Czym jest elektrostymulacja TENS ?

Elektrostymulacja TENS jest sprawdzoną klinicznie, nieinwazyjną i niefarmakologiczną terapią przeciwbólową. Znajduje szerokie zastosowanie w uśmierzaniu zarówno bólu przewlekłego jak i ostrego. Zabiegi TENS wykonywane są dziś praktycznie w większości gabinetów do fizjoterapii, ale szczególną popularność metoda TENS zdobywa dzięki dostępności małych i przenośnych aparatów TENS, które mogą być stosowane indywidualnie przez pacjenta w warunkach domowych.

Czym jest ból?

Ból jest elementem naturalnego systemu ostrzegania przed działaniem niekorzystnym, na przykład dalszego zranienia. Jest więc niezbędny w procesie obrony przed działaniem czynników szkodliwych. Jednak długotrwale utrzymujący się ból, (często nazywany bólem przewlekłym), uprzednio zdiagnozowany, nie spełnia już swojej funkcji, stając się przyczyną cierpień. Można go zlikwidować metodami chirurgicznymi, farmakologicznymi lub elektrostymulacją, aby dalej cieszyć się życiem.

W jaki sposób leczy się ból przewlekły?
Jak już wspomniano, leczenie bólu przewlekłego może być prowadzone różnymi metodami. Ponieważ ból jest zawsze odczuwany subiektywnie przez każdy organizm, nie ma uniwersalnej metody leczenia. Wiele z tych zabiegów ma szkodliwe efekty uboczne. Leki w dłuższym czasie stosowania mogą powodować uzależnienie, a interwencja chirurgiczna zawsze niesie ryzyko powikłań. Stymulacja TENS oferuje unikatową metodę, alternatywną do innych metod łagodzenia bólu a co najważniejsze, jest najbliższą do naturalnych.

Czym jest TENS?

TENS (Transcutaneous Electrical Nerve Stimulation), czyli przezskórna stymulacja nerwów, jest metodą wykorzystywaną przez elektrostymulatory wysyłające impulsy elektryczne o niskiej amplitudzie z elektrod przez skórę do nerwów obwodowych. Są to nerwy odpowiedzialne za czucie temperatury. Poprzez te nerwy sygnał elektryczny dociera do połączeń synaptycznych rdzenia kręgowego, gdzie działa dwojako:

1. Jako sygnał blokujący impuls nerwowy niosący informację o bólu do mózgu, przez co mózg nie otrzymuje danych odnośnie miejsca i nasilenia bólu. Ten efekt jest wywoływane impulsami TENS o wysokiej częstotliwości. Blokowanie impulsów bólowych nie uszkadza struktury nerwów, lecz "oszukuje" mechanizm informowania o bólu. Mechanizm blokowania impulsów nerwowych niosących sygnał o bólu został przyjęty przez naukę w latach 60-tych XX wieku jako teoria bramek bólowych Melzacka i Walla. Włókna nerwowe typu C niosą sygnał z elektrostymulatora szybciej, niż włókna typu A, przez co sygnał ze stymulatora wygrywa w konkurencji o dostęp do podwzgórza.
2. Jako inicjator powstawania naturalnych substancji przeciwbólowych – beta-endorfin, mających działanie przeciwbólowe równie silne, jak morfina (lub inne związki opiatowe). Ten mechanizm wywołują impulsy o niskiej częstotliwości lub krótkie uderzenia (ang. Burst).

Jak widzimy, TENS nie leczy przyczyn bólu, ale znacznie zmniejsza jego odczuwanie i efekt analgetyczny utrzymuje się przez dłuższy czas.

Podstawowe zalety stymulacji przeciwbólowej TENS:

• możliwość terapii w domu, dzięki łatwości aplikacji, tanim i skutecznym urządzeniom
• prosta obsługa
• skrócenie okresu rehabilitacji i ograniczenie komplikacji po urazach
• znaczne ograniczenia ilości przyjmowania leków (od 40 do 80%) i związanych z nimi działaniami ubocznymi
• skrócenie okresu powrotu do zdrowia po długotrwałym unieruchomieniu i operacjach oraz urazach.

