Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie Gdańsk 1978, stan bdb -

Tę teczkę wzorów haftu kaszubskiego poświęcamy wzornictwu, które umownie nazywamy czepcowym. Wzory tego haftu istotnie się różnią lod zebranych w teczkach szkół żukowskiej, wejherowskiej, wdzydzkiej i puckiej. W odróżnieniu od wielobarwnych haftów poszczególnych szkół — wzory czepcowe sq jednobarwne, z dopuszczeniem dwóch kolorystycznych wariantów. W teczce drukujemy wszystkie w kolorze żółtym, można je jednak wyszywać również nicią białą. W jednym i drugim wypadku stosuje się obramowanie nicią brązową, dla podkreślenia rysunku motywów. Kaszubskie hafty czepcowe od wielobarwnych różnią się także motywami i kompozycją, która gra tu rolę tym istotniejszą, że liczba motywów jest stosunkowo ograniczona. Dlatego też w teczce tej rezygnujemy z odrębnej, zbiorczej [planszy elementów — wszystkie, które są stosowane w hafcie czepcowym, {znajdują się w zamieszczonych wzorach.
Haft czepcowy pochodzi, zgodnie z nazwą którą przyjęliśmy, z czepców na Kaszubach noszonych przez kobiety jeszcze w ubiegłym stuleciu. Czepce te, szyte najczęściej z aksamitu, ozdabiane były wypukłym haftem złotym lub srebrnym. Nazywano je złotogłowiami lub złotnicami. Wykonane były m.in. przez zakonnice w dwóch klasztorach słynących na Kaszubach z haftów: u norbertanek w Żukowie i cystersek w Żarnowcu. Złotnice były częścią stroju łudowego bardzo kosztowną; w połowie ubiegłego stulecia czepiec wyszywany nicią srebrną kosztował 12 talarów. Noszono je tylko od święta i pieczołowicie przechowywano, przy czym bywało, że w 4ym samym czepcu chodziła po matce córka, a czasem jeszcze wnuczka. Dzięki dbałości jaką złotnice otaczano, niewielka ich liczba przetrwała do dziś i obecnie równie troskliwie przechowywana jest w muzeach. Czepce są też jedynym autentycznym fragmentem kobiecego kaszubskiego stroju ludowego jaki się zachował, stroje ludowe wyszły bowiem na Kaszubach z codziennego użycia jui ponad sto lat temu. W latach międzywojennych, kiedy na potrzeby zespołów ludowych zaczęto rekonstruować kaszubski strój ludowy, sięgnięto do wzorów złotnic i nie tylko zaczęto je powtarzać na czepcach, ale również przenosić na gorseciki, ozdabiając złotą nicią zarówno plecy jak przody. Już wówczas zastępowano też czasem nić złotą lub srebrną — żółtą lub białą muliną, przede wszystkim ze względu na mniejszy koszt, ale również dlatego, że nie każda hafciarką z techniką haftu szychem,  znacznie trudniejszą, dawała sobie radę.
Na płótno — serwety, bieżniki, makatki — hafty czepcowe zaczęto na Kaszubach przenosić dopiero po drugiej wojnie światowej, w latach pięćdziesiątych. Przyczyniła się do tego w dużej mierze ówczesna polityka „Cepelii", której nadzór artystyczny lansował hafty jednobarwne uważając, że żółte i biały serwety są znacznie ładniejsze od kolorowych, To stanowisko „Cepelii" spotkało się z gorącym sprzeciwem tak ludowych hafciorek, jak etnografów i miłośników haftu kaszubskiego — spór zakończył się zwycięstwem rzeczników haftu wielobarwnego, który w pełni powrócił do łask. Ale również hafty czepcowe pozostały w zastosowaniu i chociaż są znacznie rzadziej wykonywane przez hafciarki, mają prawo obywatelstwa. Wzory tych haftów są prawie jednakowe na całych Kaszubach, ich cechą charakterystyczną jest między innymi miękkie zaokrąglenie linii rysunku liści, po którym najłatwiej można odróżnić wzór czepcowy od wzoru którejkolwiek szkoły haftów kolorowych.
