Chwila bez imienia o poezji K. K. Baczyńskiego

UWAGA- JEŚLI W PARAMETRACH SĄ RÓZNICE DATY, STRON, WYDAWNICTWA ITP. PATRZ ZAWSZE NA OPIS AUKCJI ON JEST NAJWAŻNIEJSZY.

AutorStanisław StabroTytuł

Chwila bez imienia

o poezji Krzysztofa Kamila Baczyńskiego

Rok wydaniaWydawnictwoilustracje zdjęcia rysunkiStronOkładka, oprawaStan i inne informacje2003UNIVERSITAS-333MiękkaNOWAOpis

Książka niniejsza poświęcona została szeroko zakrojonej analizie poezji Krzysztofa Baczyńskiego - ale w określonym kontekście polskiej tradycji katastroficznej. Założenie takie zadecydowało o całkowitym pominięciu pro­zy autora oraz jego prób dramatycznych. Analizą została objęta cała twór­czość liryczna Krzysztofa Baczyńskiego na przykładzie utworów najbardziej charakterystycznych dla poszczególnych okresów twórczości poety. Okresy te zostały tu skrupulatnie wyodrębnione. Temat taki sytuuje niniejszą mono­grafię na pograniczu pracy historycznoliterackiej i - w jak najszerszym sensie - teoretycznołiterackiej. Wobec tych kwestii natomiast, które znalazły już swoje wyczerpujące odzwierciedlenie w dotychczasowej literaturze przed­miotu, zastosowałem tu metodę tylko ich sygnalizowania, z reguły w postaci odpowiednich odsyłaczy i przypisów, w koniecznych przypadkach odpowied­nio rozbudowanych. Związane to było z obranym punktem widzenia, przyznającym główne znaczenie poetyckiemu obrazowi i stąd starającemu się wyprowadzić krytyczne uogólnienie. W sytuacjach, gdy rodzaj ujęcia pro­blemu narzucał takie rozwiązania lub go wymagał, posłużyłem się analizą porównawczą oraz genetyczno-biograficzną. Wielość formuł krytycznych została uzależniona od rodzaju omawianego tematu i ujęcia problemu. Zróż­nicowany formalnie aparat krytyczny miał bowiem za zadanie wyeksponować tematyczne wątki liryki Baczyńskiego i ukazać ich tradycję ideowo-estetyczną, odzwierciedloną w dokonaniach wcześniejszych twórców katastroficznego nurtu polskiej tradycji literackiej. Próba całościowej analizy liryki Baczyńskiego została dokonana w podobny sposób, z decydującą świadomością histo­rycznoliterackiej przeszłości. Chodziło tu bowiem o odtworzenie tego frag­mentu polskiej tradycji katastroficznej, odzwierciedlonej następnie w litera­turze, która charakteryzowała się szczególnym typem utopijnych projekcji, podejmujących na pierwszym planie wątek pesymistycznie pojmowanej Hi­storii. Chronologicznie rzecz biorąc, Baczyński był jednym z ostatnich, w na­szej już współczesności, przedstawicieli tego nurtu. W książce uwzględniono również i te wątki katastrofizmu, pojętego jako sposób interpretowania pro­cesów kulturowohistorycznych, który rozwinął się na Zachodzie Europy w la­tach tuż po pierwszej wojnie światowej. Katastrofizm ten zaważył bowiem na twórczości 11 Awangardy i jego elementy, jako tradycja drugiej fazy katastro­fizmu europejskiego, były istotnymi komponentami świadomości ideowej okre­su międzywojennego.

