Dekoracja art deco- transformacja kolorów- błękity i orange - gałązki kwitnącej jabłoni- jak na starych japońskich wachlarzach- albo pracach impresjonistów... To datuje nam ten piękny wazonik na lata 20te. Piękne dobrze zachowane ręcznie wykonane złocenia bardzo dobrym złotem. Cienkościenna doskonała porcelana w odcieniu kości słoniowej ecru- czyli duzo droższa od białej. jest to produkt luksusowy do saloniku nowoczesnej damy sprzed 100 lat. Nic tak nie pasuje do naszych modernistycznych minimalistycznych wnetrz jak prawdziwe art deco z lat 20tych... - prosze sprawdzić. ten wazonik będzie przyciagał i zachwycał - a opowieść o jego pochodzeniu- dodatkowo wzbudzi zainteresowanie. Polecam- świetny prezent!!!
Fabryka Porcelany w Żarach 1888 - 1945
Irena Gatys
01 grudzień, 1999
Kategorie: GA (045) 12/1999 | Ceramika
Dzbanek, mlecznik, filżanki z pierwszego okresu istnienia fabryki za Fritza Böhme, fot.: T. Papiernik
W ubiegłym roku minęła 110 rocznica założenia Fabryki Porcelany w Żarach na Dolnych Łużycach. Założycielem fabryki porcelany był Gustav Otremba pochodzący ze Zgorzelca. W tym czasie fabryka przyjęła nazwę Porzellanfabrik Sorau N/L. O fabryce w Żarach do tej pory napisano niewiele. Artykuł powinien przybliżyć historię fabryki oraz kunszt nowoczesnej na owe czasy stylistyki żarskiej porcelany.
Fabryka została założona w 1888 roku w mieście Żary przy obecnej ulicy Górnośląskiej 17/18 w budynkach po byłej fabryce gwoździ Paula Heidemanna. Pierwszy okres fabryki datuje się do 1918 roku. Wyroby z tego okresu nie różniły się wiele od wyrobów z mniejszych i większych śląskich fabryk i manufaktur porcelany. Pierwszym znakiem, którym sygnowano wyroby była kotwica z literami P S (Porzellanfabrik Sorau). Mimo, że fabryka była założona w Brandenburgii miała ogromne powiązania ze śląskim przemysłem porcelanowym. Pierwszym właścicielem był Gustav Otremba, były współwłaściciel Fabryki Porcelany w Gozdnicy (Freiwaldau), a w 1889 roku wspólnikiem zostaje Fritz Böhme. Już w kwietniu podpisuje dokumenty fabryki. Następuje również zmiana nazwy na Porzellanfabrik Sorau N/L Commandit - Gesellschaft Gustav Otremba & Co. Fabryka zostaje rozbudowana i we wspomnianym 1889 roku posiada już trzy piece do wypalania porcelany. Po czterech latach od założenia fabryki Gustav Otremba postanawia iść własną drogą i 3 czerwca 1892 roku odsprzedaje fabrykę swojemu wspólnikowi Fritzowi Böhme. Nowy właściciel rozbudowuje fabrykę. Dwa lata później zostaje zarejestrowany znak nr 1, a cztery lata późnej w 1898 roku znak nr 2. Fritz Böhme wprowadza do produkcji nowe wzory zdobione kalkomanią, która od ok. 1896 roku pojawiła się na rynku porcelanowym. Od początku istnienia fabryka parę razy zmieniała nazwy, by ostatecznie w 1902 roku przyjąć nazwę Porzellanfabrik Sorau N/L G.m.b.H. Nazwa była używana do 1918 roku. W 1900 roku żarska fabryka przystępuje do Zjednoczenia Niemieckich Fabryk Porcelany, które powstało za sprawą Philippa Rosenthala. Zjednoczenie nosiło nazwę Vereinigung deutscher Porzellanfabriken zur Hebung der Porzellan-Industrie, G. m. b. H. Miało ono między innymi za zadanie ustalanie minimalnych cen na poszczególne wyroby porcelanowe oraz podział rynków zbytu. Do Zjednoczenia w 1900 roku należało 45 fabryk. Kondycja finansowa fabryki z roku na rok pogarszała się. W 1908 roku nastąpił kryzys w przemyśle porcelanowym, a wybuch pierwszej wojny światowej pogłębił kłopoty fabryki. Pobór do wojska wykwalifikowanych pracowników, utrata rynków zbytu w koloniach i Europie, zubożenie społeczeństwa i zastój w handlu przyczyniły się do zmiany właściciela, a pół roku później nastąpiło przejęcie fabryki przez Koncern Ceramiczny C. & E. Carstens. Koncern był właścicielem fabryki od 1918 do 1945 roku. Fabryka przyjęła nazwę C. & E. Carstens Porzellanfabrik Sorau N/L. Od 1918 roku Ernst Carstens jest także właścicielem dwóch fabryk porcelany w Blankenhain i Reichenbach.
