Psyche ożywiona pocałunkiem Kupidyna  to rzeźba włoskiego artysty Antonia Canovy, zamówiona po raz pierwszy w 1787 roku przez pułkownika Johna Campbella. Uważana jest za arcydzieło rzeźby neoklasycznej, ale przedstawia mitologicznych kochanków w chwili wielkiego wzruszenia, charakterystycznego dla rodzącego się ruchu romantyzmu. Przedstawia boga Kupidyna w szczytowym momencie miłości i czułości, zaraz po przebudzeniu prawie martwej Psyche pocałunkiem. Historia Kupidyna i Psyche została zaczerpnięta z łacińskiej powieści Lucjusza Apulejusza „ Złoty osioł” była popularna w sztuce.

Joachim Murat nabył pierwszą, główną wersję w 1800 roku. Po jego śmierci statua trafiła w 1824 roku do paryskiego Luwru we Francji;

Na tej aukcji sprzedajemy – prawdopodobnie czeską kopie – słynnej rzeźby Antonia Canovy . Rzeźba zawiera wiele kruchych elementów – nasz egzemplarz jest w bardzo dobrym stanie z jednym łatwym do naprawienia uszkodzeniem – noga Psyche była klejona – wystarczy kropelka gipsu – i uszkodzenie zniknie.

Rzeźba znajduje się na półokrągłej podstawie 16 x 28 cm i ma 28 cm wysokości.

Kupidyn – anioł – budzi z śmiertelnego snu Psyche – najpiękniejszą pannę, której urody zazdrościła sama Wenus.

Z  tyłu wybity nr 4513 – bardzo podobne wykonywane były masowo we Włoszech osiągając na aukcjach ceny ok. 500 zł – przedwojenne figury czeskie są znacznie droższe – najdroższą ale większą znalazłem za 1700 euro.. .

książę Jusupow, rosyjski szlachcic, nabył drugą wersję dzieła od Canovy w Rzymie w 1796 roku, a później trafiła ona do Muzeum Ermitaż w Sankt Petersburgu. Pełnowymiarowy model drugiej wersji znajduje się w Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku.

Kupidyn i Psyche to opowieść pochodząca pierwotnie z Metamorfoz (znanych również jako Złoty osioł), napisanych w II wieku n.e. przez Lucjusza Apulejusza Madaurensisa (lub Platona).

Opowieść dotyczy przezwyciężenia przeszkód na drodze miłości Psyche (/ˈsaɪkiː/; starogrecki: Ψυχή, dosł. „Dusza” lub „Tchnienie Życia”, grecka wymowa: [psyːkʰɛ̌ː]) i Kupidyna (łac.: Cupido, dosł. „Pożądanie”, łacińska wymowa: [kʊˈpiːd̪oː]) lub Amora (dosł. „Miłość”, grecki Eros, Ἔρως) i ich ostatecznego zjednoczenia w świętym małżeństwie. Chociaż jedyną rozszerzoną narracją ze starożytności jest ta Apulejusza z II wieku n.e., Eros i Psyche pojawiają się w sztuce greckiej już w IV wieku p.n.e. Neoplatońskie elementy opowieści i aluzje do religii misteryjnych pozwalają na wiele interpretacji i zostały przeanalizowane jako alegoria w świetle baśni ludowych, baśni marcowych i mitu.

Historia Kupidyna i Psyche była znana Boccaccio około 1370 r., ale pierwszy druk pochodzi z 1469 r. Od tamtej pory odbiór Kupidyna i Psyche w tradycji klasycznej był szeroki. Historia była opowiadana w poezji, dramacie i operze, a także szeroko przedstawiana w malarstwie, rzeźbie, a nawet tapetach. Chociaż Psyche jest zwykle określana w mitologii rzymskiej jej greckim imieniem, jej rzymskie imię w bezpośrednim tłumaczeniu to Anima.

