelici - - Izyda Jabbok Jadoniasz Jael Jafa zob Joppa Jafet Jair sędzia Jair zwierzchnik synagogi Jakub I Jakub „brat Pana" - Jakub Mniejszy apostoł - Jakub Większy apostoł Jakub syn Judy Galilejczyka Jakub syn Izaaka - Jambres Jamnia (Yawne) Jan Chrzciciel Jan Damasceński Jan ewangelista - - - - - Jan Galilejczyk Jan Hyrkan I Jan Hyrkan II Jan Machabeusz Jan Marek Jan syn Szymona Machabeusza Jan z Giskala Jannes Jarkon Jazon arcykapłan Jazon z Cyreny Jazon z Tesaloniki Jebusejczycy Jefte Jehoachaz król izraelski Jehoachaz król judzki Jehoasz Jehojada Jehojakim (Eliakim) Jehojakin Jehoram król izraelski Jehoram król judzki Jehu ben Chanani Jehu król izraelski Jeremiasz - - Jeroboam I - Jeroboam II Jerozolima (Jeruzalem) - - - - - - - - - - - - Jerubbaal zob Gedeon Jerycho Jeszua syn Eleazara - Jezreel zob Ezdrelon Jezus Chrystus - - - - - - - - - - - - - - - Jezus ben Syrach (Syrach syn Eleazara) zob Jeszua syn Eleazara Jibleam Joab - Joanna Joasz Jochanan Joel Jonasz - Jonatan syn Matatiasza - Jonatan syn Saula Joppa (Jafa) Jordan - Jotam Jowisz J Kapitoliński Jozafat Jozjaszl - Jozue syn Josedeka Jozue syn Nuna Józef ben Gorion Józef Flawiusz Józef opiekun Jezusa Józef syn Jakuba Józef z Arymatei Juda apostoł Juda Galilejczyk Juda Machabeusz - Juda syn Szymona Machabeusza Juda syn Jakuba J pokolenie - Juda wysłannik apostołów Juda z Damaszku Juda z Gamala Juda królestwo południowe - - - - - - - - Judasz Judea Judejczycy Judyta Judzka Pustynia Juliusz setnik Justus Tycjusz Justus z Koryntu Justyn Kadesz Kafarnaum Kain Kair Kajetan kardynał Kajfasz Kalebici Kaliasz Kaligula Karoi Limenes Kalwaria Kambyzes Kana Galilejska Kanaan - Kananejczycy - Kandaka Karkar Karkemisz Karkor Karmel Kartagina Kasjusz Kaspijskie Morze Kassander Kaukaz Käsemann E Kedesz Galilejskie Kefas zob Piotr apostoł Kenchry Kendenbajos Kenici Khnum Kilion Kimmerowie Kir-Hareszet Kiriat-Jearim Kisz Kiszon Kition Klaudiusz Klemens Aleksandryjski Klemens Rzymski Kleopatra żona Aleksandra Balasa Kleopatra żona Antoniusza Kleopatra żona Heroda Wielkiego Kohelet (Eklezjastes) - Kolosanie - Kolosy Koponiusz Korach Korneliusz Korynt Koryntianie - Krassus Krenides Krescens Kreta Kreteńczycy Krezus Ksenofont Kserkses I Kserkses II Kumanus Wentidiusz Kunaksa Kuszan-Riszeataim Kuszi Kwadratus Kwiryniusz Publiusz Sulpicjusz Kyaksares Laban Labaszi-Marduk Lakisz Lamek Laodycea Larsa Lasea Lechacum Lemuel Lepidus Lewiatan Liban Libijczycy Libna Licja Lidda Lidia Lidia z Tiatyry Likaonia (Lykaonia) Likos Lipit-isztar Lire Listra (Lystra) Lizjasz Lizjasz Klaudiusz Lizymach Lucjan Lukrecjusz Luter Marcin Lynch Kevin A Łazarz Łukasz ewangelista - Maaka Macedonia - Macedończycy Machabeusze Macherus Machion Maciej apostoł Madianici - Magnezja Mahanaim Makpela Malachiasz Malta Maltake Mambre zob Hebron-Mambre Manasses król judzki Manassesa pokolenie - Maonici Maraton Marcellus Marcjon Mardocheusz Marduk Marduk-apal-iddina (Merodach-Baladan) Marek ewangelista - Mari Maria Magdalena Maria z Betanii