Typy impulsów TENS:

• niskiej częstotliwości /1-2 Hz/
• wysokiej częstotliwości /50-200Hz/
• o krótkich impulsach /0,01-3ms/
• o długich impulsach /10-60ms/

TENS niskiej częstotliwości (APL-TENS / Acupuncture Like TENS / AL-TENS), to impulsy elektryczne stosowane w elektrostymulacji, które mają stosunkowo niską częstotliwość (niższą niż 10 Hz, a zazwyczaj 2 - 4 Hz) oraz dość duże natężenie - do 100 mA ( czasem jest ono graniczące z bólem). Czas trwania impulsu - 200 mikrosekund. Zabieg trwa około 25 minut. Amplituda impulsu jest modulowana. Prąd stosuje się o takich wartościach, aby nie wywoływać skurczów mięśni.Skurcze są niepożądane i świadczą o złym dobraniu parametrów impulsu. Stosuje się małe elektrody w miejscach typowych dla akupunktury.

TENS wysokiej częstotliwości , czyli TENS konwencjonalny (C-TENS) charakteryzuje stosunkowo wysoka częstotliwość impulsu - pomiędzy 10 a 200 Hz oraz małe natężenie - od 25 do 30 mA. Czas trwania impulsu to 50 do 100 mikrosekund a czas trwania zabiegu jest dość zróżnicowany - od 30 do 90 minut. Elektrody są umieszczane nad obszarem bólowym, a jeśli to nie jest trudne lub niemożliwe, nakłada się je proksymalnie (bliżej rdzenia kręgowego) w stosunku do lokalizacji bólu, bezpośrednio nad nerwem zaopatrującym bolesną okolicę. W pierwszym okresie pacjent odczuwa delikatne mrowienie, po którym następuje działanie analgetyczne (nie powinny występować skurcze okolicznych mięśni).

TENS uderzeniowy (BURST) – czyli uderzenia seriami impulsów. Jest to nowoczesna metoda, stosowana w najnowszych aparatach, polegająca najczęściej na aplikacji dwóch uderzeń po kilka impulsów. Najczęściej stosuje się częstotliwość impulsów 200 Hz. Jest bardziej tolerowany przez pacjentów, a działanie analgetyczne utrzymuje się aż do 4 godzin. Jest to rodzaj impulsów stosowany szczególnie w leczeniu bólu głębokiego i bólu przewlekłego. Z uwagi na opóźnione występowanie efektu analgetycznego, zaleca się zastosować pierwotnie klasyczny TENS, a następnie impulsy uderzeniowe.

TENS krótki intensywny (Brief Intense lub HI-FI TENS). Jest to dość podobny do TENS wysokiej częstotliwości. Stosuje się tu częstotliwość impulsów 100 Hz, a czas ich trwania to 200 mikrosekund. Uwaga, natężenie jest tu najwyższe z tolerowanych przez człowieka i powoduje skurcz tężcowy oraz znieczulenie po około 15 minutach.

TENS modulowany, to metoda, gdy jeden z parametrów (częstotliwość lub natężenie) jest modulowany. Ten sposób modulacji wywołuje wrażenie masażu. Czas trwania zabiegu wynosi zazwyczaj 15 minut. Metoda ta jest najczęściej wskazana w przeczulicy. Można ją zastosować, gdy TENS tradycyjny lub uderzeniowy nie przynosi pozytywnych efektów. Zmiana częstotliwości skutecznie zapobiega akomodacji, a efekt przeciwbólowy jest opóźniony i mniej intensywny w porównaniu z innymi rodzajami, ale osiągnięty efekt jest dość stabilny. Zaleca się ją stosować po TENS tradycyjnym.