Opowieść o Kupidynie i Psyche (lub „Erosie i Psyche”) jest umieszczona w połowie powieści Apulejusza . Sama powieść jest narracją pierwszoosobową głównego bohatera Lucjusza. Przemieniony w osła przez nieudaną magię, Lucjusz przechodzi różne próby i przygody, a ostatecznie odzyskuje ludzką postać, jedząc róże poświęcone Izydzie. Historia Psyche ma pewne podobieństwa, w tym temat niebezpiecznej ciekawości, kar i testów oraz odkupienia poprzez boską łaskę.

Historia

Byli kiedyś król i królowa, władcy nienazwanego miasta, którzy mieli trzy córki o niezwykłej urodzie. Najmłodszą i najpiękniejszą była Psyche, której wielbiciele, zaniedbując właściwy kult Afrodyty (bogini miłości Wenus), modlili się do niej i składali jej ofiary. Plotka głosiła, że ​​była drugim przyjściem Wenus lub córką Wenus z nieprzyzwoitego związku bogini ze śmiertelnikiem. Wenus jest obrażona i zleca Kupidynowi dokonanie zemsty. Kupidyn zostaje wysłany, aby zastrzelić Psyche strzałą, aby mogła zakochać się w czymś odrażającym. Zamiast tego drapie się własną strzałką, co sprawia, że ​​każda żywa istota zakochuje się w pierwszej rzeczy, którą zobaczy. W rezultacie zakochuje się głęboko w Psyche i nie słucha rozkazu matki.

Chociaż jej dwie piękne siostry wyszły za mąż, ubóstwiona Psyche wciąż nie znalazła miłości. Jej ojciec podejrzewa, że ​​ściągnęła na siebie gniew bogów i radzi się wyroczni Apollina. Odpowiedź jest niepokojąca: król ma się spodziewać nie ludzkiego zięcia, ale raczej stworzenia przypominającego smoka, które nęka świat ogniem i żelazem i którego boją się nawet Jowisz i mieszkańcy podziemi.

Psyche  ubrana w żałobny strój, była wniesiona  przez procesję na szczyt skalistego urwiska i i wystawiona na widok publiczny. Małżeństwo i śmierć łączą się w ten rytuał przejścia, „przejście do nieznanego”. Zefir, Wiatr Zachodni, unosi ją, by spotkała swojego przeznaczonego partnera, i kładzie na pięknej łące (locus amoenus), gdzie natychmiast zasypia.

Przeniesiona dziewczyna budzi się i znajduje się na skraju uprawnego gaju (lucus). Wędruje i znajduje cudowny dom ze złotymi kolumnami, rzeźbionym sufitem z drewna cytrusowego i kości słoniowej, srebrnymi ścianami z wytłoczonymi wizerunkami dzikich i udomowionych zwierząt oraz zdobionymi klejnotami mozaikowymi podłogami. Bezcielesny głos mówi jej, aby rozgościła się wygodnie, i zostaje ugoszczona ucztą, która serwuje się sama i śpiewa do niewidzialnej liry.

Choć przestraszona i bez odpowiedniego doświadczenia, pozwala się poprowadzić do sypialni, gdzie w ciemności istota, której nie widzi, uprawia z nią seks. Stopniowo uczy się wyczekiwać jego wizyt, chociaż on zawsze odchodzi przed wschodem słońca i nie pozwala jej spojrzeć na niego. Wkrótce zachodzi w ciążę.

Naruszenie zaufania

Rodzina Psyche pragnie wieści o niej i po wielu namowach Kupidyn, wciąż nieznany swojej narzeczonej, pozwala Zefirowi zabrać jej siostry na wizytę. Kiedy widzą przepych, w jakim żyje Psyche, stają się zazdrosne i podkopują jej szczęście, nakłaniając ją do odkrycia prawdziwej tożsamości jej męża, ponieważ z pewnością, jak przepowiedziała wyrocznia, leżała z nikczemnym skrzydlatym wężem, który pożre ją i jej dziecko.