Mariamne Hasmonejka Mariamne II Marta z Betanii Marullus Martwe Morze Maryja Matka Jezusa Masada Matatiasz kapłan - Matatiasz Machabeusz syn Szymona Mateusz ewangelista - - Mattan Mattaniasz zob Sedecjasz Mclnerney Thomas P Media Mediolan Medowie Megaabyzos Megiddo - Melchizedek Meliton Melkart (Baal) Memfis Menachem Menelaos Mernefta Merodach-Baladan zob Marduk-apal- -iddina Merom Mesza Mezopotamia Michał archanioł Micheasz Mikajehu ben Jimla Mikmas Mikołaj diakon Mikołaj z Lire Milet Miriam Mispa Miszna Mitanni Mitrydates I Mnazon Moab - Moabici Modin Mojżesz - - - - More Moreszet Morskie Ludy Mowinckel S Mummius Lucjusz Muratori Murszilisz I Myra Myzja Nabatejczycy Nabonid Nabopolassar Nabuchodonozor - - Nachor Nadab Nahum Nain Natan prorok Nazaret Neapolis (Cavalla) Necho Necho II Neftalego pokolenie Negeb Nehemiasz - - Neirynck F Neriglissar Neron Nerwa Niemcy Nikanor - Nikodem Nikopolis Nil Niniwa - Niniwici Noe - Noemi Nubia Numidia Nuzi Ochozjasz król izraelski Ochozjasz król judzki Ofir Ofra Ohola Oholiba Oktawian August - Oliwna Góra Omri - Onezyfor Onezym Oniasz III Opis Oreb Orontes Orpa Orygenes Otho Otniel Ozeasz król izraelski Ozeasz prorok - - - Ozjasz (Azariasz) Ozyrys Paddan-Aram Padi Paflagonia Pafos Palestyna - - - - - Palgrave Francis Turner Pamfilia Paneas zob Cezarea Filipowa Panium Papiasz Partowie Pascal Blaise Paweł apostoł (Szaweł) - - - - - Pękach Pekachiasz Pella Perea Pergamon Perge Persefona Persja Persowie Peryzzyci Peszitto Petroniusz P Pianki Piłat Poncjusz Pinchas Piotr apostoł (Kefas Szymon Piotr) - - - P teściowa Pitom Pizydia Platon Pliniusz Starszy Polemonianus Pontus Polikarp Pompejusz - Pontus Galaticus Pontus Polemonianus Popiliusz Lenas Pry scylla Psametych I Psametych II Psusennes II Ptolemais (Akre) Ptolemeusz I Soter (Lagida) Ptolemeusz II Filadelfos Ptolemeusz III Euergetes Ptolemeusz IV Filopator Ptolemeusz V Epifanes Ptolemeusz VI Filometor Ptolemeusz VII Ptolemeusz zięć Szymona Machabeusza Ptolemeusze Pul Pulu zob Tiglat-Pilezar III Qumran - Rabbat-Ammon Rachela Rafał archanioł Rafia Raga Rahab Rahner Karl Rama Ramataim Ramot-Gilead Ramzes II Ramzes III Ramzes miasto Ras Szamara (Ugarit) Rebeka Refaim Remaliahu Resin Rezon Ribla Robert A Roboam Rodos Ruben R pokolenie Rufin Rufus Anniusz Rut Rzym - - Rzymianie Saba (Szeba) Sabinus Sadduk Sadok Safira Salamina Salmanassar I Salmanassar III Salmanassar IV Salmanassar V Salmunna Salome córka Herodiady Salome zob Aleksandra Salomon - - Samaria (Sebaste) - - Samarytanie Samos Samson Samuel - Sanballat Sanheryb Sara (Saraj) żona Abrahama Sara żona Tobiasza Sardes (Sardy) Sargon I SargonII Saron Saturnin Sencjusz Saul Scila Scytowie Sebaste zob Samaria Sedecjasz (Mattaniasz) - Sela (Petra) Seleucja Seleucydzi - Seleukos I Nikator Seleukos II Kallinikos Seleukos III Keraunos Seleukos IV Filopator - Semici Semiramida Seneka Lucjusz Anneusz Sepforis Sergiusz Paweł Seron Seti I Sewerus Juliusz Siklag Siloe Sinsanskun Sisera - Skaurus Smyrna Sobą Sodoma Sofar