Lucjusz Domicjusz Aurelian, Lucius Domitius Aurelianus (ur. 9 września 214 w Mezji lub Sirmium, zm. jesienią 275 w okolicach Byzantion, obecnie Stambuł) – cesarz rzymski w latach 270–275. Był jednym z wybitniejszych władców drugiej połowy III wieku. Po długich latach wewnętrznych zamieszek, niepokojów i nieustannych rebelii, twardą ręką zaczął wyprowadzać cesarstwo z kryzysu.

Dojście do władzy

Po śmierci Klaudiusza II, Senat zaproponował, by cesarzem rzymskim został jego brat Kwintyllus. Ten nie miał jednak poparcia wśród wojska i jego pozycja jako władcy była bardzo niestabilna. W związku z tym Aurelian, rozpuszczając plotkę, że przed śmiercią to jego, a nie Kwintyllusa wyznaczył na następcę Klaudiusz, zyskał poparcie armii i ogłosił się cesarzem.

Dokonania

W końcu 270 r. lub na początku 271 pokonał Wandalów, którzy najechali Panonię. Narzucił im sojusz, ale wkrótce na Cesarstwo najechali Jutungowie (razem z Alamanami). Najazd ten dotarł do samej Italii, gdzie Aurelian początkowo poniósł klęskę w bitwie pod Placentią, a następnie zatrzymał najeźdźców w środkowej Italii. Najazd Jutungów i klęska cesarza spowodowała falę uzurpacji. W Rzymie doszło również do rebelii pracowników mennicy; cesarz dowiedział się o fałszowaniu przez nich monety (w tym czasie zawartość srebra w antoninianach spadła do zaledwie 1–2%) i to doprowadziło mincerzy do tego desperackiego kroku. Rebelia została krwawo stłumiona, towarzyszyły temu represje wobec senatorów.

Po pokonaniu Jutungów w 271 zaczęto wznosić wokół Rzymu wielkie mury obronne, mające strzec stolicy przed najazdami barbarzyńskimi. W następnym roku doszło do wojny Rzymian z Gotami. Aurelian wkroczył na tereny zamieszkane przez Gotów i pokonał ich. W bitwie zginął król Gotów – Cannabas, który przez część współczesnych badaczy identyfikowany jest jako Kniwa – legendarny zwycięzca spod Abrittus lub też jego potomek.

Ze zwycięstwem nad Gotami związana jest najbardziej kontrowersyjna decyzja Aureliana – opuszczenie prowincji Dacji przez Rzymian. Dokładna data ewakuacji nie jest znana; sugerowano, że miało to miejsce: po pokonaniu Gotów, po zwycięstwie nad Karpami lub w ostatnim roku panowania Aureliana. Pierwsza z możliwości jest najbardziej prawdopodobna. Nie jest pewne co się stało z ludnością cywilną tej prowincji; źródła historyczne podkreślają ewakuację jej i przesiedlenie do nowej prowincji, położonej na południe od Dunaju. Rzeczywiście, na podstawie pojawienia się inskrypcji łacińskich na tym terenie można zaryzykować tezę, że część ludności Dacji przesiedlono na południe. Wydaje się, że część jednak została w dawnej prowincji

i stała się przodkami dzisiejszych Rumunów.

Walki z Zenobią i Wabalatem

272 r. Aurelian rozpoczął rekonkwistę rzymskiego wschodu, który znajdował się w rękach wywodzących się z Palmyry – królowej Zenobii i jej syna Wabalata. Na wiosnę 272 r. Aurelian szybkim marszem zajął Azję Mniejszą, gdzie opór stawiała mu jedynie Tyana. Wedle Historia Augusta cesarz wściekły na miasto za zamknięcie przed nim bram zagroził, że jeśli Tyana upadnie to nakaże zabić wszystkich w mieście łącznie z psami. Po upadku miasta jednak na prośbę Apolloniusza z Tyany, który ukazał mu się w śnie, cesarz darował życie mieszkańcom miasta, ale, aby nie cofać słowa, nakazał zabić wszystkie psy w mieście.

Decydujące starcie pomiędzy Zenobią i Wabalatem a Aurelianem nastąpiło w Syrii. W dwóch bitwach koło Immae (niedaleko Antiochii), oraz Emesy Aurelian pokonał armię Zenobii. Następnie cesarz miał oblegać Palmyrę, gdzie schroniła się królowa. Dziś archeolodzy kwestionują historyczność tego oblężenia – wokół miasta nie było murów, które mogły zatrzymać wojska Aureliana (mury Palmyry, które są dziś widoczne, zbudowano już po upadku miasta).

W sierpniu 272 roku Palmyra znajdowała się więc w rękach Aureliana, a Zenobia i jej syn zostali wzięci do niewoli. Dalszy los Wabalata nie jest znany; Zenobia wedle najbardziej rozpowszechnionej wersji miała zostać wysłana do Italii, gdzie tam spokojnie żyła jako rzymska matrona. Wobec innych zwolenników królowej Aurelian nie miał tyle litości – wśród skazanych na śmierć był filozof Kasjusz Longinus. Aurelian dosyć szybko musiał wracać nad Dunaj, gdzie doszło do najazdu Karpów. Cesarz szybko pokonał najeźdźców. W tym samym czasie doszło do rebelii w Palmyrze, w której zabito cały rzymski garnizon. Zapewne wybuch tego buntu spowodowany był postępowaniem rzymskiego garnizonu. Aurelian szybko wrócił na wschód i bez większych problemów ponownie zajął miasto. Starożytni historycy opisują zniszczenie Palmyry, co kwestionują archeolodzy.

W 274 r. Aurelian rozpoczął wojnę na zachodzie przeciwko Tetricusowi I – cesarzowi Imperium Galliarum (Cesarstwa Galijskiego). Pomiędzy wojskami Aureliana a siłami Tetricusa doszło do bitwy pod Châlons-en-Champagne, w której Aurelian odniósł zdecydowane zwycięstwo. Z bitwą ta związana jest opowieść o prowadzeniu przez Tetricusa potajemnych rozmów o kapitulacji z Aurelianem, które doprowadziły do jego poddania się podczas bitwy. Według części badaczy Tetricus I dostał się w czasie bitwy do niewoli, a cała opowieść miała na celu zdyskredytowanie go w oczach mieszkańców Galii. Tetricus I nie tylko nie został przez Aureliana zabity, ale po tryumfie cesarza został on mianowany correctorem Italii.