Pewnej nocy po zaśnięciu Kupidyna Psyche realizuje plan wymyślony przez siostry: wyciąga sztylet i lampę, które ukryła w pokoju, aby zobaczyć i zabić potwora. Ale kiedy światło zamiast tego odsłania najpiękniejsze stworzenie, jakie kiedykolwiek widziała, jest tak zaskoczona, że ​​rani się jedną ze strzał w odrzuconym kołczanie Kupidyna. Uderzona gorączkową namiętnością, wylewa gorący olej z lampy i budzi go. Ucieka, a chociaż ona próbuje go ścigać, odlatuje i zostawia ją na brzegu rzeki.

Tam zostaje odkryta przez boga puszczy Pana, który rozpoznaje na niej oznaki namiętności. Uznaje jego boskość (numen), a następnie zaczyna wędrować po ziemi w poszukiwaniu swojej utraconej miłości.

Amore e Psiche (1707–09) Giuseppe Crespiego: Uważa się, że użycie lampy przez Psyche, aby zobaczyć boga, odzwierciedla magiczną praktykę lychnomancji, formę wróżbiarstwa lub przywoływania duchów.

Psyche odwiedza najpierw jedną siostrę, potem drugą; obie są ogarnięte odnowioną zazdrością, gdy dowiadują się o tożsamości tajnego męża Psyche. Każda z sióstr próbuje zaoferować siebie jako zastępstwo, wspinając się na skalistą grań i rzucając się na Zefira, aby się przetransportować, ale zamiast tego wiatr się pozwala im spaść i ponieść  brutalną śmierć.

Wędrówki i próby

Podczas swoich wędrówek Psyche trafia na świątynię Cerery, a w środku znajduje nieporządek ofiar zbożowych, girland i narzędzi rolniczych. Rozpoznając, że nie należy zaniedbywać właściwej uprawy bogów, doprowadza wszystko do porządku, co powoduje teofanię samej Cerery. Chociaż Psyche modli się o jej pomoc, a Ceres przyznaje, że na nią zasługuje, bogini nie wolno jej pomagać przeciwko innej bogini. Podobny incydent ma miejsce w świątyni Junony. Psyche zdaje sobie sprawę, że musi sama służyć Wenus.

Wenus rozkoszuje się posiadaniem dziewczyny pod swoją władzą i oddaje Psyche dwóm swoim służebnicom, Zmartwieniu i Smutkowi, aby ją wychłostały i torturowały. Wenus rozdziera ubranie i uderza głową o ziemię, a następnie wyśmiewa ją za poczęcie dziecka w pozorowanym małżeństwie. Następnie bogini rzuca przed nią wielką masę mieszanki pszenicy, jęczmienia, maku, ciecierzycy, soczewicy i fasoli, żądając, aby posegregowała je na osobne stosy do świtu. Ale gdy Wenus wycofuje się, aby wziąć udział w uczcie weselnej, miła mrówka lituje się nad Psyche i zbiera flotę owadów, aby wykonać zadanie. Wenus jest wściekła, gdy wraca pijana z uczty i rzuca Psyche tylko skórkę chleba. W tym momencie opowieści okazuje się, że Kupidyn również jest w domu Wenus, cierpiąc z powodu swojego urazu.

O świcie Wenus wyznacza Psyche drugie zadanie. Ma przepłynąć rzekę i zdobyć złotą wełnę od gwałtownych owiec pasących się po drugiej stronie. Owce te są gdzie indziej identyfikowane jako należące do Heliosa.  Jedynym zamiarem Psyche jest utopienie się po drodze, ale zamiast tego zostaje uratowana przez instrukcje bosko natchnionej trzciny, takiej, z której robi się instrumenty muzyczne, i zbiera wełnę złapaną na cierniach.

Jako trzecie zadanie Psyche otrzymuje kryształowe naczynie, do którego zbiera czarną wodę wyrzucaną ze źródła rzek Styks i Kokytos. Wspinając się na klif, z którego wypływa, jest przerażona złowieszczym powietrzem tego miejsca i smokami pełzającymi przez skały, i popada w rozpacz. Sam Jowisz lituje się nad nią i wysyła swojego orła, aby walczył ze smokami i zdobył dla niej wodę.