Sofoniasz Sorbona Sparta Spartanie Stefanas Stratona Wieża Sudan Sumerowie Suza Sychem Sydon Syjon Sylas Sylwan Symeon syn Alfeusza Symeon z Jerozolimy Symeon syn Jakuba S pokolenie Symeon syn Jeszui Synaj S Półwysep Syrach syn Eleazara zob Jeszua syn Elea- zara Syracydes zob Syrach syn Eleazara Syria - - - - Syryjczycy Szabako Szaran Szallum Szamaszumukin Szamgar Szammai Szamszi-Adad V Szaweł zob Paweł apostoł Szczepan Szeba zob Saba Szebteko Szefela Szelemiasz Szemajasz Szeol Szeszbassar Szeszonk zob Sziszak Szilo Sziloam Sziszak (Szieszonk) Szobak Szubbiluliuma Szymon arcykapłan Szymon garbarz-Szymon Machabeusz Szymon mag Szymon oskarżyciel Oniasza III Szymon Piotr zob Piotr Apostoł Szymon syn Judy Galilejczyka Szymon z Cyreny Śródziemne Morze Taanak Tabe Tabeel Tabor Tacjan Tacyt Tamar miasto Tamar siostra Absaloma Tanis zob Auaris Tanutamon Tarkwiniusz Pyszny Tars Tattenaj Tebes Teby Teima Tekoa Tel-Awiw Tell-el-Amarna (Achetaton) Tell-el-Far'ah zob Tirsa Tell Kasile Teofil Terach Tercjusz Termopile Tertulian Tesaloniczanie Tesalonika Tiatyra Tibini Tiglat-Pilezar I Tiglat-Pilezar III Tirhaka - Tirsa (Tell-el-Far'ah) Tiszbe Tivoli Tob Tobiasz Ammonita Tobiasz syn Tobiasza Tobiadzi Tola Tomasz z Akwinu Trachonitis Tracja Trajan Transeufratea Transjordania - Troada Trofim Troja Trullo Trydent Tryfon generał Aleksandra Balasa - Tryfon Żyd Tsikal Tuluza Tutmozis III Tyberiada Tyberiadzkie Jezioro (Morze) zobGenezaret Tyberiusz Aleksander Tyberiusz cesarz Tychik Tygrys Tymoteusz - Tyr Tyrannos Tyropeon Tytus cesarz Tytus uczeń Pawła apostoła Ugarit zob Ras Szamra Ur Urartu Uriasz Urnammu Vaganay Vanhoye A Ali Vaux Roland de Vawter Bruce Vienna Wadi Murabba'at Waleriusz Gratus Walsh Liam G Warus Watykański Sobór I Watykański Sobór II Wellhausen Julius Wergiliusz Wespazjan Witeliusz cesarz Witeliusz legat Syrii Wright G E Yawne zob Jamnia Yehud zob Juda Zabulona pokolenie Zachariasz król izraelski Zachariasz ojciec Jana Chrzciciela Zachariasz prorok Zachariasz prorok Zachariasz syn Jojady Zacheusz Zama Zębach Zebedeusz Zeeb Zemaraim Zenas Zenon z Kition Zeus Z Ksenios Z Olimpijski Zimri Zorobabel Zuzanna córka Chilkiasza Zuzanna towarzysząca Jezusowi Żydzi - - - - - - - - - -
Słowo wstępne
Biblia jest księgą zarówno historyczną, jak i doktrynalną, zawierającą objawienie, jakiego Bóg udzielił ludziom przez własne czyny i słowa. Biblia opowiada historię naszego zbawienia, stopniowego odsłaniania Bożego planu odkupienia poprzez oba Testamenty czy Przymierza, najpierw w Starym Przymierzu, zawartym między Bogiem a Izraelem i podtrzymywanym przez Boga mimo niewierności Jego Ludu Wybranego, następnie zaś w Nowym Przymierzu, dostępnym całej ludzkości i przypieczętowanym krwią syna tego ludu, który był także Synem Bożym. Ponadto Biblia ukazuje, jak każdy człowiek musi zawrzeć to Przymierze i trwać w nim, osiągając w ten sposób swe osobiste zbawienie. Mówi też nam, co musimy wiedzieć o Bogu i człowieku oraz co musi człowiek czynić, aby go Bóg zaakceptował.