Rodzina Carstens posiadająca ogromne środki finansowe zapewniła fabryce w Żarach nowe technologie i nowe wzory, co było nieodzowne, by utrzymać się na rynku w czasie inflacji i konkurencji z innymi koncernami. Od 1919 roku rozbudowa fabryki ruszyła z ogromnym rozmachem. Do istniejących już budynków dobudowano dużą halę produkcyjną z trzema piecami do wypalania porcelany. Teren fabryki połączono ze szlakiem kolejowym rampą, która istnieje do dziś. Zatrudniono około 300 osób i rozpoczęto produkcję. Nowym dyrektorem Fabryki został Heinrich Voss. Fabryka co roku wystawiała swoje wyroby na targach lipskich - Leipziger Messe. W latach 20-tych naszego stulecia koncern C. & E. Carstens zatrudniał w swoich fabrykach ponad 3000 pracowników. W 1923 roku umiera nagle właściciel Ernst Carstens. Fabrykę przejmują spadkobiercy: żona Anna i jego dwaj synowie Ernst i Walter. Fabryka przyjmuje nazwę C. & E. Carstens Porzellanfabrik Sorau N. L. Inhaber Ernst Carstens Erben (C. & E. Carstens Fabryka Porcelany w Żarach, właściciel spadkobiercy Ernsta Carstensa). Fabryka zatrudniała artystów, którzy projektowali nowe serwisy dla fabryki. W latach trzydziestych fabryka w Żarach osiąga szczyt swojej produkcji. Oryginalność linii, radośnie świeże kolory działają na odbiorców w ujmujący sposób. Bogate w wielu wzorach, ręcznie wykonywane złocenia, nowoczesne ornamenty, oryginalne formy i ciekawe wzory pozwoliły Fabryce Porcelany w Żarach utrzymać się w czołówce fabryk produkujących wysokiej klasy porcelanę użytkową. Z tych powodów żarska porcelana znajduje uznanie u nabywców. W fabryce w Żarach jak i w obu fabrykach położonych w Turyngii w Blankenhain i w Reichenbach możemy spotkać podobne formy lub takie same dekoracje, lecz nie ma w tym nic dziwnego, ponieważ wszystkie trzy fabryki należały do jednego właściciela. W czasie drugiej wojny światowej mimo poboru do wojska produkcja odbywała się bez zakłóceń. Fabryka produkowała dalej swoje sprawdzone wzory i dekoracje. Cały czas projektanci tworzyli nowe wzory, aby zadowolić stałych i zdobyć nowych klientów. Fabryka w Żarach bardzo szybko zaprzestała używania złoceń swoich wyrobów, bo już na początku 1940 roku. Zmiany te były związane z zakazem używania w czasie wojny złota na wyrobach porcelanowych. Zakaz ten dotyczył całego przemysłu porcelanowego w Niemczech. Wyroby w tym czasie produkowane pomimo braku złoceń zachowały perfekcyjnie dobraną zgodność formy i barwy. Dlatego też wyroby te niczym nie ustępowały wyrobom powstałym w latach 20-tych i 30-tych naszego stulecia. W 1943 roku fabryka w Żarach przekształca się w spółkę komandytową. W 1944 roku po nalocie dywanowym, który dotknął miasto Żary, Fabryka Porcelany nie ucierpiała. Dopiero po ciężkich walkach w lutym 1945 roku fabryka przestaje istnieć. Po zajęciu miasta przez Armię Radziecką żołnierze rosyjscy tłukli pozostałości produkcji. Później, jak dowiedzieliśmy się z relacji mieszkańców, po przybyciu do miasta w 1945 roku osadników żołnierze rosyjscy wymieniali wyroby porcelanowe za samogon. I taki był koniec prawie 60-letniej historii Fabryki Porcelany w Żarach. Po wojnie fabryka nie została odbudowana. W ciągu swojego prawie sześćdziesięcioletniego istnienia Fabryka Porcelany w Żarach wyprodukowała ponad 18 000 różnego rodzaju wzorów i dekoracji.