Tak więc na omówione tutaj tło twórczości Baczyńskiego złożyły się: zarys niektórych wątków katastroficznych, charakterystycznych dla świado­mości modernistycznej w aspekcie późniejszego ich łącznego występowania z neoromantycznymi pierwiastkami w liryce generacji wojennej, a przede wszystkim w poezji Krzysztofa Baczyńskiego. Wyeksponowana problematy­ka katastrofizmu „Zagarów", ze szczególnym uwzględnieniem twórczości Aleksandra Rymkiewicza, Jerzego Zagórskiego, Czesława Miłosza. Analiza porównawcza w aspekcie obrazu poetyckiego wierszy Józefa Czechowicza i Krzysztofa Baczyńskiego oraz podobny zabieg w stosunku do liryki Czesła­wa Miłosza. Jeden z rozdziałów poświęcony został związkom Baczyńskiego z polskim romantyzmem i wątkami katastroficznymi zawartymi w twórczości Juliusza Słowackiego, Zygmunta Krasińskiego i Cypriana Kamila Norwida.

Końcowe partie książki poświęcone zostały fenomenołogicznej analizie obrazowania Baczyńskiego oraz wieloaspektowemu zarysowaniu sylwetki Baczyńskiego i równie wielostronnej analizie jego twórczości na tle liryki niektórych rówieśników (T. Gajcego, T. Borowskiego), ale przede wszystkim na tle programu ideowo-estetycznego tej generacji.

Całość poprzedzono wstępnym rozdziałem pt. „Z kręgu polskiego kata­strofizmu". Został on poświęcony przede wszystkim sprecyzowaniu kategorii l pojęć kluczowych dla dalszych rozważań, a także jest próbą propozycji metodologicznej dotyczącej problematyki katastrofizmu. Materiałem egzem-plifikacyjnym stały się tutaj krytycznoliterackie manifestacje Młodej Polski, będące eksplikacją postawy naznaczonej silnym piętnem dekadentyzmu (w moim ujęciu katastrofizmu), liryka Kazimierza TetmajeraiJana Kaspro­wicza w tych przejawach, gdzie zawierała podobne wątki. Określone formy katastrofizmu Stanisława Ignacego Witkiewicza oraz teoretyczne ujęcie…..

spis treści lub fragment

Spis treści

Przedmowa 9 Rozdział I

Z kręgu polskiego katastrofizmu 13

Rozdział II Związki liryki Krzysztofa Baczyńskiego z tradycją modernizmu 74

Rozdział III Katastrofizm „Z agarów" 88

Rozdział IV Baczyński a Miłosz 132

Rozdział V Związki z Czechowiczem 151

Rozdział VI W stronę Słowackiego i Norwida 181

Rozdział VII Fenomenologia zagłady 228

Rozdział VIII Baczyński na tle pokolenia 259

Rozdział IX Krzysztof Baczyński wobec problematyki moralnej pokolenia 310

Indeks nazwisk 329

…o autorze książki

Stanisław Stabro - poeta, krytyk, historyk literatury, urodzony w roku 1948, prof. nadzw. dr hab. w Instytucie Polonistyki UJ, jest jednym z programotwórców i współtwórców pokolenia „Nowej Fali”, współzałożycielem krakowskiej grupy „Teraz”.

Wydał następujące tomy poezji: Requiem (1973), Dzień twojego narodzenia (1974), Na inne głosy rozpiszą nasz głos (1978) Nagroda im. Andrzeja Bursy, Pożegnanie księcia (1981), Dzieci Leonarda Cohena (1984), Korozja (1989), Życie do wynajęcia (1996), Wiersze wybrane (l 989), Wiersze wybrane (1995).

Jako krytyk i badacz współczesnej polskiej literatury opublikował następujące książki: Legenda i twórczość Marka Hłaski (1985), Poeta odrzucony (1989), Chwila bez imienia. O poezji Krzysztofa Kamila Baczyńskiego (1992), Zamknięty rozdział (1994), Poezja i historia. Od „Żagarów" do „Nowej Fali" (1995), Od Emila Zegadłowicza do Andrzeja Bobkowskiego. O prozie polskiej XX wieku (2002) oraz inne prace w prasie i książkach zbiorowych. Jest także, między innymi, autorem antologii Z rodu Anhellich. Liryka pokolenia wojennego (1991) i wyboru wierszy Rafała Wojaczka List do nieznanego poety (1985, 1987).