Psyche i podziemie

Ostatnia próba, jaką Wenus narzuca Psyche, to wyprawa do piekieł. Ma wziąć pudełko (pyxis) i uzyskać w nim dawkę piękna Prozerpiny, królowej podziemi. Wenus twierdzi, że jej uroda zbladła, ponieważ opiekowała się chorym synem, i potrzebuje tego lekarstwa, aby móc uczestniczyć w teatrze bogów (theatrum deorum).

Ponownie tracąc nadzieję że wypełni zadanie, Psyche wspina się na wieżę, planując rzucić się z niej. Wieża jednak nagle zaczyna mówić i radzi jej, aby udała się do Lacedemonu w Grecji i odszukała miejsce zwane Taenarus, gdzie znajdzie wejście do podziemi. Wieża oferuje instrukcje dotyczące nawigacji po podziemiach:

z Dis jest tam, a przez ziewające bramy ukazuje się bezdrożna droga. Gdy przekroczysz próg, jesteś zobowiązany do nieustępliwego kursu, który zaprowadzi cię do samej Regii Orcus- Królestwa Orków? .Ale nie powinieneś iść z pustymi rękami przez cienie za tym punktem, ale raczej nieść w obu rękach ciastka z miodowego jęczmienia i nieść dwie monety w ustach.

Mówiąca wieża ostrzega ją, aby zachowała milczenie, gdy mija kilka złowrogich postaci: kulawego mężczyznę prowadzącego muła obładowanego kijami, martwego mężczyznę pływającego w rzece, która oddziela świat żywych od świata umarłych, i stare kobiety tkające. Te, ostrzega wieża, będą próbowały odwrócić jej uwagę, błagając o pomoc: musi je zignorować. Ciastka są smakołykami za odwrócenie uwagi Cerberusa, trójgłowego psa stróżującego Orcus, a dwie monety dla Charona, przewoźnika, aby mogła odbyć podróż powrotną.

Wszystko dzieje się zgodnie z planem,  a Prozerpina spełnia pokorną prośbę Psyche. Jednak gdy tylko wychodzi na światło dzienne, Psyche zostaje pokonana przez śmiałą ciekawość i nie może się oprzeć otwarciu pudełka w nadziei na podkreślenie własnej urody. Nie znajduje w nim nic poza „piekielnym i stygijskim snem”, który wpędza ją w głęboki i nieruchomy letarg.

Ponowne spotkanie i nieśmiertelna miłość

Tymczasem rana Kupidyna zagoiła się zostawiając bliznę, a on ucieka z domu swojej matki, wylatując przez okno. Kiedy znajduje Psyche, ściąga pocałunkiem sen z jej twarzy i umieszcza go z powrotem w pudełku, a następnie kłuje ją strzałą, która nie wyrządza żadnej krzywdy. Unosi ją w powietrze i zabiera, aby wręczyć pudełko Wenus.

Następnie przedstawia swoją sprawę Zeusowi, który wyraża zgodę w zamian za przyszłą pomoc Kupidyna, kiedykolwiek jakaś wybrana panna wpadnie mu w oko. Zeus każe Hermesowi zwołać zgromadzenie bogów w teatrze nieba, gdzie składa publiczne oświadczenie o aprobacie, ostrzega Wenus, aby się wycofała i daje Psyche ambrozję, napój nieśmiertelności,  aby para mogła być zjednoczona w małżeństwie jako równi sobie. Ich związek, jak mówi, odkupi Kupidyna od jego historii prowokowania cudzołóstwa i podłych romansów. Słowo Zeusa zostaje uroczyście potwierdzone ucztą weselną.

Dzięki szczęśliwemu małżeństwu i rozwiązaniu konfliktów opowieść kończy się w sposób typowy dla klasycznej komedii lub greckich romansów, takich jak Dafnis i Chloe.

Dzieckiem urodzonym przez parę będzie Voluptas (gr. Hedone ‘Ηδονή), „Rozkosz”.