Mimo zniszczenia fabryki dzisiaj możemy podziwiać wspaniałe wyroby jak serwisy do kawy, serwisy obiadowe, wazony, filiżanki i inne wspaniałe klejnoty stołu.
Bibliografia:
1. Schmidt-Stein Gerhard: Schlesisches Porzellan vor 1945, Bergstadtverlag Wilhelm Gottlieb Korn GmbH, Würzburg, 1996
2. Siess-Krzyszkowski Stanisław: Znaki firmowe fabryk porcelany i fajansu na Śląsku, w Wielkopolsce i na Pomorzu od roku1795 do dnia dzisiejszego, Muzeum w Wałbrzychu, Wałbrzych, 1995
3. Starzewska Maria, Jeżewska Maria: Śląska porcelana, Krajowa Agencja Wydawnicza, Wrocław, 1987
4. Keramische Rundschau, Fachzeitschrift, Verlag Keramische Rundschau GmbH, Berlin
5. Keramos, Zeitschrift, Bamber
Fabryka Porcelany w Żarach
Fabryka Porcelany w Żarach została założona przez Gustava Otrembę w 1888 roku, w budynkach po byłej fabryce gwoździ, otrzymała nazwę „Gustav Otremba Porzellanfabrik Sorau N.L.”. Siedziba jej mieściła się na nie istniejącej obecnie ulicy Am Schiesshaus 6. W 1889 roku do spółki z Gustavem Otrembą przystępuje Franz Böhme inżynier i oficer Landwehry w stopniu kapitana. Po czterech latach od założenia fabryki Gustav Otremba postanawia iść własną drogą. 3 czerwca 1892 roku odsprzedaje fabrykę swojemu wspólnikowi Franzowi Böhme.
W styczniu 1900 roku 45 fabryk, w tym Fabryka Porcelany w Żarach, przystąpiło do Zjednoczenia Niemieckich Fabryk Porcelany. Dokładna nazwa Zjednoczenia brzmiała „Vereinigung deutscher Porzellanfabriken zur Hebung der Porzellanindustrie, G.m.b.H.”. Fabryka porcelany w Żarach dostosowując się do polityki Zjednoczenia Niemieckich Fabryk Porcelany z dniem 1 października 1901 roku przekształciła się w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością - z o.o. (G.m.b.H.), i od tej pory nosiła nazwę „Porzellanfabrik Sorau G.m.b.H“. Nowym właścicielem fabryki zostaje syn Franza Böhme Fritz. Wybuch pierwszej wojny światowej spowodował trudności w funkcjonowaniu całego przemysłu ceramicznego w Europie. Pobór do wojska wykwalifikowanych pracowników, utrata rynków zbytu w koloniach i wstrzymanie eksportu do Ameryki Północnej i Europy, zubożenie społeczeństwa, zastój w handlu oraz zmniejszenie zainteresowania wyrobami porcelanowymi zmusił cały przemysł ceramiczny, a w tym Fabrykę Porcelany w Żarach do zmian i znalezienia nowych funduszy na rozwój i produkcję. W marcu 1918 roku Franz i Fritz Böhme odsprzedają fabrykę nowemu wspólnikowi. Jedynym właścicielem zostaje kupiec Gotthard Curtius.
Na początku grudnia 1918 roku nastąpiło przejęcie Fabryki Porcelany w Żarach przez koncern Christian & Ernst Carstens. Fabryka przyjmuje nazwę “C.& E. Carstens Porzellanfabrik Sorau N.L”. Nowym właścicielem zostaje kupiec i współwłaściciel koncernu Ernst August Carstens (1872 1923) z Elmshorn, jeden z udziałowców koncernu posiadającego około 14 fabryk i manufaktur ceramicznych w tym fabryki porcelany w Reichenbach, w Blankenhain oraz w Zeven. Właściciel Ernst Carstens zmarł nagle 2 października 1923 roku.
