Format: A4

Wydział: Zoologia

Publikacji poświęconych mięczakom na polskim rynku jest tylko kilkanaście, ale nawet wśród nich nie ma pozycji dotyczącej głowonogów. Monografia śp. Profesora Andrzeja Samka, będąca kompendium wiedzy o tej grupie zwierząt, zasługuje zatem na szczególną uwagę.

Z książki dowiemy się nie tylko o miejscu głowonogów w systematyce mięczaków, o ich budowie, miejscu występowania, trybie życia i inteligencji, nie tylko poznamy ewolucję głowonogów od kambru po czasy współczesne czy "odkryjemy" wiele gatunków, których przeglądowi Autor poświęcił jeden z rozdziałów. Dowiemy się również, jak ewoluowała budowa muszli, jakie ona miała funkcje kiedyś, a jakie ma dzisiaj, na jakiej zasadzie działają ramiona i przyssawki u kałamarnic, ośmiornic i mątew, co to jest ruch odrzutowy w mechanice pływania, po co głowonogom chromatofory i narządy świetlne. Ze zdumieniem odkryjemy, że głowonogi jako jedyne mięczaki mają szkielet chrzęstny i potrafią "myśleć" (strategie polowań), a nawet "uczyć się" (ucieczka z zamkniętego słoja).

"Wartością dodaną" tej znakomitej publikacji jest "aspekt inżynieryjny", wskazujący na związek budowy z funkcją, łączący wiedzę zoologiczną i techniczną, dzięki któremu w głowonogach dostrzeżemy "maszyny" wykonujące określone zadania.

Uzupełnieniem wiedzy "biologicznej" są informacje o roli głowonogów w kulturze - legendy (m.in. mitologiczna walka Herkulesa z hydrą lerneńską, średniowieczne wyobrażenia krakenów), wizerunki głowonogów na wazach okresu minojskiego, rysunki Erika Warrena i Pierre'a Montforta, obecność głowonogów w literaturze ("Moby Dick" Hermana Melville'a, "20 000 mil podmorskiej żeglugi" Juliusza Verne'a, "Pracownicy morza" Victora Hugo).

Książka jest wielofunkcyjna - można ją traktować zarówno jako podręcznik dla studentów biologii czy oceanografii, jak i opracowanie popularne, po które chętnie sięgnie amator pasjonat życia morskiego, a nawet miłośnik legend, mitów i sztuki.

Swoją pracę Profesor Andrzej Samek bogato ilustrował własnoręcznie przygotowanymi rysunkami, z których część wykonał mieszaną techniką akwareli i gwaszu, a część piórkiem z wykorzystaniem pracochłonnego szrafu i kropkowania (charakterystycznych np. dla grafik w XIX-wiecznych atlasach zoologicznych i botanicznych). Przepiękne, precyzyjne i perfekcyjne ryciny autorstwa Pana Profesora podnoszą wartość publikacji, którą można traktować również jako album.

Spis treści

Przedmowa . 7

ROZDZIAŁ 1

Biologia głowonogów .9

1.1. Systematyka głowonogów .11

1.2. Ważniejsze grupy i ich rozmieszczenie w oceanie . 14

ROZDZIAŁ 2

Pochodzenie głowonogów i grupy wymarłe . 19

2.1. Budowa muszli głowonogów i jej funkcje. 21

2.2. Pierwsze głowonogi i czas łodzików .25

2.3. Amonity, kolejni władcy mórz i oceanów . 30

2.4. Belemnity, nowe rozwiązanie, początki głowonogów współczesnych . 40

ROZDZIAŁ 3

Budowa głowonogów . 45

3.1. Budowa zewnętrzna . 48

3.2. Budowa wewnętrzna .61

ROZDZIAŁ 4

Zachowania i inteligencja głowonogów . 77

4.1. Badania nad zachowaniami głowonogów .79

4.2. Inteligencja głowonogów .82

ROZDZIAŁ 5

Tryb życia, występowanie i migracje głowonogów . 89

5.1. Zdobywanie pożywienia, unikanie zagrożeń . 91

5.2. Mechanizmy migracji pionowych głowonogów .100

5.3. Rozmieszczenie poziome i pionowe głowonogów . 103

ROZDZIAŁ 6

Przegląd wybranych gatunków . 107

ROZDZIAŁ 7

Głowonogi w kulturze, legendach i opisach . 147

7.1. Głowonogi w kulturze, legendach i opisach w starożytności . 149

7.2. W poszukiwaniu morskiego potwora . 157

Zalecane piśmiennictwo . 163

Źródła ilustracji . 165