To słowo Boże jest przeznaczone dla każdego z nas, tak jak było przeznaczone dla naszych dalekich przodków w wierze. Jest źródłem naszej wiary, podobnie jak i ich wiary. Aby dotrzeć do człowieka i przekazać posłannictwo zbawienia, słowo to „wcieliło się", tak jak Słowo Boże stało się ciałem dla zbawienia człowieka. Boskie słowo stało się „Księgą" czy raczej „Księgami" Biblii. I jak Słowo wcielone wzięło na siebie naszą całą ludzką kondycję, z wyjątkiem grzechu, tak też słowo Boże podlegało uwarunkowaniom ludzkiej mowy, z wyjątkiem błędu. Przekazywali je ludzcy autorzy, w których Boskie natchnienie nie tłumiło żadnej z cech, przynależnych im jako ludziom ich własnej epoki, własnego środowiska i własnej kultury. Te cechy charakterystyczne są odmienne u każdego natchnionego autora, różnią się także od naszych właściwości.
Spisywanie ksiąg Starego i Nowego Testamentu odbywało się na przestrzeni tysiąclecia; ostatnią z tych ksiąg napisano niemal dwa tysiące lat temu. W ciągu tych trzech tysięcy lat oblicze świata wielokrotnie się zmieniało. Bóg mówił do starożytnych Izraelitów językiem ich czasów, przemawiając inaczej do tych, którzy wywędrowali z Egiptu wraz z Mojżeszem, inaczej zaś do powracających z wygnania wraz z Ezdraszem. Jezus mówił do Żydów swej doby. My zaś różnimy się zarówno od starożytnych Izraelitów, jak i od Żydów z czasów Chrystusa. Pisarze biblijni, którzy otrzymali i przekazywali święte posłannictwo, byli Semitami, myślącymi i mówiącymi na sposób semicki. Nasz sposób myślenia nie jest ten sam co ich; używamy też innych terminów.
Kościół został ustanowiony przez Boga jako strażnik i interpretator słowa; lecz Biblia, uważana za księgę zawierającą to słowo, nie uchroniła się od dodatków, które mają wpływ na przekazywanie wszelkiego ludzkiego tekstu.
Była przepisywana, a kopiści mylili się lub wprowadzali zmiany. Była tłumaczona, a tłumacze nie zawsze byli dokładni. Była wykładana, a komentatorzy nie zawsze ją dobrze rozumieli. Pomimo tego wszystkiego posłannictwo Biblii jest wiecznotrwałe i zachowuje ważność dla wszystkich ludzi wszelkich czasów oraz miejsc. W istocie rzeczy Biblia zawsze była najczęściej czytaną książką na świecie, a ludzie najrozmaitszego pochodzenia znajdowali na jej stronicach naukę prawdy oraz regułę życia. I właśnie dlatego, że pochodzi ona od Boga, ma uniwersalną ludzką wartość oraz niesie w sobie łaskę światła dla wszystkich ludzi dobrej woli.