Stosowanie TENS

Czy ta metoda jest bezpieczna?
TAK. Chociaż myśl o impulsach elektrycznych, wysyłanych do organizmu może się wydawać pozornie przerażająca, tak naprawdę pacjent czuje wyłącznie lekkie mrowienie na skórze i co najwyżej lekkie wibracje mięśni wokół elektrod. Impulsy TENS posiadają małe natężenie i stymulują jedynie nerwy czuciowe na powierzchni skóry.
W przeciwieństwie do wielu leków, prądy TENS nie mają znanych skutków ubocznych, co jest istotną zaletą TENS z punktu widzenia osób źle reagujących na farmakoterapię.
W bardzo wyjątkowych wypadkach u niektórych osób mogą wystąpić lekkie reakcje alergiczne na żel przewodzący elektrod.

Ograniczenia w stosowaniu, czyli kto nie może korzystać z TENS?
Pomimo dużego bezpieczeństwa w stosowaniu metody, są tu pewne ograniczenia. Osoby z wszczepionym rozrusznikiem serca lub pacjentki w pierwszych dwóch trymestrach ciąży nie powinny używać urządzeń TENS (stymulacja okolicy brzucha jest przeciwwskazana w całym okresie ciąży, a tzw. TENS porodowy stosuje się wyłącznie na plecach i tylko w okresie okołoporodowym). Rozlane bóle trzewne, czy bóle o podłożu psychogennym są także przeciwwskazaniem do zastosowania tej terapii.

Należy ostrożnie stosować TENS i wyłącznie ze wskazań lekarskich w:

• uszkodzeniach mięśnia sercowego i arytmii (unikać stymulacji przez klatkę piersiową)
• chorobach psychicznych i stanach emocjonalnych
• padaczce (unikać stymulacji przez skórę głowy i szyi)
• unikać stymulacji okolicy zatoki szyjnej (może spowodować hipotonię - obniżenie ciśnienia krwi)

Należy zachować ostrożność przy aplikacji elektrod:

• na okolice oczu
• powierzchnie błon śluzowych
• ubytki skórne
• w okolicach szyi - gardła i krtani
• u dzieci
• nie należy wykonywać zabiegów w pobliżu oddziaływania mikrofal i fal krótkich - mogą spowodować zakłócenia urządzenia. Należy poradzić się lekarza, czy tego typu elektroterapia jest odpowiednia dla Ciebie.

Czy TENS jest odpowiedni dla mnie?
To zależy od specyfiki problemów, jakie dotykają organizmu. Poniżej podano typowe wskazania do stosowania elektrostymulacji TENS:

• Bóle odcinka szyjnego kręgosłupa
• Bóle pooperacyjne
• Bóle po amputacjach
• Bóle przewlekłe mięśni i stawów
• Bóle fantomowe
• Zapalenie ścięgien
• Półpasiec
• Bóle w kręczu szyi
• Bóle po złamaniach
• Bóle w zespole łokcia tenisisty i przy zespole cieśni nadgarstka
• Inne bóle o charakterze neurogennym (uderzenia TENS lub impulsy wysokiej częstotliwości)
• Bóle naczyniowe (szczególnie w zespole Buergera)
• Bóle menstruacyjne
• Bólach zębów (szczególnie przy powikłaniach po ekstrakcji)
• Lumbago
• Bóle przy chorobie Reymonda
• Bóle kręgosłupa
• Bóle przy porażeniach połowiczych
• Bóle reumatyczne, artretyzm
• Bóle porodowe (I faza porodu - przykręgosłupowo na poziomie Th10-L1, II faza porodu od S2-S4, stosując TENS w I fazie porodu można skrócić czas trwania porodu)

UWAGA: Reakcja organizmu na prądy TENS może być zróżnicowana u różnych osób, co wynika z różnej wrażliwości na impulsy elektryczne. Oznacza to, że skuteczność TENS u niektórych osób może być mniejsza. Zależy to również oczywiście od innych czynników, jak właściwy dobór parametrów impulsów, czy sposób ułożenia elektrod.
U osób mniej wrażliwych na prądy TENS na danym obszarze stosowania, może się okazać, że bardziej skuteczny okaże się inny rodzaj elektrostymulacji, jakim są prądy interferencyjne, które tworzą bodźce pobudzające w głębszych warstwach tkanek (tzw. głęboki TENS, chociaż zastosowanie prądów interferencyjnych wykracza poza działanie typowo przeciwbólowe). Przy bardziej zaawansowanych terapiach przeciwbólowych zaleca się stosowanie metod mieszanych, np. TENS, prądy interferencyjne, czy też mikroprądy. W typowych sytuacjach, metoda TENS wykazuje jednak najlepsze działanie przeciwbólowe.