Opis rozszerzony

Krzysztof Kamil Baczyński urodził się 22.01.1921, zmarł 04.08.1944

Pseudonimy (między innymi): Jan Bugaj, Piotr Smugosz, Krzysztof Zieliński, Jan Krzyski.

Krzysztof Kamil należał do pierwszego pokolenia urodzonego w Ojczyźnie wolnej i niepodległej. Jego narodziny odnotowano wpierw pod datą 3.3.1921, na co jest dowód w postaci wpisu do ksiąg. Natomiast z księgi parafialnej odnalezionej przez Wiesława Budzyńskiego wynika, że Krzysztof urodził się 22.I.1921 o godzinie 6 rano. Ochrzczony 7.9.1922 - Rodzicami chrzestnymi zostali Adam Zieleńczyk i Paulina Kmita. Drugie imię (Kamil) zostało nadane Krzysztofowi przez wzgląd na córkę która urodziła przed nim i wkrótce zmarła, miała na imię Kamila. Przyczyną tak późnego chrztu było nie pierwsze nieporozumienie między rodzicami, w wyniku którego latem 1921 roku, kilka miesięcy po urodzeniu syna Stefania opuściła dom i wyjechała do Białegostoku, gdzie w roku szkolnym 1921-1922 pracowała jako nauczycielka. Krzysztof po ukończeniu 6 lat został uczniem w ćwiczeniówce matki, nauczycielką jego była Władysława Cuszlak, która tak oceniła go po latach: "Krzyś z natury był szalenie uczuciowy, nerwowy, kapryśny (...) odnosiłam wówczas wrażenie, że zostanie malarzem"

Opowiadał jej fantastyczne bajki, które barwnie ilustrował. Starał się pięknie pisać. Bardzo lubił rysować.

Uczniem był średnim; choć nie miał szczególnych trudności z żadnym przedmiotem, na jego świadectwach szkolnych więcej figurowało "trójek" niż innych stopni. jako ciekawostkę warto dodać, że na jednym z zachowanych świadectw nawet postępy z języka polskiego ocenione zostały jako "dostateczne". Konsekwentnie za to przez cały czas pobytu w szkole miał bardzo dobre wyniki z rysunków. Krzysztof właściwie nie lubił szkoły i nie zachował o niej najcieplejszych wspomnień. O stosunku Baczyńskiego do gimnazjum świadczyć może najlepiej jedno z jego nie zachowanych w całości "opowiadań bez tytułu", rozpoczynające się od słów: "Gimnazjum imienia Boobalka I...", z gombrowiczowską iście złośliwością napisana satyra, której realia niedwuznacznie zaczerpnięte zostały z macierzystej uczelni autora. Wobec braku zakończenia nie znamy daty napisania tej satyry -- można jednak chyba z pewnością przyjąć, że napisał ją uczeń, nie absolwent. W tej to szkole Krzysztof Baczyński zdał maturę w 1939 roku i radosny jak ptak, uwolniony od jarzma obowiązków uczniowskich, wyjechał z kilkoma kolegami do wielokrotnie już przez niego odwiedzanej Bukowiny Tatrzańskiej. Wówczas padł pierwszy grom: 27 lipca zmarł ojciec. Wiadomo, że Baczyński szykował się na studia w warszawskiej ASP, dzięki pomocy Fernauda, poety i lektora na Uniwersytecie Lwowskim, miał szansę na studia we Francji. Wszystko było już załatwione, wiza gotowa - na przeszkodzie stanęła śmierć ojca i wojna.