Niemniej sama tajemnica Boskiego posłannictwa oraz odmienność czasów i pojęć tych, którzy pierwsi ją przekazywali, i tych, którzy ją dzisiaj otrzymują, stanowią poważną trudność. Biblia objawia swe pełne bogactwo jedynie dzięki połączonej pracy egzegety i teologa, a skoro bogactwo Biblii jest niewyczerpal-ne, zadanie to nigdy się nie zakończy. Będzie się zawsze podejmowało wysiłki, aby znaleźć czystszy tekst lub wierniejsze tłumaczenie czy też, aby lepiej ją zrozumieć przez osadzenie jej na nowo w ludzkim kontekście, w jakim została najpierw spisana, oraz aby bardziej zgłębić jej Boskie znaczenie przez światło wiary. Jak rozmyślania nad życiem i czynami Jezusa nigdy nie wyświetlą całej tajemnicy Jego osoby, tak też badania nad Biblią nigdy całkowicie nie wyczerpią treści Bożego słowa.
Studia biblijne są obowiązkiem każdego badacza, który wykorzystuje Pismo Święte w rozwijaniu własnej teologii czy też szuka w nim duchowego pokarmu oraz który będzie je głosił wiernym. Są one także interesujące dla laików, którzy rozsmakowali się w Piśmie Świętym na skutek ożywienia biblistycznego naszych czasów i którzy teraz uczestniczą głębiej w Liturgii Słowa w wyniku niedawnych reform. Obie grupy trzeba wprowadzić w te studia, wskazując im właściwy sposób odczytywania Biblii. Dla obu tych grup właśnie ojciec Harrington napisał niniejsze dzieło o świadectwie objawienia. Prawdziwą przyjemnością jest móc powiedzieć, iż zrealizował swoje zamierzenie w sposób godny podziwu. Jasno naszkicował mądre teologiczne wprowadzenie do całej Biblii. Wykorzystał najlepiej ugruntowane wnioski współczesnych badań wprowadzając nas w księgi zarówno Starego, jak i Nowego Testamentu. Czytelnicy przekonają się bez trudu, jak te twierdzenia ustalone przez biblistę harmonizują z nauką Kościoła, strażnika Biblii. Postępując za tym przewodnikiem będą się posuwać od ksiąg Obietnicy do ksiąg Wypełnienia, a to pisane słowo da im lepszą znajomość Słowa wcielonego, „Jezusa Chrystusa, ogniska obu Testamentów, Starego jako jego nadzieja, Nowego jako jego wzorzec, obu zaś jako ich jądro" (Pascal).
Roland de Vaux OP Harvard University
Przedmowa
Po kilku latach doświadczeń dydaktycznych jestem bardziej niż kiedykolwiek świadomy, że cierpimy na brak anglojęzycznego wprowadzenia do Biblii, które mogłoby stanowić podstawę kursu biblistyki dla studiujących Pismo Święte. Zarazem zaś nie ma żadnej w pełni zadowalającej pracy, którą można by polecić zainteresowanym laikom. Byłoby zarozumiałością utrzymywanie, że wprowadzenie niniejsze zaspokoi obie potrzeby czy bodaj jedną z nich, lecz jest ono próbą sprostania tym potrzebom. Jest zamierzone jako podręcznik, który dostarczy studiującym wiadomości podstawowych, a profesorowi pozostawi trochę więcej czasu na zajęcie się samym wykładaniem tekstu Biblii, co jest jego istotnym zadaniem. Ponieważ jest pomyślane jako „samotłumaczące się"
- przynajmniej w dużym stopniu - ufam, iż posłuży także jako „samouczek" tym, którzy nie mogą korzystać z wykładów profesora. Takie przynajmniej są moje cele i tylko czas pokaże, czy udało się je osiągnąć, czy też nie.