Ślub Kupidyna i Psyche

Zgromadzenie bogów było popularnym tematem zarówno w sztukach wizualnych, jak i widowiskowych, a uczta weselna Kupidyna i Psyche była szczególnie atrakcyjnym wydarzeniem. Wraz ze ślubem Peleusa i Tetydy jest to najczęściej portretowanym powodem dla sceny „Uczty bogów” w sztuce. Apulejusz opisuje tę scenę w kategoriach uroczystej rzymskiej kolacji . Kupidyn, teraz mąż, kładzie się na honorowym miejscu (najwyższej kanapie) i obejmuje Psyche na kolanach. Zeus i Hera zajmują podobne miejsca, a wszyscy inni bogowie są ustawieni w kolejności. Podczaszy Jowisza (inne rzymskie imię Zeusa) serwuje mu nektar ambrozję , „wino bogów”; Apulejusz zwraca się  do podczaszego Gamenidesa  tylko jako do ille rusticus puer, „ten wiejski chłopak”, Liber, rzymski bóg wina, serwuje wino reszcie towarzystwa. Wulkan, bóg ognia, gotuje jedzenie; Horae („Pory Roku” lub „Godziny”) ozdabiają, lub bardziej dosłownie „empurple”, wszystko różami i innymi kwiatami; Gracje wypełniają otoczenie zapachem balsamu, a Muzy melodyjnym śpiewem. Apollo śpiewa do swojej liry, a Wenus odgrywa główną rolę w tańcu na weselu, z Muzami jako dziewczętami chóru, satyrem dmącym w aulos (tibia po łacinie) i młodym Panem wyrażającym siebie za pomocą fletni Pana (fistula).

Ślub zapewnia zamknięcie zarówno struktury narracyjnej, jak i historii miłosnej: tajemniczo dostarczane przyjemności, których Psyche zaznała w domu Kupidyna na początku swojej odysei, gdy zawarła fałszywe małżeństwo poprzedzone obrzędami pogrzebowymi, są wyobrażane na nowo w sali bogów zgodnie z prawidłową procedurą rytualną prawdziwego małżeństwa. Ułożenie bogów we właściwej kolejności (in ordinem) przywoływałoby na myśl rzymskiej publiczności religijną ceremonię lectisternium, publiczną ucztę dla głównych bóstw w formie posągów ustawionych na luksusowych sofach, jakby były obecne i uczestniczyły w posiłku.

Uczta weselna była ulubionym tematem sztuki renesansowej

Jako alegoria

Historia Kupidyna i Psyche była łatwo alegoryzowana. W późnej starożytności Martianus Capella (V w.) przekształcił ją w alegorię upadku ludzkiej duszy. Dla Apulejusza nieśmiertelność jest przyznawana duszy Psyche jako nagroda za oddanie się miłości seksualnej. W wersji Martianusa, miłość seksualna wciąga Psyche do materialnego świata, który podlega śmierci:[ „Kupidyn zabiera Psyche z Cnoty i skuwa ją w adamantynowe łańcuchy”.

Opowieść ta nadawała się zatem do adaptacji w kontekście chrześcijańskim lub mistycznym, często jako symbol duszy. W gnostyckim tekście O pochodzeniu świata, pierwsza róża powstaje z krwi Psyche, gdy traci dziewictwo z Kupidynem. Dla chrześcijańskiego mitografa Fulgencjusza (VI w.) Psyche była postacią Adama, pędzoną grzeszną ciekawością i pożądaniem z raju domeny Miłości.] Siostry Psyche to Ciało i Wolna Wola, a jej rodzice to Bóg i Materia. Dla Boccaccia (XIV w.) małżeństwo Kupidyna i Psyche symbolizowało zjednoczenie duszy i Boga.