Znajdujemy się po prawej stronie czarnej krechy przecinającej kalendarium życia Krzysztofa Baczyńskiego. Śmierć ojca, choć w gruncie rzeczy przewidywana w związku z jego chorobą, przyszła jednak dla żony i syna właściwie niespodziewanie. Matka załamała się zupełnie. Rozpacz po śmierci męża, którego zawsze gorąco kochała, spowodowała znaczne pogorszenie się stanu jej serca. Krzysztof, jeszcze przed paroma tygodniami otaczany w domu pieczołowitą troską, musiał się z dnia na dzień stać dorosły. Teraz zmieniły się role: to on opiekował się matką, czuwał nad nią, pocieszał, a także musiał myśleć o stronie materialnej dalszego życia w sytuacji zbliżającej się z przerażającą szybkością katastrofy wojennej. Swój własny serdeczny żal po stracie ojca, a także reakcję na to, co zaczynało się już dziać w Warszawie zajętej przez hitlerowców -- musiał kryć przed matką, żeby jej jeszcze bardziej nie roztkliwiać, nie rozżalać. W tej sytuacji jedynym ujściem dla wyrażenia szarpiących go uczuć i myśli, jedynym miejscem, gdzie może być szczery, gdzie może wypowiedzieć to, co naprawdę czuje, stają się dla Krzysztofa różnokolorowe, różnokształtne kartki papieru, na które w pośpiechu, jakby się bał, że nie zdąży, w rzadkich wolnych chwilach rzuca swe pierwsze z tych "prawdziwych", których już nie zdyskwalifikuje, zapowiadające jego wielką poezję - wiersze.

Od tego momentu kalendarium życia Krzysztofa Baczyńskiego staje się kalendarium jego życia i twórczości. Bo to, co powstało wcześniej, te teksty, które -- wbrew zastrzeżeniu autora, że "wiersze z tego zeszytu nie mają być nigdy drukowane" -- wydawcy 'Utworów zebranych' włączyli do tej edycji, to aczkolwiek są wśród nich utwory rzadkiej piękności, w całości stanowią jednak dopiero preludium wielkiego, potężnego koncertu. Nic dziwnego - ich autor miał przecież zaledwie siedemnaście/osiemnaście lat. Matka była "najważniejszą kobietą w jego życiu" -- aż do momentu, gdy w wieku lat niespełna dwudziestu jeden (1 grudnia 1941 w mieszkaniu Emilii i Tadeusza Hiżów) poznał Barbarę Drapczyńską, koleżankę z tajnej polonistyki na Uniwersytecie Warszawskim, dziewczynę, której poezja polska zawdzięcza - zdaniem Kazimierza Wyki - najpiękniejsze swoje erotyki. Pobrali się pół roku później, 3.6.1942 o godzinie dziesiątej, w kościele na Solcu. Odtąd uczucie Krzysztofa dzielone było pomiędzy te dwie kobiety sprawiedliwie. Jadwidze Klarnerównie, koleżance Basi, najbardziej upamiętnił się Jarosław Iwaszkiewicz, który przyjechał ze Stawiska z ogromnym bukietem bzu.

Barbara pochodziła z rodziny drukarzy. Ojciec Basi miał drukarnie przy Pięknej (wtedy Piusa XI). Po ślubie młodzi zamieszkali w wynajętym, dwuizbowym lokalu na ul. T.Hołówki 3.

Baczyński darzył młodzieńczym uczuciem i inne kobiety - świadczy o tym przede wszystkim cały zbiorek wyznań miłosnych do Zuzanny Chuweń. Ale przecież nie tylko "Zuza", której Krzysztof przesłał - jak napisała po latach - "śliczny zbiór wierszy 'Wyspa szczęścia'", była przedmiotem jego westchnień. Wiesław Budzyński, zbierając materiały do swojej opowieści o Krzysztofie Kamilu, natrafił na ślad Anny, pierwszej miłości Baczyńskiego i jego "pierwszym zawodzie miłosnym", wedle świadectwa matki. Poszukiwania Budzyńskiego zostały uwieńczone sukcesem. " Po jednej z kwerend w prasie - czytamy w jego książce - otrzymałem list z USA. Dr Ewa Morawska z Uniwersytetu w Pittsburgu pisała, że Baczyński był przez pewien czas zaręczony z jej matka, Anną morawską, z domu Żelazny..." Wyjaśnia się dzięki temu. kim była adresatka "Improwizacji dla Anny" i dlaczego "Poemat o Chrystusie dziecięcym" dedykował autor "Matce i Annie".