Mówiąc, że nie rozporządzamy żadną stosowną pracą, nie lekceważę wspaniałego Guide to the Bible.1 Ale przyznać trzeba -jak sądzę- że praca ta może raczej zdezorientować studenta, który woli bardziej treściwe i systematyczne przedstawienie sprawy. Ów Guide (czy francuski oryginał Initiation Biblique) został wyparty przez obszerną dwutomową Introduction a la Bible2
- zapewne najlepsze wprowadzenie do Biblii pióra uczonych katolickich. Czytelnik szybko zauważy, iż znalazłem w tej znakomitej pracy mocne oparcie. Mogę chyba rzec, że w konsekwencji niniejsze wprowadzenie do Biblii przedstawia wiernie poglądy niektórych najświetniejszych biblistów doby obecnej.
Najważniejszą część tego wprowadzenia obejmują rozdziały II-VI części pierwszej, które omawiają kwestie natchnienia, bezbłędności oraz sensów biblijnych. W rozdziałach tych podążałem wyłącznie - tym się zadowalając - za uczonym, który jest uznanym autorytetem w tej dziedzinie: ojcem Pierre Benoit OP, profesorem École Biblique i redaktorem „Revue Biblique". Ojciec Benoit stworzył, na przestrzeni wielu lat, imponującą syntezę. Sądzę, że najkorzystniejszym podejściem-alternatywą byłaby tu prezentacja i ocena różnych poglądów
- będzie przedłożenie czytelnikom tej syntezy. Mogą oni być pewni, że każde
zdanie zostało starannie wypracowane przez mistrza. Inne rzetelne opinie znajdą się w Apendyksie i będą zasygnalizowane w przypisach oraz bibliografii.
Pozostaje mi podziękować ojcu Thomasowi C. Donlanowi OP z The Priory Press, który zamówił tę pracę; bez jego propozycji i zachęty nigdy bym się jej nie podjął. Winien też jestem szczególną wdzięczność swoim kolegom, ojcom Liamowi G. Walshowi OP oraz Thomasowi P. Mclnerneyowi OP, profesorom St. Mary's College, Tallaght, Irlandia, za staranne przeczytanie mojego rękopisu oraz cenną krytykę i sugestie.
Dziękuję także ojcu Kevinowi A. Lynchowi CSP, który zezwolił mi łaskawie na swobodne wykorzystanie materiału zawartego w What is the Bible?, pracy opublikowanej przez The Paulist Press i chronionej prawem autorskim przez Towarzystwo Misyjne Świętego Pawła Apostoła.
W. J. H
Wykaz skrótów
użytych w bibliografii i przypisach bibliograficznych
ANEP J. B. Pritchard, The Ancient Near East in Pictures, Princeton
University Press, 1954 ANET - J. B. Pritchard, Ancient Near Eastern Texts, Princeton University
Press, 1955 Atlante Biblico - P. Lemaire i D. Baldi, Atlante Storico della Bibbia, Roma,
Marietti, 1955 BJ - Bible de Jérusalem - La Sainte Bible, przeł. na język francuski pod
kierunkiem L'École Biblique de Jérusalem, Paris, Cerf, 1957 (BJ) - pojedyncze zeszyty Bible de Jérusalem BW - J. B. Bauer (red.), Bibeltheologisches Wörterbuch, Graz - Wien - Köln,
Verlag Styria, 1962 DBS - Dictionnaire de la Bible (Supplement) red. L. Pirot i A. Robert, Paris,
Letouzey et Ané, 1928 IB - A. Robert i A. Feuillet (red.), Introduction a la Bible, 1.1 II, Tournai,
Desclée, 1957, 1959 2 PCB - M. Black i H. H. Rowley (red.), Peake's Commentary on the Bible,
London, Nelson, 1962 VTB - M.-E. Boismard, Vocabulaire de Théologie Biblique, Paris, Cerf. 1961
WRÓĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ
WRÓĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ
WRÓĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ
WRÓĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ
WRÓĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ
WRÓĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ
WRÓĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ
WRÓĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ
WRÓĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ
Możesz dodać mnie do swojej listy ulubionych sprzedawców. Możesz to zrobić klikając na ikonkę umieszczoną poniżej. Nie zapomnij włączyć opcji subskrypcji, a na bieżąco będziesz informowany o wystawianych przeze mnie nowych przedmiotach.
Korzystanie z serwisu oznacza akceptację regulaminu.