Po śmierci Ernsta Carstensa fabrykę przejmują spadkobiercy: żona Ernsta Carstensa Anna, Christine Carstens z domu Hinrichs (1879-1968), która otrzymuje 50% spadku oraz jego dwaj synowie - starszy syn Walter i młodszy syn Ernst, którzy otrzymują po 25 % spadku. Fabryka nosi nazwę “C. & E. Carstens Porzellanfabrik Sorau N.L. Inhaber Ernst Carstens Erben”. Od początku przejęcia przez koncern fabryka w Żarach przynosiła lepsze rezultaty finansowe od swojej siostrzanej fabryki w Blankenhain.
Dzięki eksportowi fabryka w Żarach wzmocniła swoją pozycję na rynku europejskim i w USA. Fabryki porcelany w Blankenhain, Reichenbach i Sorau oraz fabryka fajansu w Elmshorn utworzyły jedną grupę. Dla wymienionych fabryk Centralną Fabryką stała się C. & E. Carstens Elmshorner Steingutfabrik (fabryka fajansu) z siedzibą w Elmshorn - Schleswig-Holstein, czyli w mieście rodzinnym Carstensów. W 1924 roku liczba pracowników Fabryki w Żarach wzrasta do 300, w 1925 do 360, a w 1930 roku mimo światowego kryzysu do 400 osób.
W latach trzydziestych Fabryka osiąga szczyt swojej produkcji. Posiada własną malarni porcelany, w której zdobiono wyroby. W czasie drugiej wojny światowej Fabryka znalazła się na liście fabryk zbrojeniowych, tym samym zaczęła podlegać pod specjalne przepisy przemysłu zbrojeniowego. Oprócz standardowej produkcji porcelany stołowej, fabryka zaczęła produkować izolatory porcelanowe i inne drobne elementy z porcelany, które były wykorzystywane w przemyśle zbrojeniowym. W latach czterdziestych fabryka produkowała swoje sprawdzone wzory i malatury, jednak projektanci cały czas pracowali i tworzyli nowe projekty, aby zaspokoić starych i zdobyć nowych klientów. Jednak wojna wycisnęła
piętno na żarskiej porcelanie, gdyż Fabryka w Żarach bardzo szybko zaprzestała używania złota do zdobienia swoich wyrobów, bo już na początku 1940 roku.
Zmiany te były związane z zakazem wykorzystywania w czasie wojny złota do zdobienia wyrobów porcelanowych. Zakaz dotyczył całego przemysłu ceramicznego w Niemczech. W 1943 roku Fabryka w Żarach przekształca się w spółkę komandytową “Kommandit Gesellschaft - K.G.).
W tak zwany „czarny wtorek” 11 kwietnia 1944 roku o godzinie 11.30 amerykańska 8 flota powietrzna (108 bombowców) dokonała nalotu na miasto z powodu fabryki produkującej samoloty myśliwskie Focke Wulf. W nalocie dywanowym, który dotknął miasto Żary Fabryka Porcelany nie ucierpiała, co pozwoliło na dalszą produkcję. Dopiero w 1945 roku w lutym po ciężkich walkach w Żarach Fabryka Porcelany przestaje istnieć. W okresie 1945 - 1948 Koncern Carstens utracił wszystkie trzy fabryki porcelany, które były w jego posiadaniu. Zniszczona fabryka w Żarach znajdowała się na polskim terytorium, a fabryki w Blankenhain i Reichenbach w 1948 roku zostały znacjonalizowane przez rząd Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Część pracowników fabryki porcelany z Żar przeniosła się po drugiej wojnie światowej do fabryk porcelany w Blankenhain Reichenbach, gdzie znalazła zatrudnienie w znacjonalizowanych fabrykach. I taki był koniec prawie 60-letniej historii Fabryki Porcelany w Żarach. Po wojnie Fabryka nie została odbudowana, a w ocalałych budynkach biur i sal wystawowych utworzono zawodową szkołę budowlaną, a obecnie mieści się w nich Zespół Szkół Rolniczych.
W ciągu swojego prawie sześćdziesięcioletniego istnienia Fabryka Porcelany w Żarach wyprodukowała ponad 26000 różnego rodzaju wzorów i dekoracji. Fabryka porcelany w Żarach, produkowała w latach trzydziestych setki form i dekoracji, które zostały wykorzystane przez manufaktury i fabryki porcelany w latach pięćdziesiątych zeszłego stulecia. Formy te cieszyły się ogromną popularnością i uchodziły za bardzo nowoczesne. Jednak nikt nie kojarzył ich ze zniszczoną fabryką porcelany w Żarach.