W życiu jego był też pies. A właściwie dwa psy. Matka, i syn bardzo kochali psy -- zasługują na wspomnienie, bo weszły przecież do literatury. Najpierw był ukochany foksterier Fred, uwieczniony na fotografii zamieszczonej w tomie wspomnień o Krzysztofie ("Żołnierz poeta, czasu kurz...", Kraków 1967), a gdy jako staruszek dokonał swego żywota, zastąpił go piękny, złotobrązowy spaniel Dan, towarzysz młodzieńczych wypraw swego pana, adresat dedykacji w poświęconym mu znanym wierszu Baczyńskiego "Z psem".

Prosto ze szkoły wkroczył w wojnę. Lewicowe ciągoty znajdują jeszcze echo w pierwszym jej okresie, Krzysztof był członkiem socjalistycznej grupy "Płomienie", ale zmienia się już krąg ideowy poety. Stał coraz bardziej obok, w miarę czasu dało się zauważyć wyraźny zwrot w poglądach na świat i życie - to procesy moskiewskie lat trzydziestych, przebieg działań wojennych we wrześniu 29 i tragiczne losy oficerów polskich uwięzionych w ZSRR przyniosły otrzeźwienie.

Wracając do twórczości: Nie sposób nie wymienić Juliusza Garzteckiego, redaktora wydawanego w Warszawie w latach 1943-1944 miesięcznika literacko-społecznego "Droga". Krótko przed wybuchem Powstania Warszawskiego Baczyński przekazał mu w depozyt kilka oprawnych brulionów zawierających czystopisy wszystkich swoich utworów poetyckich, celem ukrycia ich w bezpiecznym miejscu -- W trosce o swoje rękopisy, w warunkach okupacji każdej chwili narażone na zniszczenie, Baczyński miał zwyczaj przepisywania wierszy w kilku kopiach i umieszczania ich u swoich przyjaciół, w rożnych miejscach Warszawy. Tym m.in. tłumaczy się istnienie kilku przekazów niektórych wierszy, różniących się nieraz drobnymi szczegółami. -- Garztecki ukrył rękopisy w schowku podłogowym w swym konspiracyjnym mieszkaniu przy ulicy Kaniowskiej 20 na Żoliborzu, gdzie szczęśliwym dla literatury polskiej przypadkiem ocalały i skąd wydobył je po powrocie do Warszawy w lutym 1945 r., a następnie przekazał rodzinie. Te ocalone rękopisy znalazły się w końcu w rękach Stefanii Baczyńskiej i uzupełnione innymi, przechowywanymi przez nią samą lub z różnych innych źródeł do niej wpływającymi, stanowią główną, najwartościowszą część zasobu rękopiśmiennego, który stał się podstawą opublikowanej w r. 1961 edycji 'Utworów zebranych'.

Baczyński był absolwentem Szkoły Podchorążych Rezerwy "Agricoli", uczestnikiem kilku przeciwniemieckich akcji sabotażowych, m.in. głośnej akcji "T.U.", mającej na celu wysadzenie pociągu niemieckiego na trasie Tłuszcz--Urle, która została przeprowadzona 27 kwietnia 1944 r. Pisano o tym wiele. Wiadomo również, że Baczyński rwał się do czynnego udziału w akcjach zbrojnych przeciw okupantowi i że nie chciano go do nich dopuszczać w obawie o jego życie -- życie poety, nie żołnierza. I wiadomo, jak boleśnie on to przeżywał, gdyż chciał być równy swoim kolegom tak w prawach, jak i obowiązkach.