Pokusa, by interpretować tę historię jako alegorię religijną lub filozoficzną, nadal jest obecna we współczesnej nauce. Psyche z samego imienia reprezentuje aspiracje ludzkiej duszy — ku boskiej miłości uosobionej w Kupidynie. Ta uproszczona interpretacja pomija pierwotną charakterystykę Kupidyna jako deprawatora, który uwielbiał zakłócać małżeństwa (Złoty osioł IV. 30) i był „słynny ze swoich cudzołóstw” (VI. 23), a także opisy jego zmysłowych związków z Psyche (V. 13), pomoc, jaką Jowisz oferuje Kupidynowi w zamian za nową dziewczynę, którą Jowisz może uwieść (VI. 22) oraz imię nadane dziecku Kupidyna i Psyche (Voluptas/Rozkosz). Jednakże, gdy przyznaje, że „ja [Kupidyn], sławny łucznik, zraniłem się własną bronią, a ciebie [Psyche] wziąłem za żonę” (W. 24), zraniwszy się własną magiczną strzałą (która wzbudza namiętną miłość do pierwszej osoby, na którą ofiara spojrzy), pokusa alegorycznej interpretacji historii staje się nieco skomplikowana, ale nie sprzeczna z natury ani bezpodstawna. Strzały pożądania sprawiają, że ofiara nie może być usatysfakcjonowana nikim innym, poza jedynym celem swoich nowo odkrytych uczuć; w ten sposób dawne upodobania Kupidyna nie zajmują już takiego samego znaczenia, jakie kiedyś miały w jego charakterze, więc pod koniec opowieści zmienia się z rozwiązłego rozbijacza małżeństw w oddanego męża.

Tradycja klasyczna

Powieść Apulejusza była jednym ze starożytnych tekstów, które przeszły decydującą transformację z formy zwoju do formy kodeksu, gdy została zredagowana pod koniec IV wieku. Znany był łacińskim pisarzom, takim jak Augustyn z Hippony, Makrobiusz, Sydoniusz Apolinary, Marcjanus Capella i Fulgencjusz, ale pod koniec VI wieku popadł w zapomnienie i przetrwał to, co dawniej nazywano „wiekami ciemnymi”, być może dzięki pojedynczemu rękopisowi.  Metamorfozy pozostały nieznane w XIII wieku,  ale kopie zaczęły krążyć w połowie XIV wieku wśród wczesnych humanistów Florencji. Tekst i interpretacja Kupidyna i Psyche Boccaccia w jego Genealogia deorum gentilium (napisanej w latach 70. XIV wieku i opublikowanej w 1472 roku) były głównym impulsem do odbioru opowieści we włoskim renesansie i jej rozpowszechnienia w całej Europie.

Jednym z najpopularniejszych obrazów z opowieści było odkrycie przez Psyche nagiego śpiącego Kupidyna, znalezionego w ceramice, witrażach i freskach. Malarze manierystyczni byli intensywnie przyciągani do tej sceny. W Anglii temat Kupidyna i Psyche miał swój „najbardziej lśniący okres” od 1566 do 1635 roku, począwszy od pierwszego angielskiego tłumaczenia dokonanego przez Williama Adlingtona. Cykl fresków dla Hill Hall w Essex został pośrednio wzorowany na cyklu z Villa Farnesina około 1570 roku,

Kolejny szczyt zainteresowania Kupidynem i Psyche miał miejsce w Paryżu pod koniec lat 90. XVIII wieku i na początku XIX wieku, co znalazło odzwierciedlenie w proliferacji opery, baletu, sztuki salonowej, luksusowych wydań książek, dekoracji wnętrz, takich jak zegary i panele ścienne, a nawet fryzury. W następstwie rewolucji francuskiej mit stał się narzędziem przekształcania samego siebie. W angielskich kręgach intelektualnych i artystycznych na przełomie XVIII i XIX wieku moda na Kupidyna i Psyche towarzyszyła fascynacji starożytnymi religiami misteryjnymi. Pisząc o wazonie portlandzkim, który został nabyty przez British Museum około 1810 roku, Erazm Darwin spekulował, że mit Kupidyna i Psyche był częścią cyklu eleuzyjskiego. Dzięki swojemu zainteresowaniu filozofią przyrody Darwin uważał motyla za trafny symbol duszy, ponieważ zaczynał jako przyziemna gąsienica, „umierał” w stadium poczwarki, a następnie został wskrzeszony jako piękne uskrzydlone stworzenie.