Ułożenie elektrod
Elektrody mogą być rozmieszczone :

• lokalne (w okolicy występowania bólu)
• przykręgosłupowe
• określone punkty (akupunkturowe lub motoryczne mięśni i nerwów)

Do wykonania zabiegu TENS potrzebne są przynajmniej 2 elektrody (jeden kanał), które tworzą zamknięty obwód elektryczny. Większość aparatów TENS posiada dwa kanały (w sumie 4 elektrody), co pozwala na stymulację dwóch różnych obszarów lub jednego obszaru, ale w sposób dający większą pewność właściwego pobudzenia.

Zobacz również artykuł:

• Umiejscowienie elektrod w elektrostymulacji TENS

Na rynku można też spotkać proste elektrostymulatory "długopisowe" z elektrodą punktową (jeden kanał). Chociaż są to rozwiązania bardzo wygodne, to ich skuteczność jest w większości zastosowań dużo mniejsza.

Czas trwania:

• TENS tradycyjny - 30-90 min 4 x dziennie
• TENS niskiej częstotliwości, uderzeniowy - maksymalnie przez 45 min 2 x dziennie lub zamiennie przez 30 min 4 x dziennie
• TENS wysokiej częstotliwości – przez 15-20 min 2 x dziennie

Elektrody stosowane w TENS:

• samoprzylepne - najbardziej zalecane
• kauczukowe/silikonowe,
• wykonane indywidualnie

Z uwagi na niewielkie natężenia prądu przy TENS, można stosować elektrody o małych rozmiarach. Z drugiej strony zbyt małe rozmiary zmniejszają obszar oddziaływania stymulacji.

Dobór impulsów – parametry zmienne
Efektywność TENS zależy nie tylko od właściwej charakterystyki impulsów elektrycznych, jako bodźca oddziałującego na nerwy czuciowe, ale zależy również od okresowego różnicowania bodźca poprzez zmianę określonych parametrów impulsów. Do podstawowych parametrów prądów TENS można zaliczyć:

• częstotliwość: do 200Hz
• szerokość impulsu: 50-250 mikrosekund
• amplituda
• modulacje - równoczesna zmiana wszystkich powyższych parametrów, w tym tzw. uderzenia (burst).

Czy urządzenia TENS są łatwe do stosowania?
TAK. Urządzenia TENS są wielkości telefonu komórkowego i są niemal tak samo łatwe w obsłudze. Lekarz zazwyczaj informuje pacjenta na temat korzystania z urządzenia TENS i sposobu stosowania oraz rozmieszczenia elektrod. Również w instrukcji obsługi aparatów TENS znajdują się zazwyczaj protokoły zabiegowe dla wybranych dolegliwości bólowych. Niektóre programy można modyfikować lub ustawić indywidualnie wg własnych potrzeb.
W niektórych przypadkach pewne trudności może sprawić założenie elektrod, np. w okolicach krzyża, szczególnie wtedy, gdy wszelkie pochylenia i skręty tułowia potęgują ból. W takich sytuacjach warto zastosować specjalny pas lędźwiowy do elektrostymulacji, który nie tylko ułatwi umiejscowienie elektrod we właściwym miejscu, ale również usztywni kręgosłup.

Jak długo będę mógł/mogła używać urządzenia TENS?
Można stosować je nawet latami. Należy jednak pamiętać, że po jakimś czasie organizm przyzwyczaja nerwy czuciowe do bodźca stymulującego (habituacja), co osłabia skuteczność długotrwałej terapii. Z tego względu istotne jest stałe różnicowanie bodźca poprzez zmianę parametrów stymulacji. Można tego dokonać poprzez wybór innego programu dostępnego w urządzeniu lub poprzez ręczną zmianę wybranych parametrów.