Jego osobiste stanowisko w tej sprawie dobitnie wyjaśnia fragment prelekcji Kazimierza Wyki pt. "Droga Do Baczyńskiego" (prelekcja ta była ostatnią publiczną wypowiedzią Wyki o Baczyńskim. Wygłoszona została na uroczystym zebraniu Pen-Clubu w dniu 27 marca 1974 r. Tekst został też ogłoszony w "Kulturze" 1979, nr 51/52 i 1980, nr 1.). Prelegent powtórzył tam swoją ostatnia rozmowę z Baczyńskim -- w czerwcu 1944 r. w Warszawie: "...zacząłem mu tłumaczyć, czy naprawdę jest rzeczą potrzebną, ażeby on z bronią w ręku szedł do Powstania, że może lepiej by siebie przechować, nie wiadomo, jak to będzie. Baczyński się bardzo żachnął, jak był opanowany, tak żachnął się wręcz gniewnie, i oto powiedział mi wprost: Proszę pana, kto jak kto, ale pan to powinien wiedzieć, dlaczego ja muszę iść, jeżeli będzie walka. kto jak kto , ale człowiek, który tak zna i rozumie moje dzieło, musi zrozumieć mnie!."

Do roku 1947 poezja Baczyńskiego, znana była tylko z przekazów maszynowych lub z -- rzadkich -- przedruków w czasopismach, wiersze jego ukazały się w tym roku w pierwszym oficjalnym -- po kilku tomikach konspiracyjnych -- wydaniu książkowym pt. "Śpiew z pożogi" (Wydrukowanych na maszynach ojca Barbary - wydzierżawionych po wojnie "Wiedzy"). Od tego czasu każde wydania zbiorów jego wierszy znikają z księgarń niemal momentalnie. A przecież ta poezja nie jest łatwa w recepcji. Dotarcie do wszystkich jej uroków wymaga od czytelnika dużego wysiłku umysłowego.

Ostatni znany wiersz nosi datę 13 lipca 1944. Pisze tam o kimś, kto "pochylony nad śmiercią zaciska palce na broni".

Poeta jakby przeczuwając najgorsze - cień śmierci kładzie się na całą jego twórczość! - śpieszył się z pisaniem. Na przykład tylko w ciągu ośmiu miesięcy, od września 1941 do lata 1942, napisał około stu(!) wierszy. I to prawie w tajemnicy...

Któż, oprócz paru osób, wiedział, że pisze wiersze. Nie wiedziała nawet rodzina - przyznała to Aniela Kmita-Piorunowa, siostra cioteczna artysty.

Krzysztof poległ w czwartym dniu Powstania Warszawskiego, zginął od kuli niemieckiego snajpera...

Baczyński pisał w takich czasach, że nie wszystko można było powiedzieć wprost. Teraz, po latach, bez informacji biograficznych, czasem trudno pojąć sens, i nieraz już pojawiły się błędne interpretacje - opaczne tłumaczenia...

Poeta unikał wypowiadania się na tak zwane tematy doraźne, choć cała jego poezja dorosłego okresu wydaje się być tak boleśnie aktualna i ponadczasowa zarazem. Zapewne dlatego, że stając ponad politycznymi podziałami, patrzył dalej - poza wojnę, w czas, kiedy się ta makabra skończy; był - jak to ujął Kazimierz Wyka - "po stronie nadziei".

Niestety, ta nadzieja miała krótki żywot - "wyzwoliciele" ze Wschodu niebawem ją zdeptali, a po nieżyjącego Baczyńskiego przyszło UB...

ciekawostki

• SKU 51168394
• ID 4934
• Kategoria KSIĘGARNIA
• LIBRES

OFERTA: Nasze artykuły BHP charakteryzują się nie tylko funkcjonalnością, ale także starannym wykonaniem. Oferujemy szeroką gamę produktów, dostosowanych do różnorodnych branż i potrzeb. Bezpieczeństwo jest dla nas priorytetem, dlatego inwestujemy w wysokiej jakości artykuły renomowanych producentów.

Zapraszamy Cię do odkrywania naszej szerokiej oferty na platformie ALLEGRO, gdzie specjalizujemy się w dostarczaniu wysokiej jakości artykułów BHP. Nasze produkty są starannie wyselekcjonowane, aby sprostać wymaganiom bezpieczeństwa i normom branżowym.