W tej teczce wykorzystaliśmy wzory na serwety, bieżniki i makatki zaprojektowane przez nieżyjące już znane żukowskie hafciarki Zofię i Jadwigę Ptachównę, a udostępnione nam przez Marię Nowicką, która była ich uczennicą. Siostry Ptachównę motywy swych „złotych" i białych haftów czerpały nie tylko czepców, również z paramentów kościelnych przechowywanych w skarbcu kościoła poklasztornego w Zukowie, stąd ich szczególne bogactwo. Co więcej — ze szczególnym mistrzostwem potrafiły je cieniować, dobierając różne odcienie nici żółtych i pomarańczowych, aż po beżowo brązowe. Tą właśnie technką wykonywały między innymi niezwykle efektowny wzór makatki, który reprodukujemy, w podwójnym zmniejszeniu, na planszy nr 1. Wzory sióstr Ptachówien znajdują się także na planszach nr 2 — 6. Wzór planszy nr 7 zaczerpnięty został z innego źródła — z serwety wykonanej przez Władysławę Wiśniewską z Wdzydz. Wzory nr 8—10, które zaprojektowała Anna Konkel z Wejherowa, można stosować na serwetach, bieżnikach, poduszkach i makatkach, chociaż przez hafciarką zostały opracowane specjalnie na gorseciki, czepce i chustki na głowę do kaszubskiego stroju ludowego. Sądzimy, że to ich zastosowanie będzie również przydatne dla odbiorców naszej teczki. A oto przeznaczenie poszczególnych wzorów znajdujących się na planszach:
1   - wzór na makatkę, w dwukrotnym zmniejszeniu;
2  — wzór na serwetę kwadratpwą i szlak na biełnik lub serwetkę;
3  — wzór na serwetę kwadratową;
4  - wzór na serwetę kwadratową;
5  — wzór na serwetę łub poduszkę i szlak na serwetki lub do wykańczania brzegu; 6,— wiór na serwetę kwadratową lub okrągłą;
7  - wzór na serwetę okrągłą;
8  — wzosy na plecy gorsecika i czepiec lub chustkę,   nadające się na poduszkę lub serwetę i na serwetkę;
9  — wzór na plecy gorsecika, nadający się na poduszkę;
10 — wzory na przody gorsecików nadające się na serwetki, bieżniki i makatki.
Technika haftu kaszubskiego jest dosyć prosta. Podstawowym jest ścieg angielski, zwany przez hafciarki ludowe „płaskim". Łodygi kwiatów, wąsy, obwódki wokół wisienek i innych motywów wykonuje się ściegiem wodnym, siatki — ściegiem „Janina", a punkty, które hafciarki na Kaszubach nazywają „piegami" — węzełkami. Przed przystąpieniem do wyszywania najlepiej jednak, dla zorientowania cię w technice, obejrzeć jakiś już gotowy haft. W hafcie „złotym" stosując kolor żółty, słoneczny (nr 404 muliny „Ariadna"), a w białym czystą biel, i obramowując motywy brązem (nr 488 „Ariadny"), należy haftować tak, aby na lewej stronie płótna wiór wyglądał prawie identycznie jak na prawej, nie plątał się w supłach i węzłach. Właśnie ta lewa strona jest najlepszym sprawdzianem technicznych umiejętności hafciarki. Po ukończeniu haftu należy serwetę, poduszkę czy bieżnik wyprać pamiętając że haftów krochmalić nie wolno. Prasować na wilgotno, przez szmatkę, po lewej stronie. Brzegi kaszubskich haftów wykańcza się najczęściej mereżką z zakładem zależnym od wielkości serwety, od 1,5 do 4 cm. Serwety czy bieżniki można też wykańczać ściegiem angielskim („płaskim"), wyszywanym w jednakowe lub na przemian większe i mniejsze półokrągłe „ząbki", ewentualnie frędzlami, które stosuje się również przy poduszkach i na dole przy makatkach, frędzle są jednak dosyć niepraktyczne w praniu. Najpiękniej wzory czepcowega haftu kaszubskiego prezentują się na płótnie szarym, ale nicią żółtą można je wykonywać i  na płótnie białym.
Wszystkim nabywcom naszej teczki czepcowej życzymy  wielu pięknych kaszubskich haftów.


 

Zapraszam na inne moje aukcje